REKLAMA

REKLAMA

Kategorie
Zaloguj się

Zarejestruj się

Proszę podać poprawny adres e-mail Hasło musi zawierać min. 3 znaki i max. 12 znaków
* - pole obowiązkowe
Przypomnij hasło
Witaj
Usuń konto
Aktualizacja danych
  Informacja
Twoje dane będą wykorzystywane do certyfikatów.

Wyłączenie sędziego w sprawie karnej – przepisy, zasady, orzecznictwo

Subskrybuj nas na Youtube
Dołącz do ekspertów Dołącz do grona ekspertów
Kamil Lorek
Radca prawny, wykładowca akademicki różnych przedmiotów prawniczych, prelegent na konferencjach naukowych, absolwent Uniwersytetu Marii Curie – Skłodowskiej w Lublinie oraz Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego
Wyłączenie sędziego w sprawie karnej – przepisy, zasady, orzecznictwo
Wyłączenie sędziego w sprawie karnej – przepisy, zasady, orzecznictwo
Shutterstock

REKLAMA

REKLAMA

Sąd orzekający w sprawie powinien być niezawisły. Sędzia musi być zatem niezależny, neutralny, obiektywny. Jest to wymogiem wymiaru sprawiedliwości. Nie zawsze jednak będą spełnione warunki ku temu by każdy sędzia w każdej sprawie mógł pozostać bezstronny. Prawo przewiduje stosowne rozwiązania w takich sytuacjach.

Iudex inhabilis

W życiu mogą wystąpić sytuacje, w których sędzia będzie związany z jedną ze stron w sprawie, w której ma orzekać. Może to polegać np. na pokrewieństwie z jakąś osobą np. oskarżonym. Sytuacja taka może skutkować tym, że okoliczność ta w postaci relacji rodzinnych będzie wpływać na zachowania sędziego, jego stosunek do stron, przedstawianych dowodów i argumentów.

W tym kontekście należy przytoczyć art. 40 kodeksu postępowania karnego, zgodnie z którym sędzia jest z mocy prawa wyłączony od udziału w sprawie w razie zaistnienia jednego z przypadków, które wymienione są w tym przepisie. Oznacza to, że gdy wystąpi sytuacja tam przewidziana, to sędzia zostaje wyłączony od prowadzenia tej sprawy na mocy tego właśnie przepisu. Następuje to bez oceny tego czy owa sytuacja może mieć wpływ na tegoż sędziego czy nie.

Zgodnie z przepisem art. 40 § 1 kpk są to między innymi następujące przypadki:
- bezpośredni związek tego sędziego ze sprawą;
- małżeństwo sędziego i strony lub pokrzywdzonego albo ich obrońcy, pełnomocnika lub przedstawiciela ustawowego albo pozostawanie we wspólnym pożyciu z jedną z tych osób;
- pokrewieństwo lub powinowactwo w linii prostej,
- okoliczność gdy sędzia był świadkiem czynu, o który sprawa się toczy, albo w tej samej sprawie był przesłuchany w charakterze świadka lub występował jako biegły;
- udział sędziego w sprawie jako prokurator, obrońca, pełnomocnik, przedstawiciel ustawowy strony albo prowadzenie postępowania przygotowawczego,
- udział w wydaniu zaskarżonego orzeczenia lub wydanie zaskarżonego zarządzenia.

Rozwiązanie przewidziane w art. 40 kpk jest też znane z języka łacińskiego jako tzw. iudex inhabilis i odnosi się do przypadków, w których sędzia powinien zostać wyłączony od orzekania z mocy prawa.
Według § 2 wspomnianego przepisu wyłączenie sędziego ma zastosowanie także w sytuacji gdy okoliczności w postaci małżeństwa, wspólnego pożycia, stosunku przysposobienia, opieki, kurateli ustały.

Jedną z bardzo ważnych wskazanych w tym unormowaniu przyczyn wyłączenia z mocy prawa jest wydanie przez sędziego zaskarżonego orzeczenia. Warto jednak w tym miejscu przytoczyć postanowienie Sądu Najwyższego z 25 listopada 2008 roku, V KO 88/08, zgodnie z którym:
Zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego od wydanego orzeczenia (art. 429 § 1 kpk) nie stanowi decyzji odnoszącej się do meritum tego orzeczenia, lecz ma charakter decyzji formalnej, sprawdzającej spełnienie procesowych warunków wniesienia środka odwoławczego. Nie sposób więc twierdzić, by sędzia wydający to zarządzenie miał rozstrzygać w przedmiocie zaskarżonego orzeczenia, w którego wydaniu brał udział, co stanowi rację unormowania art. 40 § 1 pkt 6 kpk.

