Po wejściu w życie noweli kodeksu cywilnego z 18 marca 2011 r. na równi z darowizną ustawa traktuje zapis windykacyjny, który umniejsza wartość spadku. Celem zaś przepisu art. 1039 kc jest równe traktowanie najbliższych spadkobierców.
Obowiązek zaliczenia darowizn na należną spadkobiercy schedę spadkową ma miejsce tylko w razie spełnienia się następujących przesłanek:
- w razie dziedziczenia ustawowego
- dział spadku obejmuje zstępnych lub zstępnych i małżonka zmarłego
- spadkodawca nie zwolnił poszczególnych darowizn lub zapisów windykacyjnych z obowiązku zaliczenia na schedę spadkową. Warto jednak dodać, że małżonek zmarłego ma obowiązek zaliczenia uczynionych dla niego darowizn tylko w wypadku dziedziczenia z zstępnymi.
Opisany wyżej obowiązek zaliczenia darowizn ma jedynie wpływ na dział spadku.
Nie ma więc on wpływu ani na wielkość udziałów spadkowych ani na krąg spadkobierców. Wbrew potocznym poglądom – przepis ten nie ma zastosowania również w zakresie możliwości zwolnienia darowizny od obowiązku jej zaliczenia w sytuacji dochodzenia zachowku.
O zakresie obowiązku zaliczenia darowizn decyduje spadkodawca (darczyńca). Może on ten obowiązek rozszerzyć (np. nałożyć obowiązek zaliczenia darowizn dokonanych na rzecz innych osób niż małżonek i zstępni) albo też go wyłączyć lub ograniczyć. Oświadczenie spadkodawcy o zwolnieniu darowizny (lub zapisu windykacyjnego) z obowiązku zaliczenia może być złożone przy dokonywaniu tej darowizny lub w innym momencie. Wola spadkodawcy może być wyrażona w dowolnej formie – również dorozumianej. Wówczas to sąd ocenia czy faktycznie spadkodawca dostatecznie wyraził chęć zwolnienia darowizny z obowiązku zaliczenia darowizny na schedę spadkową.
Zobacz: Opodatkowanie spadków transgranicznych
Co do zasady zaliczeniu podlegają wszelkiego rodzaju darowizny (oraz zapisy windykacyjne) uczynione na rzecz spadkobierców lub wstępnych spadkobierców. Zgodnie bowiem z art. 1039 § 3 nie podlegają zaliczeniu drobne darowizny zwyczajowo przyjęte w danych stosunkach. Ocena, czy chodzi o darowiznę drobną, zwyczajowo w przyjętą danych stosunkach, może być dokonana jedynie w odniesieniu do konkretnego przypadku i z uwzględnieniem jego okoliczności.
Zaliczenie na schedę spadkową przeprowadza się w ten sposób, że wartość darowizn lub zapisów windykacyjnych podlegających zaliczeniu dolicza się do spadku lub do części spadku, która ulega podziałowi między spadkobierców obowiązanych wzajemnie do zaliczenia, po czym oblicza się schedę spadkową każdego z tych spadkobierców, a następnie każdemu z nich zalicza się na poczet jego schedy wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegającej zaliczeniu. Wartość tej darowizny ustala się zgodnie z przepisami dotyczącymi ustalenia wartości pozostałych składników spadku. Czyli wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili działu spadku.
Jeżeli wartość darowizny lub zapisu windykacyjnego podlegających zaliczeniu przewyższa wartość schedy spadkowej, spadkobierca nie jest obowiązany do zwrotu nadwyżki. W wypadku takim nie uwzględnia się przy dziale spadku ani darowizny lub zapisu windykacyjnego, ani spadkobiercy zobowiązanego do ich zaliczenia.