Cukrzyca, zwłaszcza przy powikłaniach lub leczeniu insuliną, może wpływać na codzienne funkcjonowanie. W wielu przypadkach chorzy mają prawo do orzeczenia o niepełnosprawności, które otwiera dostęp do świadczeń, ulg i wsparcia. W tym tekście wyjaśniamy, kiedy można się o nie ubiegać, jak wygląda procedura krok po kroku i co dokładnie daje dokument przy stopniu lekkim, umiarkowanym lub znacznym.
- Rodzaje cukrzycy – typ 1,2 i 3
- Co to jest orzeczenie o niepełnosprawności i jakie są stopnie?
- Kiedy diabetyk może otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności?
- Jak uzyskać orzeczenie – krok po kroku
- Jakie świadczenia i uprawnienia daje orzeczenie?
Rodzaje cukrzycy – typ 1,2 i 3
Cukrzyca jest przewlekłą chorobą metaboliczną prowadzącą do trwałego podwyższenia stężenia glukozy we krwi. W zależności od mechanizmu choroby wyróżnia się trzy główne typy cukrzycy:
- Cukrzyca typu 1 – choroba autoimmunologiczna, w której własny układ odpornościowy niszczy komórki β trzustki. Najczęściej pojawia się u dzieci i młodych dorosłych i wymaga codziennego podawania insuliny. Objawia się m.in. wzmożonym pragnieniem, wielomoczem, spadkiem masy ciała i może prowadzić do groźnej kwasicy ketonowej.
- Cukrzyca typu 2 – najczęstsza postać choroby związana z insulinoopornością i częściową niewydolnością wydzielniczą trzustki. Zwykle rozwija się u osób dorosłych, często w związku z otyłością i siedzącym trybem życia. Przez długi czas może przebiegać bezobjawowo, ale nieleczona prowadzi do powikłań mikro‑ i makronaczyniowych (uszkodzenia nerek, oczu, serca, układu nerwowego).
- Cukrzyca typu 3 (wtórna) – grupa rzadkich (2–3% przypadków) schorzeń, w których hiperglikemia jest wynikiem innego schorzenia (np. przewlekłego zapalenia trzustki, usunięcia trzustki, mukowiscydozy, hemochromatozy, zespołów endokrynologicznych takich jak zespół Cushinga czy akromegalia) lub działania leków. Leczenie polega na kontrolowaniu pierwotnej choroby i regulacji stężenia glukozy.
U pacjentów z cukrzycą przewlekła hiperglikemia i epizody niedocukrzenia mogą wpływać na sprawność fizyczną i poznawczą. W Polsce osoby z takimi problemami mogą ubiegać się o orzeczenie o niepełnosprawności.
Co to jest orzeczenie o niepełnosprawności i jakie są stopnie?
Orzeczenie o niepełnosprawności jest decyzją administracyjną wydawaną przez miejskie lub powiatowe zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności. Dokument ten określa stopień niepełnosprawności, przyczynę (kod choroby) oraz wskazania dotyczące np. konieczności stałej opieki. W przypadku cukrzycy symbolem choroby jest kod 11‑I - inne schorzenia.
Polskie przepisy przewidują trzy stopnie niepełnosprawności:
Stopień | Kryteria – definicja prawna | Przykład znaczenia dla diabetyka |
|---|---|---|
Znaczny | Osoba niezdolna do podjęcia zatrudnienia lub zdolna jedynie w warunkach pracy chronionej, wymagająca stałej lub długotrwałej opieki w związku z niezdolnością do samodzielnej egzystencji. Potrzebuje stałej pomocy innych osób w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życia. | Pacjent z zaawansowaną cukrzycą i powikłaniami (np. niewydolność nerek, amputacje, ślepota), wymaga pomocy przy większości czynności dnia codziennego. |
Umiarkowany | Osoba częściowo niezdolna do pracy lub zdolna do pracy w warunkach pracy chronionej; wymaga czasowej lub częściowej pomocy innych osób w zaspokajaniu potrzeb życiowych. | Diabetyk z poważnymi powikłaniami (np. neuropatia, retinopatia) lub częstymi hipoglikemiami/kwasicą; wymaga wsparcia przy zabiegach medycznych czy kontroli glikemii. |
Lekki | Osoba ma obniżoną zdolność do pracy (lub u dzieci – ograniczenia funkcjonowania), ale jest zdolna do samodzielnej egzystencji; wymaga pomocy tylko czasami. | Osoba z cukrzycą dobrze wyrównaną, bez powikłań lub z łagodnymi powikłaniami, która stosuje insulinoterapię albo doustne leki i sporadycznie potrzebuje wsparcia. |
Orzeczenia dla dzieci do 16. roku życia nie zawierają stopnia; występuje w nich tylko określenie „niepełnosprawny” oraz wskazanie, czy dziecko wymaga stałej opieki. Aby uzyskać część świadczeń (np. zasiłek pielęgnacyjny), orzeczenie musi zawierać w punkcie 7 i 8, czyli zapisy o konieczności stałej opieki i udziale opiekuna w rehabilitacji i leczeniu.