REKLAMA

REKLAMA

Ważne

Zatem zgodnie z powyższym, nie zawsze orzekanie sędziego co do kwestii czysto formalnych będzie skutkować wystąpieniem przesłanki wyłączenia tegoż sędziego od tejże sprawy. Przepis art. 40 § 1 pkt 6 kpk (wyłączenie sędziego, który wydał zaskarżone orzeczenie) odnosi się przede wszystkim głównie do orzeczeń odnoszących się do kwestii merytorycznych w sprawie, a niekoniecznie do tych czysto formalnych.

Iudex suspectus

Możliwych jest wiele różnych okoliczności, które będą wpływać na bezstronność sędziego. Do takich sytuacji odnosi się przepis art. 41 kpk, zgodnie z którym:
§ 1. Sędzia ulega wyłączeniu, jeżeli istnieje okoliczność tego rodzaju, że mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności w danej sprawie.

Zatem sędzia ulega wyłączeniu gdy istnieje okoliczność, która „mogłaby wywoływać wątpliwość co do jego bezstronności”. Zastosowane przez prawodawcę w tym przepisie określenie „mogłaby” świadczy o tym, że do wyłączenia sędziego nie jest wymagane udowodnienie nieformalnych powiązań między sędzią, a stroną postępowania sądowego. Wystarczy jedynie samo zaistnienie uzasadnionej wątpliwości co do bezstronności sędziego.

Warto w tym miejscu przytoczyć wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 czerwca 2016 roku, II Aka 195/16, w myśl którego: „Konstrukcja normy gwarancyjnej zawartej w art. 41 § 1 kpk zwalnia stronę domagającą się wyłączenia sędziego lub podnoszącą zarzut obrazy tego przepisu w środku odwoławczym nie tylko od dowodzenia braku jego bezstronności, ale nawet od wykazywania realności wątpliwości co do zachowania przez niego obiektywizmu. W obu przypadkach wystarczające jest wskazanie istnienia wyłącznie tego rodzaju okoliczności, która mogłaby wywołać uzasadnioną wątpliwość co do jego bezstronności.”

W świetle przytoczonego wyżej orzeczenia należy podkreślić, iż strona postępowania nie jest obciążona ciężarem dowodowym ani w kwestii braku bezstronności sędziego, ani nawet w zakresie realności wątpliwości odnośnie braku obiektywizmu sędziego.

Przytoczony przepis art. 41 kpk nie zawiera żadnego katalogu, ani przykładowych przypadków wyłączenia. Ma on zastosowanie w w razie wystąpienia okoliczności uzasadniającej wątpliwość co do bezstronności sędziego w danej sprawie. Z pewnością wiele różnych sytuacji będzie taką okolicznością. Jedną z nich jest przypadek, w którym sędzia prowadząc sprawę niekulturalnie, niewłaściwie traktuje jedną ze stron i okazuje jej negatywne emocje.

W tym miejscu warto też przytoczyć Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 lutego 2021 roku II KK 420/19, zgodnie z którym:
„Do zastosowania art. 41 § 1 k.p.k. nie jest konieczne stwierdzenie rzeczywistej stronniczości sędziego, sędzia może być nawet subiektywnie i obiektywnie bezstronny. Dla skuteczności wniosku o wyłączenie sędziego w tym trybie powinno natomiast istnieć zewnętrznie uzasadnione przekonanie, że bezstronność sędziego jest wątpliwa (zob. wyrok SN z 17.10.2013 r., IV KK 182/13).”

Zgodnie z tym wyrokiem wyłączenie sędziego na postawie art. 41 kpk ma zastosowanie także w sytuacji gdy sędzia prowadząc tą sprawę zachowuje całkowity obiektywizm, ale zachodzi inna, zewnętrzna przyczyna uzasadniająca wątpliwość co do bezstronności sędziego. Zważyć bowiem też należy, iż przytoczony art. 41 kpk odnosi się do wątpliwości na całym etapie postępowania oraz wydawania orzeczenia. Sam fakt, że sędzia przez pewien czas (nawet zdecydowaną większość postępowania) był bezstronny nie wyklucza przecież ryzyka, iż na końcu będzie stronniczy pod wpływem stosownej okoliczności.

Rozwiązanie zawarte w przepisie art. 41 kpk jest też zwane z języka łacińskiego jako tzw. iudex suspectus i odnosi się do sytuacji, w której sędzia powinien być wyłączony od rozpatrywania danej sprawy z uwagi na okoliczność uzasadniającą wątpliwość co do jego bezstronności.

