ZUS odmawia przyznania świadczenia, mającego zapewnić niezbędne środki utrzymania rodzicom-seniorom, którzy zrezygnowali z zatrudnienia, aby wychowywać dzieci lub z tego powodu w ogóle go nie podjęli (tj. rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego w ramach programu „Mama 4 plus”), jeżeli opieka nad co najmniej jednym z czworga dzieci (które nie jest również dzieckiem własnym ani dzieckiem współmałżonka) nie została formalnie uregulowana (tj. nie zostało ono przysposobione ani przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej). Samo sprawowanie faktycznej opieki nad co najmniej czwórką dzieci, nie przesądza zatem o prawie do rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego. Brak wychowania dziecka przez cały okres od jego narodzin do pełnoletności – podstawy odmowy przyznania przez ZUS ww. świadczenia, już jednak stanowić nie może.
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – komu przysługuje, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – nie dla rodziców-seniorów, którzy „tylko” faktycznie opiekowali się dziećmi
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – ZUS nie może jednak odmówić przyznania świadczenia tylko z tego powodu, że „wychowanie” nie obejmowało całego okresu od narodzin do pełnoletniości dziecka (wyrok NSA)
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – kiedy jeszcze nie przysługuje, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – w jakiej wysokości można je otrzymać, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – w jaki sposób należy ubiegać się o jego przyznanie, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – w jaki sposób można potwierdzić okoliczności brane pod uwagę przy rozpatrywaniu wniosku o jego przyznanie?
- Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – co można zrobić w przypadku odmowy jego przyznania?
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – komu przysługuje, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
Rodzicielskie świadczenie uzupełniające, które przysługuje od 1 marca 2019 r. i zostało wprowadzone ustawą z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (inaczej zwane programem – „Mama 4 plus”) – jest świadczeniem, które ma zapewnić niezbędne środki utrzymania osobom, które zrezygnowały z zatrudnienia, aby wychowywać dzieci lub z tego powodu w ogóle go nie podjęły.
W obecnym stanie prawnym – zgodnie z art. 3 ww. ustawy – przysługuje ono:
- matce, która ukończyła 60 lat oraz urodziła i wychowała lub tylko wychowała co najmniej 4 dzieci oraz
- ojcu, który ukończył 65 lat oraz wychował co najmniej 4 dzieci, ponieważ matka dzieci zmarła, porzuciła je lub przez długi czas ich nie wychowywała,
jeżeli nie posiadają oni dochodu zapewniającego niezbędne środki utrzymania (czyli dochodu stanowiącego równowartość co najmniej aktualnie obowiązującej kwoty najniższej emerytury).
Warunek urodzenia i wychowania lub wyłącznie wychowania co najmniej 4 dzieci można spełnić nie tylko w stosunku do dzieci własnych, ale również – dzieci współmałżonka, dzieci przysposobionych lub dzieci przyjętych na wychowanie w ramach rodziny zastępczej (z wyjątkiem rodziny zastępczej zawodowej).
Ponadto, aby otrzymać świadczenie, seniorka lub odpowiednio – senior, musi mieszkać w Polsce i mieć tutaj ośrodek interesów życiowych przez co najmniej 10 lat (po ukończeniu 16 roku życia), a także posiadać:
- polskie obywatelstwo lub
- obywatelstwo jednego z państw członkowskich Unii Europejskiej albo państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) i mieć prawo pobytu lub prawo stałego pobytu w Polsce lub
- zalegalizowany pobyt w Polsce (jeśli jest cudzoziemcem).
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – nie dla rodziców-seniorów, którzy „tylko” faktycznie opiekowali się dziećmi
Wspomniana powyżej przesłanka przysługiwania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego w ramach programu „Mama 4 plus”, która dotyczy wychowania co najmniej 4 dzieci, nie obejmuje dzieci, nad którymi osoby ubiegające się o świadczenie sprawowały faktyczną opiekę (tj. dla których były opiekunami faktycznymi, czyli – które z nimi wspólnie zamieszkiwały i pozostawały na ich utrzymaniu), jeżeli nie są to ich własne dzieci, dzieci współmałżonka lub dzieci te nie zostały przysposobione ani przyjęte na wychowanie w ramach rodziny zastępczej.