Kiedy diabetyk może otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności?
Orzeczenie o niepełnosprawności nie jest przyznawane automatycznie każdej osobie chorej na cukrzycę. Decyzja zależy od typu cukrzycy, sposobu leczenia, występowania powikłań oraz wpływu choroby na codzienne funkcjonowanie pacjenta, zarówno w życiu prywatnym, jak i zawodowym. Poniżej znajdziesz sytuacje, w których można uzyskać lekki, umiarkowany lub znaczny stopień niepełnosprawności w zależności od typu cukrzycy.
Cukrzyca typu 1
W przypadku cukrzycy typu 1 część orzeczników uznaje, że sama insulinozależność upośledza zdolność do pracy. Dlatego umiarkowany stopień niepełnosprawności może zostać przyznany nawet bez trwałych powikłań, jeżeli pacjent dokumentuje ciężkie epizody hipoglikemii lub kwasicy ketonowej. Jeżeli pojawiają się przewlekłe powikłania, takie jak:
- nefropatia,
- retinopatia,
- neuropatia,
- choroba wieńcowa
- amputacje,
możliwe jest uzyskanie znacznego stopnia niepełnosprawności, ponieważ chory wymaga ciągłej opieki i nie może pracować na otwartym rynku.
Stopień lekki bywa przyznawany diabetykom typu 1 z dobrą kontrolą glikemii, zwłaszcza gdy choroba nie powoduje powikłań lub ograniczenia w życiu codziennym. Dla dzieci do 16. roku życia istotne jest wskazanie, czy wymagają stałej opieki; wówczas rodzic może otrzymać zasiłek pielęgnacyjny.
Cukrzyca typu 2
W cukrzycy typu 2 orzecznicy zazwyczaj przyznają lekki stopień niepełnosprawności, ponieważ samo przyjmowanie tabletek i dieta nie uzasadniają potrzeby stałej opieki. Umiarkowany lub znaczny stopień przysługuje głównie osobom z poważnymi, trwałymi powikłaniami narządowymi (np. niewydolność nerek, choroba wieńcowa, udar, amputacje), które utrudniają codzienne funkcjonowanie. W praktyce oznacza to, że dorosły pacjent z cukrzycą typu 2 otrzyma umiarkowany stopień, gdy przewlekłe powikłania ograniczają jego aktywność zawodową; znaczący stopień przyznaje się w sytuacjach skrajnych, np. po amputacji kończyny.
Cukrzyca typu 3 (wtórna)
Cukrzyca typu 3 nie jest odrębną chorobą, lecz konsekwencją innego schorzenia, takiego jak przewlekłe zapalenie trzustki, resekcja trzustki, mukowiscydoza, hemochromatoza czy choroby endokrynologiczne. Orzeczenie o niepełnosprawności w tym przypadku zależy od rozmiaru uszkodzenia narządów i wpływu choroby podstawowej na codzienne życie. Jeżeli powikłania cukrzycy i choroby podstawowej ograniczają sprawność (np. niewydolność narządów, wyniszczenie, częste hipoglikemie), możliwy jest umiarkowany lub znaczny stopień. Osoby z łagodniejszym przebiegiem i skutecznie leczoną chorobą podstawową mogą otrzymać stopień lekki.
Jak uzyskać orzeczenie – krok po kroku
Aby otrzymać orzeczenie o niepełnosprawności w związku z cukrzycą (typu 1,2 lub wtórną), konieczne jest przejście przez kilka etapów formalnych. Największe znaczenie ma dobrze udokumentowany stan zdrowia oraz odpowiednie przygotowanie do komisji lekarskiej. Oto jak wygląda procedura:
- Zgromadzenie dokumentacji medycznej – wyniki badań (morfologia, HbA1c), opinie lekarzy specjalistów (diabetologa, okulisty, nefrologa, neurologa), dokumentację hospitalizacji oraz historię leczenia. W przypadku dzieci przydatna jest opinia pedagoga lub psychologa.
- Złożenie wniosku do powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności właściwego dla miejsca zamieszkania. Wniosek można pobrać w urzędzie lub ze strony internetowej i złożyć osobiście, listownie albo elektronicznie przez platformę ePUAP lub Emp@tia. Do wniosku należy dołączyć kopie dokumentacji medycznej oraz dowód osobisty (lub akt urodzenia dziecka).
