Masz orzeczenie o niepełnosprawności? Co oznaczają symbole 01-U, 02-P, 03-L, 04-O, 05-R, 06-E, 07-S, 08-T, 09-M, 10-N, 11-I lub 12-C? Sprawdź, jakie ulgi i świadczenia Ci przysługują

• Dlaczego warto rozumieć symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności?
• Jak czytać symbole w orzeczeniu?
• Co oznaczają symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności?
• Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?
• Jakie świadczenia i ulgi przysługują w 2025 roku?
• Podstawa prawna

Dlaczego warto rozumieć symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności?

Symbole przyczyny niepełnosprawności to najważniejszy element każdego orzeczenia. Często decydujący o tym, czy dana osoba będzie mogła skorzystać z konkretnych ulg, dofinansowań lub wsparcia. To właśnie one, obok stopnia niepełnosprawności, pozwalają instytucjom takim jak PFRON, MOPS czy NFZ ustalić, do jakich programów i świadczeń kwalifikuje się dana osoba. Znajomość znaczenia symboli ułatwia nie tylko zrozumienie dokumentu, ale i planowanie wsparcia. Od zakupu sprzętu rehabilitacyjnego po ulgi podatkowe czy pomoc asystencką.

Jak czytać symbole w orzeczeniu?

W polskim systemie orzekania o niepełnosprawności każdy przypadek jest oznaczony odpowiednim symbolem przyczyny. To właśnie ten symbol wskazuje główną kategorię schorzenia, która była podstawą do wydania orzeczenia. Warto go znać, bo niektóre ulgi, programy pomocowe czy uprawnienia (np. karta parkingowa, asystent osobisty, dopłaty z PFRON) są przyznawane właśnie na podstawie konkretnego symbolu, nie tylko stopnia niepełnosprawności. Poniżej znajdziesz aktualne symbole obowiązujące w 2025 roku, z krótkim wyjaśnieniem każdego z nich.

Co oznaczają symbole w orzeczeniu o niepełnosprawności?

Symbole obowiązujące w 2025 roku mają charakter skrótowy, ale za każdym z nich kryje się konkretna diagnoza i profil potrzeb osoby z niepełnosprawnością.

01-U – Upośledzenie umysłowe

Dotyczy osób z niepełnosprawnością intelektualną, często umiarkowaną lub znaczną, charakteryzuje obniżony poziom funkcjonowania intelektualnego. Osoby z tym symbolem często wymagają wsparcia w codziennym funkcjonowaniu i edukacji dostosowanej do ich indywidualnych potrzeb. Najczęstsze schorzenia:

• Zespół Downa,
• Zespół Williamsa,
• Upośledzenie o nieznanej etiologii,
• Zespół łamliwego chromosomu X.

02-P – Choroby psychiczne

Przysługuje osobom z ciężkimi zaburzeniami psychicznymi, takimi jak lekooporna depresja, schizofrenia czy zespoły lękowe, otwierając drogę do wsparcia również dla opiekuna. Ten symbol podkreśla, że zaburzenia psychiczne mogą mieć równie poważne konsekwencje dla samodzielności jak schorzenia fizyczne. Najczęstsze schorzenia:

• Schizofrenia paranoidalna,
• Zaburzenia afektywne dwubiegunowe,
• Depresja lekooporna,
• Zespół lęku uogólnionego.

03-L – Zaburzenia głosu, mowy i słuchu

Odnosi się do głuchoty, głuchoniemoty, trwałych uszkodzeń słuchu lub krtani. Umożliwia ulgi komunikacyjne i pomoc w zakupie aparatów słuchowych. Wsparcie dla osób z tym symbolem często koncentruje się na ułatwieniu komunikacji i integracji społecznej. Najczęstsze schorzenia:

• Głuchota obustronna.
• Afazja poudarowa.
• Głuchoniemota.
• Uszkodzenie nerwu słuchowego.

