Od nowego roku decyzje o niepełnosprawności mają być wydawane nawet w 30 dni, a w skład komisji wejdą także pielęgniarki i fizjoterapeuci. Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy deregulacyjnej, który całkowicie przebuduje system orzekania w ZUS. Zmiany mają skrócić kolejki, zwiększyć liczbę orzeczników i ułatwić dostęp do świadczeń dla osób z niepełnosprawnościami.
- Dlaczego potrzebna jest reforma?
- Główne założenia reformy systemu orzekania o niepełnosprawności
- Reforma orzecznictwa ZUS
- Harmonogram zmian
- Jakie prawa i świadczenia przysługują po uzyskaniu orzeczenia
- Podstawa prawna
Dlaczego potrzebna jest reforma?
O tym, że system orzecznictwa w Polsce wymaga naprawy, wie każdy, kto choć raz miał z nim do czynienia. Kolejki, długie terminy i brak lekarzy orzeczników sprawiają, że osoby z niepełnosprawnościami często czekają miesiącami na decyzję, od której zależy ich prawo do świadczeń i wsparcia.
Minister Dziemianowicz-Bąk, w rozmowie z TVP, powiedziała:
To prawda, że system wsparcia osób z niepełnosprawnościami, w tym także system orzekania, jest systemem, który, już jak zaczęliśmy nasze rządy, to był systemem niedomagającym. Krok po kroku staramy się go wzmocnić. Te terminy się skracają, choć chciałabym, żeby skracały się szybciej - podkreśliła Agnieszka Dziemianowicz-Bąk.
Ustawa o świadczeniu wspierającym z lipca 2023 r. nałożyła na powiatowe i wojewódzkie zespoły ds. orzekania dodatkowy obowiązek oceny "potrzeby wsparcia". To znacznie zwiększyło liczbę spraw i wydłużyło kolejki. Reforma przygotowywana przez pełnomocnika rządu ds. osób z niepełnosprawnościami ma zwiększyć liczbę orzeczników i usprawnić pracę zespołów. Obecnie na orzeczenie czeka się nawet kilka miesięcy, a nieliczni lekarze są przeciążeni.
Główne założenia reformy systemu orzekania o niepełnosprawności
Zanim zmiany wejdą w życie, resort zapowiada kompleksową przebudowę zasad działania zespołów orzekających. Oto planowane zmiany.
Zwiększenie liczby orzeczników i uproszczenie procedur
Rządowy projekt zakłada zwiększenie liczby specjalistów uprawnionych do wydawania orzeczeń. Zgodnie z zapowiedzią minister, zespoły ds. orzekania będą mogły korzystać z lekarzy w trakcie specjalizacji oraz innych zawodów medycznych, np. fizjoterapeutów i pielęgniarek w sprawach rehabilitacyjnych lub dotyczących samodzielnej egzystencji. Decyzję o skierowaniu sprawy do takiego specjalisty ma podejmować główny lekarz orzecznik.
W powiatowych i wojewódzkich zespołach mają pojawić się również asystenci medyczni, którzy przejmą część zadań administracyjnych, odciążając orzeczników i pozwalając im skupić się na diagnostyce. Projekt przewiduje też wprowadzenie maksymalnego, 30‑dniowego terminu na wydanie orzeczenia o czasowej niezdolności do pracy i wniosku o rehabilitację leczniczą.
Większa elastyczność w zatrudnianiu orzeczników
Nowe przepisy mają umożliwić lekarzom orzecznikom ZUS wybór między etatem a umową cywilnoprawną. Wprowadzone zostaną też jasne zasady wynagradzania. Stawki mają być powiązane z przeciętną pensją krajową, co według Kancelarii Prezesa Rady Ministrów podniesie wynagrodzenia orzeczników o około 25 proc. Jednocześnie planuje się zatrudnianie lekarzy bez tytułu specjalisty, pod warunkiem odbywania odpowiedniego szkolenia specjalizacyjnego albo pięcioletniego stażu.
Reforma orzecznictwa ZUS
Projekt ustawy przyjęty w połowie października przez Radę Ministrów ma także zrewolucjonizować system orzekania w ZUS:
Jednoosobowe orzekanie
Zarówno w pierwszej, jak i w drugiej instancji orzeczenia będą wydawać pojedynczy lekarze. W drugiej instancji decyzję podejmie inny lekarz niż ten z pierwszej, co zastąpi dotychczasowy trzyosobowy skład komisji.
30-dniowy termin
Ustawa wprowadza obowiązek wydania orzeczenia w ciągu 30 dni od złożenia wniosku.
Konsolidacja jednostek
Planowana jest koncentracja orzecznictwa w dużych centrach w oddziałach ZUS, co ma poprawić dostępność dla pacjentów i zapewnić jednolite standardy pracy.
Zatrudnienie innych zawodów medycznych
W sprawach rehabilitacji leczniczej orzeczenia będą mogli wydawać fizjoterapeuci, a w sprawach oceny niezdolności do samodzielnej egzystencji, pielęgniarki i pielęgniarze.
Wyższy nadzór i możliwość ponownego rozpatrzenia orzeczenia
Prezes ZUS zyska większe uprawnienia do kontroli jakości orzeczeń. Wadliwe decyzje będą mogły być rozpatrywane ponownie (Samorzad.infor.pl).
Harmonogram zmian
Reforma systemu orzecznictwa została podzielona na dwa etapy. Pierwszy z nich już obowiązuje, drugi wejdzie w życie z początkiem 2026 roku.
Etap I – rozporządzenie z 14 sierpnia 2025 r.
Od 14 sierpnia 2025 r. obowiązuje rozporządzenie Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej (Dz.U. 2025 poz. 682), które ułatwiło uzyskanie orzeczenia o niepełnosprawności. Zmiany objęły m.in. rozszerzenie składu komisji o lekarzy w trakcie specjalizacji oraz uproszczenie procedur administracyjnych w powiatowych i wojewódzkich zespołach. To pierwszy krok w stronę przebudowy całego systemu orzekania.
Etap II – ustawa deregulacyjna przyjęta przez Radę Ministrów 14 października 2025 r.
Kolejny etap reformy rozpoczął się po posiedzeniu Rady Ministrów z 14 października 2025 r., podczas którego przyjęto projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (projekt deregulacyjny). Zgodnie z komunikatem Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, nowe przepisy mają usprawnić i ujednolicić sposób wydawania orzeczeń przez lekarzy ZUS, skrócić czas oczekiwania oraz poprawić jakość orzeczeń. Projekt wprowadza m.in. jednoosobowe orzekanie, 30-dniowy termin na wydanie decyzji i nowe zasady zatrudniania orzeczników.
Nowe przepisy wejdą w życie zasadniczo od 1 stycznia 2026 r., po zakończeniu procesu legislacyjnego i podpisie prezydenta.
Jakie prawa i świadczenia przysługują po uzyskaniu orzeczenia
Orzeczenie o niepełnosprawności lub jej stopniu uprawnia m.in. do:
- świadczenia pielęgnacyjnego i zasiłku pielęgnacyjnego,
- ulg podatkowych (np. odliczenia wydatków rehabilitacyjnych),
- pierwszeństwa w dostępie do usług społecznych i opiekuńczych,
- ułatwień w korzystaniu z rehabilitacji i leczenia sanatoryjnego,
- Karty Parkingowej,
- dodatkowego wsparcia edukacyjnego (asystent, indywidualny tok nauki).
Orzeczenia wydane przez ZUS dają również prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, dodatku pielęgnacyjnego lub renty socjalnej.