- Badanie lekarskie – komisja zaprasza na bezpośrednie badanie, podczas którego lekarz ocenia stan zdrowia, zdolność do pracy i potrzeby opiekuńcze. Na podstawie dokumentacji i wywiadu ustalany jest stopień niepełnosprawności oraz wskazania (np. konieczność stałej opieki, uczestnictwa w rehabilitacji). W przypadku cukrzycy można poprosić o symbol choroby 11‑I, aby ułatwić korzystanie z przysługujących świadczeń.
- Odbieranie orzeczenia – decyzja jest wydawana w ciągu około miesiąca. Jeżeli się nie zgadzasz, możesz odwołać się do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania w ciągu 14 dni, a następnie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych.
Jakie świadczenia i uprawnienia daje orzeczenie?
Orzeczenie o niepełnosprawności otwiera dostęp do wielu świadczeń socjalnych, ulg podatkowych i preferencji w zatrudnieniu. Poniżej znajduje się lista najważniejszych benefitów (stan na lipiec 2025 r.).
Zasiłek pielęgnacyjny 2025 (215,84 zł)
Zasiłek pielęgnacyjny to stałe świadczenie wypłacane osobom, które ze względu na stan zdrowia lub wiek wymagają pomocy w codziennym funkcjonowaniu. W 2025 roku jego kwota wynosi 215,84 zł miesięcznie. Prawo do zasiłku mają:
- Dzieci z orzeczeniem o niepełnosprawności – niezależnie od stopnia; ważne, aby w orzeczeniu zaznaczono konieczność stałej opieki (punkty 7 i 8).
- Dorośli ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
- Dorośli z umiarkowanym stopniem niepełnosprawności, jeśli niepełnosprawność powstała przed ukończeniem 21 lat.
- Osoby powyżej 75 lat.
Świadczenie jest wypłacane przez MOPS lub GOPS i nie jest uzależnione od dochodu. Od 2019 r. kwota zasiłku nie była waloryzowana; w 2025 r. nadal wynosi 215,84 zł. Wniosek składa się na formularzu SR‑3 wraz z orzeczeniem o niepełnosprawności i danymi osobowymi. Jeżeli wniosek złożysz do trzech miesięcy od daty wydania orzeczenia, zasiłek zostanie wypłacony z wyrównaniem od miesiąca wydania orzeczenia.
Świadczenie pielęgnacyjne dla opiekuna
Osoba, która zdecyduje się, aby opiekować się niepełnosprawnym członkiem rodziny, może ubiegać się o świadczenie pielęgnacyjne. Od 1 stycznia 2025 r. jego kwota wynosi 3287 zł miesięcznie. Świadczenie jest przyznawane opiekunom osób z niepełnosprawnością, do ukończenia 18 lat (lub 25 lat w przypadku kontynuacji nauki). Świadczenie to jest niezależne od dochodu rodziny, lecz opiekun nie może równocześnie podejmować pracy zarobkowej.
Dodatek pielęgnacyjny dla emerytów i rencistów
Dodatek pielęgnacyjny to świadczenie wypłacane przez ZUS osobom pobierającym emeryturę lub rentę, które ukończyły 75 lat lub są całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji. Od 1 marca 2025 kwota dodatku wynosi 348,22 zł. Dodatek jest wolny od podatku i wypłacany wraz z emeryturą lub rentą.
Inne ulgi i uprawnienia dla osób z orzeczeniem
- Zniżki na transport i kulturę – osoby z orzeczeniem oraz ich opiekunowie mogą korzystać z bezpłatnych lub ulgowych przejazdów komunikacją miejską i PKP (w zależności od miasta) oraz z zniżek do muzeów, kin i obiektów sportowych.
- Ulga rehabilitacyjna w PIT – umożliwia odliczenie od dochodu wydatków na leczenie i rehabilitację, np. zakup insuliny, sensorów do ciągłego monitorowania glikemii, pasków testowych, pomp insulinowych czy dojazdów na leczenie.
- Dofinansowanie z PFRON – osoby z orzeczeniem mogą ubiegać się o dopłaty do turnusów rehabilitacyjnych, zakup sprzętu medycznego i przystosowanie mieszkania lub pojazdu do potrzeb osoby niepełnosprawnej.
- Preferencje w zatrudnieniu – pracodawca zatrudniający osoby z orzeczeniem otrzymuje dofinansowanie do wynagrodzenia z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych (PFRON), a pracownik może liczyć na dodatkowe przerwy, krótszy czas pracy, dłuższy urlop czy pierwszeństwo w uzyskaniu świadczeń z zakładowego funduszu socjalnego.
- Świadczenia dla uczniów i studentów – osoby z orzeczeniem mogą otrzymać stypendia socjalne, asystenta edukacyjnego lub dodatkowy czas na egzaminach. W przypadku dzieci do 16 lat rodzice mogą skorzystać z ulgi VAT przy zakupie pomocy rehabilitacyjnych (np. pompy insulinowej.