Może to dotyczyć sytuacji takich, jak opisana przez jednego z czytelników INFOR:
„Moja teściowa, która urodziła 4 dzieci ale wychowała trójkę (jedno zmarło przy porodzie). Wychowywała w dodatku swojego brata (ich rodzice zmarli, kiedy brat teściowej był niepełnoletni).
Niestety od roku kolokwialnie mówiąc "walczymy" o sprawiedliwość, a właściwie walczy teściowa. ZUS odmawia przyznania świadczenia, gdyż w tamtych czasach brzydko mówiąc nie istniało pojęcie "rodziny zastępczej", a tylko opieki bądź też pieczy. Oczywiście odwołuje się teściowa, ale każde odwołanie przynosi nowe "ale". Nie takie nazewnictwo, za krótki czas sprawowania opieki, itp. Na obecną chwilę trwa to już prawie rok.
Może warto byłoby się przyjrzeć również takim sytuacjom, kiedy matka jest w innej sytuacji niż taka, która urodziła i zarazem wychowała czworo dzieci. Myślę, że takich osób jest w Polsce więcej, niestety nie każdy ma cierpliwość odpowiadać na listy z urzędów, które ewidentnie wskazują na próby oddalenia decyzji bądź zniechęcenia osoby, która stara się o świadczenie.”
Z powyższego przykładu wynika, że jeżeli osoba, będąca aktualnie w wieku senioralnym, która ubiega się o świadczenie uzupełniające, nie miała „formalnie” uregulowanej opieki nad którymś z czworga dzieci (poprzez przysposobienie tego dziecka lub jego przyjęcie na wychowanie w ramach rodziny zastępczej) i nie jest to również dziecko jej współmałżonka – ZUS może jej odmówić przyznania świadczenia w ramach programu „Mama 4 plus”. W tym miejscu warto jednak zwrócić uwagę, że inne świadczenie, które także przysługuje rodzicom w związku z wychowywaniem dzieci (ale rodzicom, którzy aktualnie wychowują dzieci, a nie rodzicom-seniorom, którzy w przeszłości wychowali dzieci), tj. świadczenie wychowawcze 800 plus – zgodnie z art. 4 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci – przysługuje również opiekunom faktycznym dziecka (tj. osobom, z którym dziecko wspólnie zamieszkuje i pozostaje na ich utrzymaniu). Kryterium przysługiwania świadczenia analogiczne do powyższego, nie znalazło się jednak w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (na podstawie której rodzicom-seniorom przysługuje rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”). Powyższe, może stać się inspiracją dla rodziców-seniorów, którzy zostali pozbawieni prawa do rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego w ramach programu „Mama 4 plus”, tylko dlatego, że nie uregulowali w sposób formalny opieki sprawowanej przez siebie nad którymś z czworga dzieci do wystąpienia z prośbą o interwencję w tej sprawie np. do Rzecznika Praw Obywatelskich.
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – ZUS nie może jednak odmówić przyznania świadczenia tylko z tego powodu, że „wychowanie” nie obejmowało całego okresu od narodzin do pełnoletniości dziecka (wyrok NSA)
Rozpatrując kwestię tego komu przysługuje rodzicielskie świadczenie uzupełniające, warto również zwrócić uwagę na wyrok NSA z dnia 15 kwietnia 2025 r., sygn. akt III OSK 2844/24, zgodnie z którym – przesłanka „wychowania” dziecka może być spełniona również, jeżeli sprawowanie opieki nad dzieckiem nie obejmuje całego okresu od jego narodzin do pełnoletniości (co ma miejsce często np. w przypadku rodzicielstwa zastępczego).