04-O – Choroby narządu wzroku

Przyznawany przy znacznym pogorszeniu wzroku (ostrość poniżej 0,3 w lepszym oku) lub zawężeniu pola widzenia. Uprawnia m.in. do karty parkingowej. Osoby z tym oznaczeniem często korzystają z pomocy w orientacji w przestrzeni i dostępie do informacji. Najczęstsze schorzenia:

• Jaskra,
• Zwyrodnienie plamki żółtej (AMD),
• Retinopatia cukrzycowa,
• Zaawansowana zaćma.

05-R – Upośledzenie narządu ruchu

Najczęściej spotykane oznaczenie, obejmujące amputacje, porażenia, zwyrodnienia stawów, urazy kręgosłupa. Pozwala na wiele form wsparcia technicznego i finansowego. Ten symbol często wiąże się z potrzebą dostosowania otoczenia i sprzętu rehabilitacyjnego do indywidualnych potrzeb. Najczęstsze schorzenia:

• Mózgowe porażenie dziecięce (MPD),
• Zwyrodnienie stawów biodrowych i kolanowych,
• Amputacje kończyn,
• Złamania kręgosłupa z niedowładem.

06-E – Epilepsja

Dotyczy osób z padaczką przewlekłą lub trudną do opanowania, uprawniając w niektórych przypadkach do świadczeń dla opiekuna i dodatkowych punktów w programach PFRON. Przyznanie tego symbolu jest istotne dla zapewnienia bezpieczeństwa i stabilności życia osobom z nawracającymi napadami padaczkowymi. Najczęstsze schorzenia:

• Padaczka lekooporna,
• Padaczka młodzieńcza,
• Padaczka pourazowa,
• Zespół Lennoxa-Gastauta.

07-S – Choroby układu oddechowego i krążenia

Przyznawany m.in. osobom z POChP, ciężką astmą, niewydolnością serca lub nadciśnieniem z powikłaniami. Może być podstawą ulgi rehabilitacyjnej i zasiłku stałego. Osoby z tym symbolem często wymagają wsparcia w codziennych czynnościach z powodu ograniczonej wydolności organizmu. Najczęstsze schorzenia:

• Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP),
• Astma oskrzelowa ciężka,
• Niewydolność krążeniowa,
• Kardiomiopatia rozstrzeniowa.

08-T – Choroby układu pokarmowego

Obejmuje choroby jelit, wątroby, trzustki oraz stany po operacjach z powikłaniami, często wiążące się z trudnościami w samodzielnym funkcjonowaniu. Ten symbol wskazuje na przewlekłe problemy zdrowotne, które mogą wymagać specjalistycznej diety i ciągłej opieki medycznej. Najczęstsze schorzenia:

• Choroba Leśniowskiego-Crohna,
• Zespół jelita drażliwego z powikłaniami,
• Przewlekłe zapalenie trzustki,
• Marskość wątroby.

09-M – Choroby układu moczowo-płciowego

Przysługuje np. przy niewydolności nerek, dializach, wadach układu moczowego i nowotworach narządów płciowych. Daje podstawę do ulg w leczeniu i pomocy socjalnej. Wsparcie dla osób z tym symbolem często obejmuje dostęp do specjalistycznego leczenia i środków wspomagających funkcjonowanie. Najczęstsze schorzenia:

• Przewlekła niewydolność nerek,
• Wielotorbielowatość nerek,
• Rak pęcherza moczowego,
• Zespół pęcherza neurogennego.

10-N – Choroby neurologiczne

Symbol dla osób po udarach, z padaczką pourazową, chorobą Parkinsona, SM lub urazami rdzenia kręgowego. Umożliwia dostęp do dofinansowania wózków i przystosowania pojazdów. Charakterystyczne dla tego symbolu jest wsparcie mające na celu minimalizowanie skutków postępujących lub nagłych uszkodzeń układu nerwowego. Najczęstsze schorzenia:

• Udar niedokrwienny mózgu,
• Stwardnienie rozsiane (SM),
• Choroba Parkinsona,
• Zespół Guillain-Barré.

