O co pyta lekarz orzecznik i jak wygląda komisja wydająca orzeczenie o niepełnosprawności w 2025 roku

• Nowe zasady orzekania w 2025 r.
• Jak działa komisja wydająca orzeczenie
• Kto może ubiegać się o orzeczenie
• Stopnie niepełnosprawności
• Jak wygląda komisja – przebieg krok po kroku
• Jak przygotować się do komisji
• Odwołanie od decyzji
• Podstawa prawna

Nowe zasady orzekania w 2025 r.

Orzeczenie o niepełnosprawności jest w Polsce podstawą uzyskania wielu form wsparcia (świadczeń pieniężnych, ułatwień podatkowych, dodatków pielęgnacyjnych, dofinansowań z PFRON). W 2025 r. system orzekania został zmodernizowany: zmieniono minimalny okres ważności orzeczeń, rozszerzono skład komisji orzeczniczych i zapowiedziano elektronizację procedury. Dzięki temu osoby niepełnosprawne mają uzyskać bardziej indywidualną i przyjazną ocenę.

Dłuższe okresy ważności orzeczeń

Od 11 czerwca 2025 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. (Dz.U. 2025 poz. 682). Regulacja określa minimalny okres, na jaki mogą być wydawane orzeczenia. Orzeczenie o niepełnosprawności dziecka poniżej 16 lat wydaje się na co najmniej 3 lata (dotychczas możliwe było nawet na rok), a w przypadku rzadkich chorób genetycznych lub zespołu Downa – do ukończenia 16 roku życia.

Orzeczenia o stopniu niepełnosprawności dla osób dorosłych z potwierdzoną rzadką chorobą genetyczną są wydawane na co najmniej 7 lat. Przepisy nie ograniczają wydawania orzeczeń "na stałe” w pozostałych przypadkach. Zmiana dotyczy m.in. 208 jednostek chorobowych o trwałym przebiegu, w tym chorób metabolicznych, neurologicznych i zespołu Downa.

Poszerzony skład komisji (nowelizacja z 14 sierpnia 2025 r.)

Kolejna nowelizacja weszła w życie 14 sierpnia 2025 r. Zgodnie z nią przewodniczącym składu orzekającego może zostać lekarz posiadający tytuł specjalisty albo lekarz w trakcie specjalizacji (minimum trzeci rok, po ukończeniu modułu podstawowego). Do składu mogą być powołani również lekarze z co najmniej pięcioletnim doświadczeniem zawodowym.

Nowe przepisy przewidują obowiązkową weryfikację dokumentacji przez wyznaczonego lekarza i możliwość uzupełnienia składu o dodatkowego specjalistę, jeśli pozwoli to lepiej ocenić dany przypadek. Reforma ma ułatwić obsadę zespołów i skrócić czas oczekiwania na decyzję. Czy tak będzie w istocie, pokaże czas.

Program pilotażowy elektronicznej procedury

Ministerstwo Rodziny zapowiedziało, że w IV kw. 2025 r. rozpocznie się pilotaż systemu umożliwiającego składanie wniosków o orzeczenie w formie elektronicznej. Dzięki temu ma zmniejszyć się liczba błędów w dokumentach i skrócić czas rozpatrywania wniosków. Resort planuje również wprowadzenie w 2026 r. jednolitego rejestru orzeczeń, aby przyspieszyć wymianę danych między zespołami orzekającymi, ZUS i PFRON.

Jak działa komisja wydająca orzeczenie

Komisje orzekające funkcjonują przy powiatowych i miejskich zespołach ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON/MZON). Każdy skład liczy co najmniej trzech specjalistów: lekarza (przewodniczącego) oraz ekspertów takich jak psycholog, pedagog, doradca zawodowy czy pracownik socjalny. Skład dobiera się indywidualnie do rodzaju schorzenia; w przypadku dzieci udział psychologa i pedagoga jest obowiązkowy.

Cele posiedzenia

Zadaniem komisji jest ocena, jak stan zdrowia wpływa na codzienne życie osoby badanej, stopień samodzielności, możliwość podjęcia pracy, komunikację i relacje społeczne. Orzecznik analizuje dokumentację medyczną, historię leczenia, wyniki badań oraz opinie specjalistów, a także może skierować na dodatkowe konsultacje.