Jak wyjaśnił NSA – pojęcie „wychowania” zawarte w art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym, jest „pojęciem charakteryzującym się bardzo szerokim pasem nieostrości. (...) Czynności podejmowane w toku wychowania nie w każdym przypadku muszą mieć początek w chwili urodzenia dziecka. O świadczenie może ubiegać się bowiem również matka, która przysposobiła dziecko, stała się rodziną zastępczą, czy też rozpoczęła faktyczną opiekę nad dziećmi współmałżonka lub innymi, a w tych przypadkach początek czynności podejmowanych w toku wychowania może dotyczyć dzieci starszych. Możliwa jest zatem i taka sytuacja, w której osoba w chwili przysposobienia, ustanowienia rodziny zastępczej, czy też będąca dzieckiem współmałżonka jest już nastolatkiem, a do uzyskania pełnoletniości pozostał stosunkowo krótki okres. Stąd też dokonując wykładni art. 3 ust. 1 pkt 1 ustawy, a konkretnie przesłanki „wychowała”, należy mieć na uwadze bardzo różne, ale dopuszczone przez ustawodawcę, okoliczności faktyczne sprawy, a to oznacza, że efektem wykładni powinno być takie rozumienie przesłanki, które będzie przydatne w bardzo różnorodnych stanach faktycznych. Dlatego też nie można wprowadzać konkretnych ram czasowych dla ustalenia przesłanki „wychowała”, ale w każdym konkretnym przypadku należy ustalać, czy czynności podejmowane względem dziecka przez matkę doprowadziły do jego wychowania, czyli do doprowadzenia własnym działaniem do względnej samodzielności w jego bieżącym funkcjonowaniu, czy też z uwagi na wiek dziecka (np. kilkulatek) ten proces nie został zakończony, lub też z uwagi na wiek dziecka (np. nastolatek), w którym matka rozpoczęła dopiero wykonywanie tych czynności, nie można przyjąć, że spełniła przesłankę wychowania, gdyż ze względu na długość okresu opieki sprawowanej przez inną osobę dziecko zostało wychowane przez tę osobę.”
Jeżeli zatem ZUS odmawia przyznania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego tylko z tego powodu, że wychowanie któregoś z czworga dzieci nie obejmowało całego okresu od narodzin dziecka do jego pełnoletniości – w skardze do WSA w Warszawie na decyzję odmowną ZUS – warto powołać się na ww. orzeczenie NSA.
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – kiedy jeszcze nie przysługuje, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
W ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym przewidziano także inne wyłączenia, tj. przypadki, w których rodzicielskie świadczenie uzupełniające również nie zostanie przyznane. I tak – świadczenia nie otrzymają:
- ojcowie – pomimo, że ukończyli 65 lat i wychowali co najmniej 4 dzieci – jeżeli matka dzieci żyje, nie porzuciła ich ani nie zaprzestała ich wychowywania na dłuższy czas,
- matki i ojcowie uprawnieni do emerytury albo renty w wysokości co najmniej najniższej emerytury,
- matki i ojcowie tymczasowo aresztowani albo odbywający karę pozbawienia wolności (z wyłączeniem odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego),
- matki i ojcowie pozbawieni przez sąd władzy rodzicielskiej albo którym władza rodzicielska została ograniczona przez umieszczenie dziecka lub dzieci w pieczy zastępczej oraz
- matki i ojcowie, którzy długotrwale zaprzestali wychowywania dzieci.
