System wsparcia osób z niepełnosprawnościami w Polsce przechodzi stopniowe zmiany. Część rozwiązań zaczęła obowiązywać już w 2025 roku, inne mają być stosowane szerzej od 2026 r., zgodnie z harmonogramem ustaw i rozporządzeń. Zmiany obejmują orzecznictwo, świadczenia, zatrudnienie oraz usługi wspierające i mają uporządkować zasady, które przez lata budziły wiele wątpliwości. Sprawdzamy, co już działa, a co faktycznie zmieni się w 2026 roku.
- Zmiany w systemie wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Co przyniesie 2026 rok
- Zmiany, które zaczęły obowiązywać już w 2025 roku
- Świadczenie wspierające 2026 – kontynuacja i rozszerzenie systemu
- Reforma zatrudnienia – zmiany w ZAZ i ZPChr
- Usługi asystenckie i opieka wytchnieniowa – kontynuacja programów
- Co pozostaje bez zmian
- Dlaczego rząd zmienia system orzekania
- Reforma z potencjałem, ale i wyzwaniami
Zmiany w systemie wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Co przyniesie 2026 rok
System wsparcia osób z niepełnosprawnościami w Polsce przechodzi stopniowe zmiany. Część rozwiązań została wprowadzona już wcześniej, inne mają wejść w życie lub być stosowane w pełnym zakresie od 2026 roku. Zmiany dotyczą orzecznictwa, świadczeń, zatrudnienia oraz usług wspierających i mają na celu większe ujednolicenie zasad, oraz lepsze powiązanie wsparcia z realnymi potrzebami osób z niepełnosprawnościami.
Zmiany, które zaczęły obowiązywać już w 2025 roku
Rok 2025 także przyniósł zmiany. Największa z nich dotyczy oceny funkcjonalnej i punktacji WZON, które stały się podstawą przyznawania świadczenia wspierającego. Od tego momentu o wysokości wsparcia decyduje poziom samodzielności i zakres potrzebnego wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, a nie wyłącznie diagnoza medyczna.
W 2025 roku pojawił się katalog 208 schorzeń o trwałym i nieodwracalnym charakterze, który w określonych przypadkach umożliwia wydawanie orzeczeń na dłuższe okresy. Równolegle uruchomiono pierwsze elementy cyfryzacji procedur orzeczniczych, w tym możliwość składania wniosków i przekazywania dokumentacji w formie elektronicznej, choć rozwiązania te nie są jeszcze jednolicie wdrożone w całym kraju.
Świadczenie wspierające 2026 – kontynuacja i rozszerzenie systemu
Świadczenie wspierające pozostaje jednym z głównych elementów systemu wsparcia również w 2026 roku. Zgodnie z obowiązującymi przepisami:
- prawo do świadczenia zależy wyłącznie od punktacji WZON,
- nie obowiązuje kryterium dochodowe,
- wysokość wsparcia jest określana jako procent renty socjalnej, w zależności od poziomu potrzeby wsparcia.
W kolejnych etapach system obejmuje osoby z punktacją od 70 punktów, zgodnie z harmonogramem określonym w ustawie.
Reforma zatrudnienia – zmiany w ZAZ i ZPChr
Od 2026 roku mają być stosowane rozwiązania upraszczające funkcjonowanie Zakładów Aktywności Zawodowej (ZAZ) oraz Zakładów Pracy Chronionej (ZPChr). Zmiany te wynikają z nowelizacji przepisów oraz aktów wykonawczych i mają zwiększyć elastyczność zatrudnienia.
Proponowane rozwiązania obejmują m.in.:
- podwyższenie dopuszczalnego udziału osób z umiarkowaną niepełnosprawnością w ZAZ – z 35 proc. do 55 proc.,
- zniesienie obowiązku zapewniania doraźnej opieki medycznej w ZAZ i ZPChr,
- uproszczenia w dokumentacji PFRON, w tym przy ulgach we wpłatach,
- wydłużenie okresu ochronnego, w którym wojewoda może czasowo zwolnić ZAZ z wymogu spełniania limitów zatrudnienia.
Usługi asystenckie i opieka wytchnieniowa – kontynuacja programów
W 2026 roku kontynuowane mają być programy finansujące usługi asystenckie oraz opiekę wytchnieniową, realizowane przez samorządy i organizacje pozarządowe. Programy te mają charakter coroczny i budżetowy, a ich zakres i finansowanie zależą od decyzji rządu oraz środków przekazywanych samorządom.
Co pozostaje bez zmian
Zgodnie z przepisami przejściowymi:
- osoby posiadające ważne orzeczenia zachowują je do końca okresu, na jaki zostały wydane,
- nie następuje automatyczne wygaszanie dotychczasowych decyzji,
- nowe zasady są stosowane do nowych wniosków oraz spraw w toku – zgodnie z regulacjami przejściowymi.
Dlaczego rząd zmienia system orzekania
Dotychczasowy system orzekania o niepełnosprawności od lat był przedmiotem krytyki ze strony osób z niepełnosprawnościami, ich opiekunów oraz organizacji społecznych. Najczęściej wskazywano na krótkie okresy ważności orzeczeń, konieczność częstego ponawiania postępowań oraz dużą uznaniowość decyzji komisji, różniącą się w zależności od regionu kraju.
W praktyce oznaczało to tzw. życie od komisji do komisji, także w przypadku schorzeń trwałych, nieuleczalnych i jednoznacznie zdiagnozowanych. Osoby, których stan zdrowia nie ulegał poprawie, były zmuszone wielokrotnie udowadniać, że nadal spełniają kryteria niepełnosprawności, co generowało stres, koszty i długie oczekiwanie na decyzje administracyjne.
Kolejnym problemem była nadmierna koncentracja na samej diagnozie medycznej, przy jednoczesnym pomijaniu realnych trudności w codziennym funkcjonowaniu. Ten sam stan zdrowia mógł prowadzić do zupełnie różnych rozstrzygnięć, jeśli różnie oceniano samodzielność osoby i zakres potrzebnego wsparcia.
Reforma systemu ma być odpowiedzią na te problemy. Jej celem jest ujednolicenie zasad orzekania w całym kraju, ograniczenie powtarzalności procedur oraz silniejsze powiązanie decyzji administracyjnych z faktycznymi potrzebami osoby z niepełnosprawnością, a nie wyłącznie z nazwą jednostki chorobowej. Zmiany mają także usprawnić pracę komisji i skrócić czas oczekiwania na rozstrzygnięcia.
Reforma z potencjałem, ale i wyzwaniami
Zmiany zaplanowane na 2026 rok nie oznaczają jednorazowej rewolucji, lecz kolejny etap porządkowania systemu wsparcia osób z niepełnosprawnościami. Ich skuteczność będzie zależeć przede wszystkim od praktyki stosowania prawa przez zespoły orzekające, instytucje realizujące świadczenia oraz samorządy.
Dla części osób 2026 rok może oznaczać większą stabilność i mniej formalności. Dla innych pozostanie sprawdzianem, czy nowy model rzeczywiście odpowiada na realne potrzeby, a nie tylko porządkuje procedury.