Kto może ubiegać się o orzeczenie

Prawo do złożenia wniosku ma każda osoba (dziecko lub dorosły), której stan zdrowia utrudnia codzienne funkcjonowanie, dotyczy to nie tylko osób z widoczną niepełnosprawnością fizyczną, lecz także z zaburzeniami psychicznymi, neurologicznymi czy przewlekłymi chorobami wewnętrznymi. W praktyce wniosek składają osoby:

• mające trwałe lub długotrwałe ograniczenia w samodzielnym życiu,
• niezdolne do podjęcia pracy bez dostosowania warunków,
• wymagające stałej opieki lub pomocy innych osób.

Stopnie niepełnosprawności

W Polsce obowiązują trzy stopnie:

• Stopień lekki oznacza częściową utratę sprawności; osoba może pracować i żyć samodzielnie, chociaż wymaga pewnych ułatwień.
• Stopień umiarkowany to znaczące ograniczenia; praca jest możliwa tylko w warunkach chronionych lub z pomocą innych, a osoba potrzebuje wsparcia w niektórych czynnościach dnia codziennego.
• Stopień znaczny wiąże się z głębokimi zaburzeniami funkcjonowania i koniecznością stałej opieki – osoby te nie są zdolne do samodzielnej egzystencji.

Decyzja o stopniu zależy nie tylko od diagnozy, lecz także od wpływu choroby na codzienne funkcjonowanie.

Jak wygląda komisja – przebieg krok po kroku

Komisja orzekająca działa według jasno określonej procedury. Choć cały proces może wydawać się skomplikowany, w praktyce składa się z kilku etapów. Oto jak wygląda posiedzenie komisji krok po kroku.

1. Zawiadomienie o terminie badania

Po złożeniu wniosku (na formularzu N‑9) zespół wysyła wezwanie na badanie co najmniej 7 dni przed terminem. Stawiennictwo jest obowiązkowe, chyba że stan zdrowia uniemożliwia przyjazd. Wtedy decyzję można wydać wyłącznie na podstawie dokumentów.

2. Analiza dokumentów

Lekarz orzecznik zapoznaje się z całą dokumentacją medyczną: historią leczenia, wynikami badań, opiniami specjalistów i zaświadczeniami z terapii. W razie wątpliwości może poprosić o dodatkowe materiały lub skierować na konsultacje specjalistyczne.

3. Rozmowa z lekarzem orzecznikiem

Najważniejszy etap posiedzenia to rozmowa oceniająca, jak choroba wpływa na codzienne życie. Orzecznik zadaje pytania dotyczące samodzielności, np. czy osoba może samodzielnie chodzić, wstać z łóżka, przygotować posiłek, utrzymać porządek. Pyta też o potrzebę pomocy przy ubieraniu i higienie, o bóle, senność, problemy z koncentracją, stany lękowe czy depresyjne. U dzieci ocenia się również rozwój, komunikację i funkcjonowanie w szkole.

4. Krótkie badanie fizyczne lub obserwacja

W zależności od schorzenia lekarz może poprosić o wykonanie prostych czynności (przejście kilku kroków, uniesienie rąk, wstanie z krzesła). W przypadku zaburzeń psychicznych badanie może ograniczyć się do rozmowy i obserwacji zachowania.

5. Czas trwania komisji i decyzja

Posiedzenie komisji trwa zwykle 15–30 minut. Orzeczenie wydawane jest w ciągu 14 dni, a w wyjątkowych przypadkach, do 30 dni. Jeśli dokumentacja jest niekompletna, wnioskodawca dostaje pisemne wezwanie do uzupełnienia; brak odpowiedzi skutkuje pozostawieniem sprawy bez rozpoznania.

Jak przygotować się do komisji

Przygotowanie ma ogromne znaczenie. Należy zebrać aktualną dokumentację: zaświadczenia lekarskie, wypisy ze szpitali, wyniki badań, opinie psychologiczne. Warto sporządzić listę czynności, które sprawiają najwięcej trudności (ubieranie się, mycie, gotowanie, poruszanie się, problemy z pamięcią).

Podczas rozmowy należy szczerze opisać objawy; orzecznik ocenia realne funkcjonowanie, a nie determinację. Osoby obawiające się stresu mogą poprosić o obecność opiekuna lub pełnomocnika w trakcie badania.

Odwołanie od decyzji

Jeżeli decyzja komisji jest niekorzystna, wnioskodawca może wnieść odwołanie do wojewódzkiego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności w ciągu 14 dni od doręczenia orzeczenia. Jeżeli wojewódzki zespół utrzyma decyzję, kolejnym krokiem jest odwołanie do sądu pracy i ubezpieczeń społecznych w terminie 30 dni. Postępowanie odwoławcze jest bezpłatne.

Podstawa prawna

• Ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2024 poz. 1234).
• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 26 maja 2025 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności