Kiedy orzeczenie o niepełnosprawności na stałe – lista schorzeń, rokowania, procedura

• Kiedy można dostać orzeczenie bezterminowe?
• Schorzenia najczęściej prowadzące do stałego orzeczenia
• Nowe minima dla orzeczeń czasowych
• Procedura uzyskania orzeczenia bezterminowego
• Czy orzeczenie na stałe można cofnąć?
• Co daje orzeczenie o niepełnosprawności na stałe?
• Skala zjawiska w liczbach
• FAQ – najczęstsze pytania o orzeczenie o niepełnosprawności na stałe
• Podstawa prawna

Kiedy można dostać orzeczenie bezterminowe?

Zgodnie z ustawą z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych komisje powiatowe (PZON) lub wojewódzkie (WZON) mogą wydać orzeczenie na czas określony albo, w przypadku trwałych schorzeń, bezterminowo. Bezterminowe orzeczenie wydaje się, gdy:

• dokumentacja medyczna jednoznacznie wskazuje, że brak jest rokowań poprawy,
• choroba lub uszkodzenie ma charakter nieodwracalny,
• leczenie ma jedynie charakter objawowy,
• lekarz orzecznik stwierdzi, że stan zdrowia pacjenta nie pozwala przewidywać istotnej poprawy funkcjonowania.

Uwaga: wprowadzenie dłuższych okresów ważności orzeczeń czasowych (np. 7 lat dla osób dorosłych z chorobami genetycznymi) nie znosi możliwości otrzymania orzeczenia bezterminowego, taka możliwość nadal istnieje.

Schorzenia najczęściej prowadzące do stałego orzeczenia

Orzeczenia bezterminowe są przyznawane przede wszystkim w przypadkach chorób o trwałym, postępującym lub nieodwracalnym charakterze. Decyzja zawsze zależy od oceny komisji i udokumentowanego przebiegu leczenia. W praktyce stałe orzeczenia zapadają m.in. w przypadkach:

1. Chorób o charakterze postępującym, takich jak stwardnienie zanikowe boczne (SLA), zaawansowane stwardnienie rozsiane (SM), choroba Parkinsona z utrwalonymi objawami, dystrofie mięśniowe czy ciężkie neuropatie. Komisje oczekują kompletnej dokumentacji z ostatnich 12–24 miesięcy, w tym skali EDSS czy UPDRS.
2. Trwałych uszkodzeń narządów lub kończyn – amputacje, porażenia, utrwalone ubytki narządu ruchu, ślepota obuoczna, głęboka głuchota. Potrzebne są raporty operacyjne oraz opinie ortopedy lub audiologa.
3. Chorób genetycznych i metabolicznych, takich jak zespół Downa, mukowiscydoza, leukodystrofie. Wymagane są wyniki badań genetycznych i opinie specjalistów.
4. Zaburzeń psychicznych i intelektualnych – zwłaszcza niepełnosprawność intelektualna umiarkowana lub znaczna, autyzm czy przewlekłe zaburzenia psychiczne. Komisje opierają się na opiniach psychiatry i psychologa klinicznego.
5. Niezdolności do samodzielnej egzystencji – gdy pacjent wymaga codziennej pomocy przy jedzeniu, higienie czy poruszaniu się. Dokumentacją są karty opieki, oceny w skali ADL/IADL, zaświadczenia pielęgniarskie.
6. Chorób nowotworowych i skutków leczenia – np. przy braku możliwości leczenia radykalnego, po resekcjach narządów, z rozległymi deficytami neurologicznymi lub długotrwałą neuropatią indukowaną chemioterapią.

Nowe minima dla orzeczeń czasowych

Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. wprowadziło minimalne okresy ważności orzeczeń czasowych. Od 11 czerwca 2025 r.:

• dorośli z chorobami genetycznymi lub zespołem Downa otrzymują orzeczenia co najmniej na 7 lat,
• dla dzieci minimalny okres wynosi 3 lata, a w przypadku chorób rzadkich lub genetycznych, aż do ukończenia 16 roku życia.

MRiPS szacuje, że dłuższe okresy dla orzeczeń czasowych odciążą rodziny i komisje. W Polsce działa 16 wojewódzkich i 295 powiatowych zespołów orzekających.

Procedura uzyskania orzeczenia bezterminowego

Aby uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności na stałe, należy złożyć wniosek do właściwego dla miejsca zamieszkania powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON). Do dokumentów należy dołączyć pełną i aktualną dokumentację medyczną: wyniki badań, opinie specjalistów, opisy przebiegu leczenia, rehabilitacji oraz informacje o codziennym funkcjonowaniu.

Następnie wnioskodawca zostaje wezwany na posiedzenie komisji, podczas którego lekarz orzecznik analizuje zgromadzone materiały i może poprosić o dodatkowe badania lub konsultacje. Po zapoznaniu się z całością dokumentacji komisja podejmuje decyzję. Jeśli uzna, że stan zdrowia nie rokuje poprawy, wydaje orzeczenie bezterminowe. W pozostałych przypadkach określa czas jego obowiązywania zgodnie z obowiązującymi przepisami.

Czy orzeczenie na stałe można cofnąć?

Co do zasady orzeczenie bezterminowe ma charakter trwały. Może jednak zostać zmienione lub uchylone, gdy:

• nastąpi istotna poprawa stanu zdrowia, umożliwiająca wykonywanie czynności, które wcześniej były niemożliwe,
• ujawnią się nowe okoliczności, np. błędy proceduralne, nieprawidłowości w dokumentacji lub brak aktualnych badań.

Takie przypadki są bardzo rzadkie, według danych resortowych stanowią mniej niż 1% wszystkich decyzji.

Co daje orzeczenie o niepełnosprawności na stałe?

Stałe orzeczenie to nie tylko mniej formalności. Zapewnia przede wszystkim:

• Stabilność życiową – osoba z orzeczeniem nie musi co kilka lat ponownie stawać przed komisją, co ułatwia planowanie życia zawodowego i rodzinnego.
• Prawo do stałych świadczeń i ulg – zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie wspierające, ulga rehabilitacyjna, turnusy i programy PFRON.
• Ułatwiony dostęp do usług medycznych i opiekuńczych – rehabilitacji, leczenia sanatoryjnego, sprzętu ortopedycznego.
• Pierwszeństwo w niektórych usługach – np. zapis na turnusy rehabilitacyjne, edukację specjalną, przydział asystenta osobistego.
• Kartę parkingową – bez konieczności ponownego orzekania.

Skala zjawiska w liczbach

Według Głównego Urzędu Statystycznego (dane za 2024 rok) w Polsce ponad 4 miliony osób posiada ważne orzeczenia o niepełnosprawności. Wśród nich:

• 2,32 mln ma orzeczenia z PZON/WZON,
• 922 tys. tylko z ZUS,
• 762 tys. oba typy orzeczeń.

Kobiety stanowią ok. 53% wszystkich orzeczonych. Liczba orzeczeń bezterminowych rośnie, zwłaszcza wśród osób z chorobami neurologicznymi i genetycznymi, gdzie poprawa stanu zdrowia jest mało prawdopodobna.

FAQ – najczęstsze pytania o orzeczenie o niepełnosprawności na stałe

Podstawa prawna

• Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. z 2024 r. poz. 1234 ze zm.).
• Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności (Dz.U. 2025 poz. 682).