Jedną z okoliczności wyłączających prawo do świadczenia z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci jest posiadanie uprawnienia do emerytury albo renty w wysokości co najmniej najniższej emerytury. Ujmując powyższe w uproszczeniu – rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego w ramach programu „Mama 4 plus” nie otrzymają zatem osoby, które łączyły wychowanie (co najmniej czworga dzieci) z pracą. Chyba, że otrzymują one świadczenie emerytalno-rentowe w wysokości poniżej kwoty najniższej emerytury – wówczas obowiązuje zasada „złotówka za złotówkę” i świadczenie „Mama 4 plus” zostanie im przyznane, ale w odpowiednio niższej wysokości (stanowić będzie ono dopełnienie do kwoty najniższej emerytury). Osoby, które otrzymują świadczenie emerytalno-rentowe w wysokości przekraczającej kwotę najniższej emerytury – nie otrzymają natomiast świadczenia „Mama 4 plus” wcale.
Więcej na temat powyższej okoliczności wyłączającej prawo do rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, można przeczytać w artykule:
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – w jakiej wysokości można je otrzymać, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
Jeżeli uprawniona matka-seniorka lub ojciec-senior co najmniej 4 dzieci, nie pobiera emerytury ani renty – rodzicielskie świadczenie uzupełniające przysługuje w wysokości najniższej emerytury, czyli aktualnie (tj. od 1 marca 2025 r.) – w wysokości 1 878,91 zł miesięcznie. Świadczenie to, podlega corocznej waloryzacji (od 1 marca każdego roku).
Jeżeli natomiast uprawniona matka-seniorka lub ojciec-senior, pobiera emeryturę lub rentę w wysokości niższej niż najniższa emerytura, wówczas (jak zostało już wspomniane powyżej) – rodzicielskie świadczenie uzupełniające przysługuje w wysokości stanowiącej równowartość różnicy pomiędzy aktualnie obowiązującą kwotą najniższej emerytury, a kwotą pobieranego świadczenia (czyli – stanowi ono dopełnienie do najniższej emerytury).
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – w jaki sposób należy ubiegać się o jego przyznanie, zgodnie z obecnie obowiązującymi przepisami?
Celem otrzymania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, należy zwrócić się do ZUS (lub odpowiednio – KRUS) z odpowiednim wnioskiem o przyznanie rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego.
Prawidłowo wypełniony wniosek do ZUS musi zawierać:
- dane osobowe ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie, tj.: imię, nazwisko, datę urodzenia, numer PESEL (a jeżeli się go nie posiada – serię i numer dowodu osobistego albo paszportu),
- adres zamieszkania ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie (a jeże nie posiada stałego miejsca zamieszkania – adres miejsca pobytu lub ostatniego miejsca zamieszkania),
- adres do korespondencji ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie (jeśli jest inny niż adres zamieszkania),
- informację o tym, w jaki sposób ubiegająca/ubiegający się o świadczenie chce je otrzymywać (oraz niezbędne dane, aby ZUS mógł zrealizować wypłatę, tj. np. nazwę banku i numer konta bankowego),
- podpis ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie.
Do wniosku o rodzicielskie świadczenie uzupełniające należy ponadto dołączyć:
- informację o numerach PESEL dzieci,
- oświadczenie o aktualnej sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej i materialnej ubiegającej/ubiegającego się o świadczenie,
- zagraniczny dokument stanu cywilnego potwierdzający urodzenie dziecka, jeżeli akt urodzenia dziecka nie jest sporządzony w polskim rejestrze stanu cywilnego,
- orzeczenie sądu o powierzeniu sprawowania pieczy zastępczej nad dzieckiem oraz
- inne dokumenty, które mogą mieć wpływ na przyznanie świadczenia,
a także potwierdzić, czy:
- urodziło się lub odpowiednio – wychowało co najmniej 4 dzieci,
- miało się przerwy w wychowywaniu dzieci, a jeśli tak, to – jak długie i jaka była ich przyczyna,
- posiada się ograniczone prawa rodzicielskie lub jest się ich pozbawioną/pozbawionym,
- mieszka się w Polsce i po ukończeniu 16 roku życia posiada się tutaj ośrodek interesów życiowych przez co najmniej 10 lat,
- posiada się ustalone prawo do emerytury lub renty,
- pobiera się emeryturę lub rentę,
- uzyskuje się dochód z tytułu zatrudnienia lub innej działalności zarobkowej,
- uzyskuje się inne dochody,
- przebywa się w areszcie śledczym lub zakładzie karnym.