Podsumowanie

Jednym z wymogów sprawiedliwości w demokratycznym państwie prawa jest bezstronność sędziego, który musi traktować wszystkie strony tak samo, sprawiedliwie. Nie może nikogo uprzywilejowywać ani nikogo dyskryminować. Spełnieniu tych wymogów służą rozwiązania prawne znane jako iudex inhabilis oraz iudex suspectus.

Iudex inhabilis (art. 40 kpk) odnosi się do dość oczywistych przypadków, które stwarzają duże ryzyko stronniczości sędziego (np. małżeństwo z jedną ze stron). Iudex suspectus (art. 41 kpk) nie zawiera żadnego katalogu przypadków i ma charakter bardziej ogólny. Normuje sytuacje, w których jakaś okoliczność może wywoływać uzasadnioną wątpliwość co do bezstronności sędziego w konkretnej sprawie. Ta wątpliwość odnosi się też do potencjalnego ryzyka stronniczości sędziego i ma zastosowanie także wówczas gdy zachowanie tego konkretnego sędziego było dotychczas obiektywne.

REKLAMA

Warto nadmienić, iż instytucja wyłączenia sędziego występuje nie tylko w postępowaniu karnym, ale również w innych postępowaniach. Unormowania tam zawarte są zbliżone do tych ujętych w kodeksie postępowania karnego. W postępowaniu cywilnym regulacje iudex inhabilis zostały umieszczone w przepisie art. 48, a iudex suspectus w art. 49 kodeksu postępowania cywilnego. Z kolei w postępowaniu sądowo – administracyjnym unormowania te zostały zawarte w art. 18 (iudex inhabilis) i art. 19 (iudex suspectus) ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.

Dalszy ciąg materiału pod wideo

Autor: Radca prawny dr Kamil Lorek

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 06 czerwca 1997 roku kodeks postępowania karnego tj. Dz. U. 2025 r. poz. 46, 304.

Zapisz się na newsletter
Najlepsze artykuły, najpoczytniejsze tematy, zmiany w prawie i porady. Skoncentrowana dawka wiadomości z różnych kategorii: prawo, księgowość, kadry, biznes, nieruchomości, pieniądze, edukacja. Zapisz się na nasz newsletter i bądź zawsze na czasie.
Zaznacz wymagane zgody
loading
Zapisując się na newsletter wyrażasz zgodę na otrzymywanie treści reklam również podmiotów trzecich
Administratorem danych osobowych jest INFOR PL S.A. Dane są przetwarzane w celu wysyłki newslettera. Po więcej informacji kliknij tutaj.
success

Potwierdź zapis

Sprawdź maila, żeby potwierdzić swój zapis na newsletter. Jeśli nie widzisz wiadomości, sprawdź folder SPAM w swojej skrzynce.

failure

Coś poszło nie tak

Źródło: INFOR

Oceń jakość naszego artykułu

Dziękujemy za Twoją ocenę!

Twoja opinia jest dla nas bardzo ważna

Powiedz nam, jak możemy poprawić artykuł.
Zaznacz określenie, które dotyczy przeczytanej treści:
Autopromocja

REKLAMA

QR Code

© Materiał chroniony prawem autorskim - wszelkie prawa zastrzeżone. Dalsze rozpowszechnianie artykułu za zgodą wydawcy INFOR PL S.A.

REKLAMA

Prawo
Zapisz się na newsletter
Zobacz przykładowy newsletter
Zapisz się
Wpisz poprawny e-mail
Rewolucja w urlopach i wynagrodzeniach została ogłoszona już dawno. Jednak na korzyści większość pracowników poczeka aż do maja 2026 roku

W prawie pracy już niedługo zajdą rewolucyjne zmiany. Jednak choć wejdą w życie 1 stycznia 2026 roku, to większość pracowników odczuje płynące z nich korzyści dopiero w maju. Nie warto więc żądać swoich praw w dziale kadr już w styczniu. Dlaczego?

Prawo jazdy po nowemu. UE przegłosowała rewolucyjne zmiany dla kierowców

To już pewne: 21 października 2025 r. Parlament Europejski przegłosował rewolucyjne zmiany w przepisach o prawie jazdy. Dokument trafi do telefonu, okres ważności zostanie wydłużony, a zakazy prowadzenia będą obowiązywać w całej Unii. Kierowcy zyskają wygodę ale też stracą możliwość ucieczki przed karą.