11-I – Inne schorzenia

Używany przy chorobach metabolicznych, endokrynologicznych, zakaźnych lub rzadkich, które utrudniają codzienne życie. Warto wnioskować o odpowiedni stopień niepełnosprawności. Mimo różnorodności, wspólnym mianownikiem dla chorób objętych tym symbolem jest ich przewlekły i ograniczający charakter, wymagający indywidualnego podejścia. Najczęstsze schorzenia:

• Cukrzyca typu 1 z powikłaniami,
• Choroba Addisona,
• Mukowiscydoza,
• Niedokrwistość sierpowatokrwinkowa.

12-C – Całościowe zaburzenia rozwojowe

Dotyczy główniepacjentów z autyzmem lub zespołem Aspergera, jeśli zaburzenia są utrwalone i mają co najmniej umiarkowany charakter. Uprawnia do indywidualnego nauczania i wsparcia terapeutycznego. Ten symbol jest kluczowy dla zapewnienia kompleksowej terapii i edukacji wspierającej rozwój społeczny oraz komunikacyjny. Najczęstsze schorzenia:

• Autyzm dziecięcy,
• Zespół Aspergera,
• Zespół Retta,
• PDD-NOS (zaburzenia rozwoju niespecyficzne).

Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności?

Aby uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności, należy złożyć wniosek do Powiatowego Zespołu do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności (PZON) właściwego dla miejsca zamieszkania. Wniosek powinien być uzupełniony o aktualną dokumentację medyczną, potwierdzającą przebieg i charakter schorzenia. Dokumentacja ta, w tym zaświadczenia lekarskie, wypisy ze szpitala czy wyniki badań, stanowi podstawę do przypisania konkretnego symbolu przyczyny niepełnosprawności oraz określenia stopnia (lekki, umiarkowany, znaczny).

Komisja może również wezwać na badanie bezpośrednie lub orzec na podstawie samych dokumentów. Im pełniejsza i dokładniejsza dokumentacja, tym większa szansa na uzyskanie decyzji odpowiadającej rzeczywistemu stanowi zdrowia. Jeśli decyzja jest niesatysfakcjonująca, można się od niej odwołać do wojewódzkiego zespołu w terminie 14 dni.

Jakie świadczenia i ulgi przysługują w 2025 roku?

Posiadanie orzeczenia o niepełnosprawności z symbolem (np. 01-U, 05-R, 10-N) otwiera dostęp do różnych świadczeń. Wiele z nich zależy również od stopnia niepełnosprawności (lekkiego, umiarkowanego, znacznego).