W przypadku ojców-seniorów, ubiegających się o świadczenie – powinni oni ponadto wskazać w oświadczeniu (dołączanym do wniosku o przyznanie świadczenia) datę zgonu matki dzieci, porzucenia przez nią dzieci albo zaprzestania ich wychowywania przez długi okres i powyższe okoliczności powinny zostać potwierdzone odpowiednimi dokumentami.
Po rozpatrzeniu wniosku – ZUS (lub odpowiednio – KRUS) wydaje decyzję o przyznaniu lub odmowie przyznania świadczenia. W przypadku pozytywnej decyzji ZUS (lub odpowiednio – KRUS) – wypłata świadczenia przysługuje od pierwszego dnia miesiąca, w którym ZUS (lub odpowiednio – KURS) wydał decyzję, nie wcześniej jednak niż od dnia, w którym ubiegająca/ubiegający się o świadczenia osiągnęła/osiągnął powszechny wiek emerytalny (tj. 60 lat w przypadku kobiet i odpowiednio 65 lat w przypadku mężczyzn).
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – w jaki sposób można potwierdzić okoliczności brane pod uwagę przy rozpatrywaniu wniosku o jego przyznanie?
Jak informuje ZUS – informacje, które podaje się we wniosku o przyznanie rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego oraz w oświadczeniu o swojej sytuacji osobistej, rodzinnej, majątkowej i materialnej, można udokumentować:
- zaświadczeniami z właściwego urzędu skarbowego, które potwierdzają źródła osiąganych dochodów lub przychodów oraz ich wysokość,
- zaświadczeniami, które potwierdzają aktualne zatrudnienie lub prowadzenie innej działalności zarobkowej oraz wysokość osiąganych dochodów lub przychodów,
- zaświadczeniami, które potwierdzają wysokość innych pobieranych przez siebie świadczeń,
- zaświadczeniami z urzędu gminy, które potwierdzają rodzaj oraz wielkość posiadanego gospodarstwa rolnego,
- oświadczeniami o wysokości dochodu z gospodarstwa rolnego lub
- innymi dokumentami, które potwierdzają swoją sytuację osobistą, rodzinną, majątkową i materialną.
Świadczenie z ZUS za wychowanie co najmniej czworga dzieci (czyli rodzicielskie świadczenie uzupełniające w ramach programu „Mama 4 plus”) – co można zrobić w przypadku odmowy jego przyznania?
W przypadku otrzymania decyzji odmownej ZUS w sprawie przyznania rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego, przysługuje prawo do:
- zgłoszenia do prezesa ZUS wniosku o ponowne rozpatrzenie sprawy – w ciągu 14 dni od dnia doręczenia decyzji,
- złożenia skargi do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie (za pośrednictwem prezesa ZUS) – w ciągu 30 dni od dnia doręczenia decyzji.
Jeżeli decyzja wydana przez ZUS po ponownym rozpatrzeniu sprawy również będzie odmowna – wówczas również przysługuje prawo do wystąpienia ze skargą do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie.
Prawo do złożenia odwołania do sądu okręgowego – sądu pracy i ubezpieczeń społecznych (należy odróżnić go od WSA w Warszawie, do którego można wystąpić z ww. skarga na decyzję odmowną ZUS w sprawie przyznania świadczenia), przysługuje natomiast od decyzji ZUS w sprawie:
- ponownego ustalenia wysokości rodzicielskiego świadczenia uzupełniającego,
- ustania prawa do tego świadczenia,
- wypłaty tego świadczenia oraz
- zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.
Podstawa prawna:
- Ustawa z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (t.j. Dz.U. z 2022 r., poz. 1051 z późn. zm.)
- Ustawa z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1576 z późn. zm.)