Zasada dotyczy zarówno podziału majątku po rozwodzie jak i podziału wspólnego majątku po spadku czy działalności gospodarczej. Zasada wypracowana przez sądy jest prosta. W przypadku konfliktu wspólną nieruchomość nie dzielimy fizycznie. Jedna osoba przejmuje własność i spłaca pozostałych współwłaścicieli. Sąd w ten sposób eliminuje potencjalne konflikty (o np. remont części wspólnej nieruchomości albo kwestie związane z drogami dojazdowymi do nieruchomości).
Zasada nie jest zapisana w przepisach, ale wynika z logicznej interpretacji prawa - w przypadku konfliktu nie można prawidłowo korzystać z nieruchomości. Sąd rozsądzając spór nie może wydać wyroku tworzącego kolejny konflikt.
SN: Współwłasność nieruchomości a konflikt. Wtedy tylko spłata
Małżonkowie nabyli korzystnie w latach 90-tych duży dom mieszkalny (z ogrodem) w centrum miasta 50 tys. mieszkańców. Na dole domu znajdują się pomieszczenia użytkowe, w których jest gabinet lekarski prowadzony przez żonę. Doszło do rozwodu. Z uwagi na bardzo poważny konflikt między małżonkami sąd nie zgodził się z żądaniem żony o wydzielenie z domu - jako jej osobnej własności - gabinetu lekarskiego. Były mąż spłacił żonę (przejął dom w całości). Tak nakazał sąd.
Sposób rozstrzygnięcia przez sąd sporu przedstawionego w przykładzie jest efektem stanowiska Sądu Najwyższego.
Sąd Najwyższy preferuje spłatę współwłaściciela (np. były małżonek)
Przykładem POSTANOWIENIE SN z 19 października 2011 r. (sygn. akt II CSK 50/11).
Małżonkowie dorobili się na kilku działkach kilku pawilonów handlowych (tworzą jeden ciąg – infrastruktura dostarczająca wodę, prąd i ). W pawilonach tych małżonkowie i rodzina prowadzili działalność gospodarczą. Była żona prowadziła tam kwiaciarnię. Na początku XXI wieku wartość tej nieruchomości wynosiła około 580 000 zł – na małżonków przypadało 2x 290 000 zł. Małżonek otrzymał całość majątku z obowiązkiem spłaty żony kwotą 290 000 zł.
Sąd w następujący sposób uzasadnił swoje stanowisko:
Konflikt między współwłaścicielami pawilonów handlowych mógłby uniemożliwić wszystkim współwłaścicielom niezakłócone korzystanie z nieruchomości.
Wnioski:
Wniosek 1. Sąd Najwyższy często wskazuje (i to od 1980 r), że istniejący między współwłaścicielami budynku poważny konflikt może być podstawą do odmowy zniesienia współwłasności poprzez ustanowienie odrębnej własności lokali.
Wniosek 2. Konflikt jako przesłanka takiego rozstrzygnięcia nie jest wprost ujęty w przepisach kodeksu cywilnego czy kodeksu rodzinnego, ale można to wyprowadzić w drodze wykładni - podział nieruchomości w sytuacji konfliktu wyklucza często użytkowanie nieruchomości zgodnie z jej przeznaczeniem.
W kontekście konkretnego przypadku, sąd może zrezygnować z fizycznego podziału nieruchomości na rzecz przyznania jej jednemu ze współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty drugiego współwłaściciela. W rozpatrywanej sprawie sąd nie uwzględnił wniosku E. M. o wydzielenie lokalu użytkowego (kwiaciarni) i przyznanie go jej na własność, ponieważ działki, na których znajduje się nieruchomość, stanowią współwłasność nie tylko byłych małżonków, ale również innych członków rodziny uczestnika, co mogłoby utrudniać korzystanie z nieruchomości z powodu istniejącego konfliktu.
Polecamy: Wynagrodzenia 2025. Rozliczanie płac w praktyce
Zasada – nie ma podziału nieruchomości, gdy jest konflikt nie tylko w małżeństwie
Dotyczy także współwłaścicieli, którzy nie są małżonkami.
W tym rozstrzygnięciu (sygn. akt I CSKP 25/21) dla POSTANOWIENIA z 7 maja 2021 r. Sąd Najwyższy w składzie:
Sędzia Sądu Najwyższego Jacek Widło (przewodniczący)
Sędzia Sądu Najwyższego Marcin Łochowski
Sędzia Sądu Najwyższego Mariusz Łodko (sprawozdawca)
- stwierdzili, że: „Jeżeli fizyczny podział nieruchomości miałby prowadzić do nowych konfliktów między byłymi współwłaścicielami, zamiast je eliminować, to taki sposób podziału jest nie do zaakceptowania. Sąd Okręgowy stwierdził, że decyzja Sądu Rejonowego, aby przyznać nieruchomość J. H. i K. T., zobowiązując je do spłaty trzeciego uczestnika, była słuszna. Sprzedaż ich udziałów w przyznanej nieruchomości podczas postępowania nie wpłynęła na tę decyzję o podziale współwłasności.”
W sprawie tej chodziło o niedokonanie podziału nieruchomości na odrębne lokale mieszkalne i użytkowe, a przyznanie nieruchomości tylko części współwłaścicieli z pominięciem uczestnika A. Nieruchomość miała powierzchnię prawie 1300 m2. Budynek był częściowo wykończony z powierzchnią usługową i mieszkalną, wykorzystywaną tylko przez A. Wartość nieruchomości według cen na dziś to około 2,5 mln zł. Co ciekawe z nieruchomości korzystał wyłącznie A (źródło zysków – najem).