• Ulga rehabilitacyjna w PIT Pozwala odliczyć wydatki na leki, dojazdy, sprzęt rehabilitacyjny, opiekę, turnusy, przystosowanie mieszkania lub pojazdu – zasady pozostają bez zmian w porównaniu z latami poprzednimi.
• Zasiłek pielęgnacyjny – 215,84 zł/mies. Świadczenie pomocowe (niepodlegające PIT), wypłacane przez gminę/MOPS. Przysługuje dzieciom z orzeczeniem, osobom ze znacznym stopniem niepełnosprawności lub umiarkowanym, gdy niepełnosprawność powstała przed 21. r.ż., a także osobom powyżej 75 lat.
• Świadczenie pielęgnacyjne – 3287/mies. Przysługuje opiekunom rezygnującym z pracy, by zająć się osobą ze znacznym stopniem niepełnosprawności.
• Świadczenie wspierające – od ok. 752 zł do ponad 4 100 zł/mies. To nowe świadczenie wprowadzone w 2024 roku i kontynuowane w 2025. Przysługuje osobom z orzeczeniem o niepełnosprawności, które uzyskają decyzję o poziomie potrzeby wsparcia wydaną przez Wojewódzki Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności (WZON). Ocena odbywa się w skali punktowej od 0 do 100. Minimalny próg uprawniający do świadczenia to 70 punktów. Wysokość świadczenia zależy od liczby punktów i wynosi od 40% do 220% renty socjalnej, czyli od ok. 752 zł do ponad 4 100 zł miesięcznie (kwoty zależne od waloryzacji renty socjalnej). Świadczenie jest niezależne od wieku, dochodu ani statusu zawodowego
• Renta socjalna Dla osób całkowicie niezdolnych do pracy z powodu choroby od dzieciństwa (lub nauki). Kwota brutto wynosi 1 780,96 zł, netto 1 620,67 zł.
• Dodatek dopełniający do renty socjalnej Nowe świadczenie wprowadzone w 2025 r. Przyznawane automatycznie lub na wniosek osobom z orzeczeniem o całkowitej niezdolności do samodzielnej egzystencji:
• • od 1 marca 2025: 2 610,72 zł brutto (~2 062,47 zł netto) Wypłacany raz do roku, od marca 2025 waloryzowany corocznie.
• Zasiłek stały – maks. 1 229 zł/mies. Przyznawany przez MOPS osobom pozbawionym dochodów lub o niskim dochodzie. Od stycznia 2025 maksymalna kwota wzrosła do 1 229 zł miesięcznie.
• Programy PFRON (np. Aktywny Samorząd) Oferują dofinansowania dla osób z określonymi symbolami (zwłaszcza 05-R, 10-N, 03-L, 01-U, 12-C):
• • Dopłaty do sprzętu (np. wózki, protezy, aparaty słuchowe),
  • Kursów, laptopów, dojazdów,
  • Zakupu auta – nawet 27 000 zł,
  • Przystosowania mieszkania (podjazdy, łazienki itp.).
• Karta parkingowa i ulgi komunikacyjne Dostępne przy odpowiednim symbolu i stopniu niepełnosprawności (zwłaszcza: 05-R, 10-N, 04-O, 01-U u dzieci):
• • ulgowe lub darmowe bilety MPK (w miastach, np. Warszawa, Poznań),
  • 37–78% zniżki na bilety PKP/PKS,
  • zwolnienia z opłat parkingowych,
  • miejsca postojowe "koperta".
• Inne formy wsparcia Możliwość skorzystania z:
• • asystenta osoby z niepełnosprawnością (programy lokalne),
  • indywidualizacji nauczania i egzaminów,
  • dostępu do terapii i rehabilitacji psychologiczno-pedagogicznej.

Ulgi i świadczenia przysługują nie dzięki samemu symbolowi, ale w połączeniu z odpowiednim stopniem oraz spełnieniem kryteriów (np. brak dochodu, wcześniejsze orzeczenie, wiek, rezygnacja z pracy).

FAQ – najczęściej zadawane pytania

1. Czy można mieć więcej niż jeden symbol w orzeczeniu o niepełnosprawności?

Tak. W orzeczeniu mogą być wskazane maksymalnie trzy symbole przyczyny niepełnosprawności, jeśli różne schorzenia w porównywalnym stopniu wpływają na funkcjonowanie osoby. Zazwyczaj wskazuje się również symbol dominujący, który najlepiej oddaje główny problem zdrowotny.

2. Czy symbol wpływa na wysokość świadczeń?

Nie bezpośrednio. Wysokość świadczeń zależy przede wszystkim od stopnia niepełnosprawności oraz rodzaju świadczenia (np. zasiłek, renta, świadczenie wspierające). Jednak symbol może mieć znaczenie przy dostępie do ulg, programów PFRON, karty parkingowej czy usług asystenckich – np. 05-R, 10-N, 04-O, 12-C.

3. Czy mogę odwołać się od symbolu lub stopnia?

Tak. Od orzeczenia wydanego przez Powiatowy Zespół ds. Orzekania o Niepełnosprawności (PZON) można się odwołać w ciągu 14 dni do Wojewódzkiego Zespołu (WZON). W odwołaniu warto wskazać, dlaczego symbol lub stopień są nieadekwatne, np. pominięcie istotnej choroby lub błędna interpretacja dokumentacji medycznej.

4. Czy symbol w orzeczeniu może się zmienić?

Tak. Symbol może ulec zmianie, jeśli nastąpi pogorszenie lub poprawa stanu zdrowia. W takiej sytuacji można złożyć wniosek o ponowne ustalenie niepełnosprawności wraz z aktualną dokumentacją medyczną . Zespół może wtedy nadać inny symbol lub zmienić dominującą przyczynę.

Podstawa prawna

Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych

Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności

Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych

Ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych

Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej