Ustawa z dnia 14 czerwca o ochronie sygnalistów została podpisana przez prezydenta i opublikowana w Dzienniku Ustaw. Jakie są najważniejsze założenia nowych przepisów? Kim jest sygnalista i jaka ochrona mu przysługuje?
Kim jest sygnalista?
Nowa ustawa ma na celu wdrożenie do polskiego porządku prawnego przepisów dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z dnia 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii.
Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy sygnalistą jest osoba fizyczna, która zgłasza lub ujawnia
- publicznie informację o naruszeniu prawa uzyskaną w kontekście związanym z pracą, w tym
- pracownik, osoba świadcząca pracę na innej podstawie niż stosunek pracy, osoba świadcząca
- pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy,
- przedsiębiorca, prokurent, akcjonariusz lub wspólnik, członek organu osoby prawnej lub
- jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, stażysta, wolontariusz,
- praktykant, funkcjonariusz oraz żołnierz.
Zgłoszenie naruszenia prawa
Naruszeniem prawa – zgodnie z ustawą - jest działanie lub zaniechanie niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa, dotyczące:
- korupcji;
- zamówień publicznych;
- usług, produktów i rynków finansowych;
- przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu;
- bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
- bezpieczeństwa transportu;
- ochrony środowiska;
- ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa jądrowego;
- bezpieczeństwa żywności i pasz;
- zdrowia i dobrostanu zwierząt;
- zdrowia publicznego;
- ochrony konsumentów;
- ochrony prywatności i danych osobowych;
- bezpieczeństwa sieci i systemów teleinformatycznych;
- interesów finansowych Skarbu Państwa Rzeczypospolitej Polskiej, jednostki samorządu terytorialnego oraz Unii Europejskiej;
- rynku wewnętrznego Unii Europejskiej, w tym publicznoprawnych zasad konkurencji i pomocy państwa oraz opodatkowania osób prawnych;
- konstytucyjnych wolności i praw człowieka i obywatela – występujące w stosunkach
- jednostki z organami władzy publicznej i niezwiązane z wyżej wymienionymi dziedzinami.
Ustawy nie stosuje się do informacji objętych:
- przepisami o ochronie informacji niejawnych oraz innych informacji, które nie podlegają ujawnieniu z mocy przepisów prawa powszechnie obowiązującego ze względów bezpieczeństwa publicznego;
- tajemnicą zawodową zawodów medycznych oraz prawniczych;
- tajemnicą narady sędziowskiej;
- postępowaniem karnym – w zakresie tajemnicy postępowania przygotowawczego oraz tajemnicy rozprawy sądowej prowadzonej z wyłączeniem jawności.
Po powzięciu informacji o naruszeniu prawa (w zakresie objętym ustawą) sygnalista będzie mógł dokonać:
- zgłoszenia wewnętrznego – poinformowania o naruszeniu podmiotu prawnego, którego sygnalista jest pracownikiem lub pozostaje w innych relacjach o charakterze zarobkowym;
- zewnętrznego – skierowania informacji do organu publicznego lub Rzecznika Praw Obywatelskich
- ujawnienia publicznego.- podania informacji o naruszeniu prawa do wiadomości publicznej.
Ochrona sygnalisty
Wobec sygnalisty nie będą mogły być podejmowane działania odwetowe ani próby lub groźby zastosowania takich działań.
Działanie odwetowe w rozumieniu ustawy to bezpośrednie lub pośrednie działanie lub zaniechanie w kontekście związanym z pracą, które jest spowodowane zgłoszeniem lub ujawnieniem publicznym i które narusza lub może naruszyć prawa sygnalisty lub wyrządza lub może wyrządzić nieuzasadnioną szkodę sygnaliście, w tym bezpodstawne inicjowanie postępowań przeciwko sygnaliście;
Sygnalista, wobec którego dopuszczono się działań odwetowych, będzie miał prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż przeciętne miesięczne wynagrodzenie w gospodarce narodowej w poprzednim roku, ogłaszane do celów emerytalnych w Monitorze Polskim przez Prezesa GUS lub prawo do zadośćuczynienia.
Z kolei osoba, która poniosła szkodę z powodu świadomego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego nieprawdziwych informacji przez sygnalistę ma prawo do odszkodowania lub zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych od sygnalisty, który dokonał takiego zgłoszenia lub ujawnienia publicznego.
Od kiedy nowe przepisy?
Ustawa co do zasady wejdzie w wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia. Wyjątkiem są przepisy o zgłoszeniach zewnętrznych które wejdą w życie po upływie 6 miesięcy od dnia ogłoszenia.
Ustawa z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów (Dz. U. z 2024 r., poz. 928)