Na jakie choroby będzie można dostać orzeczenie o niepełnosprawności w 2026 roku

Orzeczenie o niepełnosprawności można uzyskać nie tylko z powodu widocznych ograniczeń ruchowych. W 2026 roku katalog chorób zostanie doprecyzowany i będzie obejmował również schorzenia psychiczne, metaboliczne i neurologiczne.

Orzeczenie bez osobistego stawiennictwa? Od 10 października 2025 rewolucja w KRUS

Nowe przepisy, które weszły w życie 10 października 2025 r. wprowadzają zasadę zdalnego wydawania orzeczeń lekarskich w Kasie Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego. Dopiero gdy dokumentacja medyczna będzie niewystarczająca, lekarz skieruje rolnika na badanie osobiste.

REKLAMA

5 tys. zł grzywny (a nawet kara pozbawienia wolności!) za wyrzucenie znicza do kontenera na śmieci na cmentarzu. Nowe pojemniki na odpady załatwiają sprawę, ale wciąż większość musi zabrać znicze ze sobą

Choć przepisy w tym zakresie obowiązują już od 2016 r. – wciąż nie wszyscy zdają sobie sprawę z tego, że wyrzucenie znicza do znajdującego się na cmentarzu pojemnika na odpady zmieszane, może wiązać się z poważnymi konsekwencjami – nie tylko dla środowiska naturalnego, ale również dla portfela sprawcy takiego wykroczenia (które niekiedy może nawet zostać uznane za przestępstwo). Mowa o coraz popularniejszych na polskich cmentarzach zniczach elektronicznych (w tym zniczach led) oraz zniczach solarnych.

Ponad 14.000 zł odprawy za rozwiązanie umowy z pracownikiem zarabiającym minimalną pensję. Tyle już w 2026 roku będą musieli zapłacić pracodawcy

W przypadku utraty pracy w najgorszej sytuacji pozostają najniżej wynagradzani pracownicy. Zazwyczaj nie mają oni oszczędności, które mogłyby w takiej sytuacji służyć im jako poduszka finansowa, a ich sytuacja życiowa gwałtownie się pogarsza.

Dom pomocy społecznej dla osób z niepełnosprawnością – zasady przyjęcia, koszty, skierowanie w 2026

W 2026 roku będą obowiązywać doprecyzowane przepisy dotyczące kierowania osób z niepełnosprawnościami do domów pomocy społecznej. Zmiany mają na celu skrócenie procedur i większe wsparcie rodzin.

Niespodziewany zwrot w sprawie Trybunału Konstytucyjnego. Koalicja 15 października zmienia strategię, a Sejm rusza z wyborem nowych sędziów

W dzisiejszym wydaniu „Dziennika Gazety Prawnej” pojawiła się informacja, która może znacząco wpłynąć na przyszłość polskiego wymiaru sprawiedliwości. Do 5 i 20 listopada trwa zbieranie kandydatur na sędziowskie wakaty w Trybunale Konstytucyjnym – poinformował dziennik, powołując się na źródła zbliżone do kierownictwa Sejmu. To ruch, który zdaniem obserwatorów może oznaczać początek poważnej zmiany w podejściu Koalicji 15 października do kwestii TK.

REKLAMA

Od nowego roku wejdą w życie przepisy, które naprawią jedną z największych niesprawiedliwości na rynku pracy

Pracują latami – bez urlopu, bez zwolnienia, bez pewności jutra. Dziś ich wysiłek nie liczy się do stażu, jutro może to wyglądać zupełnie inaczej. Od nowego roku wejdą w życie przepisy, które naprawią jedną z największych niesprawiedliwości na rynku pracy. Skorzysta nawet 5 milionów Polaków.

Zbliża się Black Friday i trwa boom rekrutacyjny na Black Friday. Czy wystarczy rąk do pracy?

Fala zakupowego szaleństwa dopiero przed nami, bo w listopadzie, ale w handlu, e-commerce i logistyce gorączka rekrutacyjna trwa od września. Firmy z całej Polski walczą z czasem, aby uzupełnić zespoły przed Black Friday, kiedy liczba zamówień i klientów potrafi wzrosnąć nawet o kilkadziesiąt procent. Jednak coraz trudniej o odpowiednie kadry: młode osoby częściej wybierają zajęcia z perspektywą stabilnego zatrudnienia, a cudzoziemcy zmagają się z przewlekłymi procedurami urzędowymi, które hamują tempo rekrutacji. Czy znajdą się pracownicy, którzy zapewnią operacyjną płynność w czasie zakupowej gorączki?

REKLAMA