Zawierając umowę z otwartym funduszem emerytalnym, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu może wskazać imiennie jedną lub więcej osób fizycznych, na których rzecz ma nastąpić, po jej śmierci, wypłata środków niewykorzystanych. Prawo to przysługuje również członkowi otwartego funduszu. Jeżeli członek wskazał kilka osób uprawnionych do otrzymania środków po jego śmierci, a nie oznaczył ich udziału w tych środkach, wówczas uważa się, że udziały tych osób są równe.
Członek otwartego funduszu może w każdym czasie zmienić poprzednią dyspozycję, wskazując inne osoby fizyczne uprawnione do otrzymania środków po jego śmierci - zamiast lub oprócz osób już uprawnionych, jak również oznaczając w inny sposób udział wskazanych osób w tych środkach, albo odwołać poprzednią dyspozycję, nie wskazując żadnych innych osób.
Wskazanie osoby uprawnionej do otrzymania środków po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego staje się bezskuteczne, jeżeli osoba ta zmarła przed śmiercią członka. W takim przypadku udział, który był przeznaczony dla zmarłego, przypada w równych częściach pozostałym osobom wskazanym, chyba że członek zadysponuje tym udziałem w inny sposób. Fundusz jest obowiązany poinformować osobę przystępującą do otwartego funduszu o skutkach niezłożenia tej dyspozycji.
Wypłata środków na rachunek małżonka
Zawierając umowę z otwartym funduszem, osoba występująca z wnioskiem o przyjęcie do funduszu jest również obowiązana złożyć pisemne oświadczenie o stosunkach majątkowych istniejących między nią a jej małżonkiem, a jeżeli między małżonkami nie istnieje ustawowa wspólność majątkowa - udokumentować także sposób uregulowania tych stosunków. Powyższy obowiązek ciąży także na członku otwartego funduszu, który zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem. Stanowi o tym art. 83 ust. 1 ustawy z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 z późn.zm.), zwanej dalej ustawą. Jest to o tyle ważne, że jeżeli w chwili śmierci członek otwartego funduszu pozostawał w związku małżeńskim, fundusz dokonuje wypłaty transferowej połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka zmarłego w otwartym funduszu, w zakresie, w jakim środki te stanowiły przedmiot małżeńskiej wspólności majątkowej. Oznacza to, że małżonkowi nie przypadają środki zgromadzone przez zmarłego w okresie, kiedy wspólność ta nie istniała. Nie przypadną mu także środki zgromadzone w okresie trwania umownej wspólności majatkowej małżeńskiej nieobejmującej swym zakresem tych środków. Nie jest bowiem wykluczone, że przy zawarciu umowy majątkowej małżeńskiej strony ustalą, ż środki zgromadzone na rachunkach w OFE nie podlegają wspólności.
Jak wynika z art. 83 ust. 3 ustawy, jeśli członek otwartego funduszu zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem i nie złożył oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między nim a jego małżonkiem lub nie zawiadomił funduszu na piśmie o każdorazowej zmianie w stosunku do treści tego oświadczenia, wówczas przyjmuje się odpowiednio, że między małżonkami istnieje wspólność ustawowa albo że małżeńskie stosunki majątkowe uregulowane są zgodnie z treścią umowy zawartej z otwartym funduszem lub ostatnim zawiadomieniem dokonanym przez członka otwartego funduszu.
W razie rozwodu lub unieważnienia małżeństwa członka otwartego funduszu emerytalnego, środki, które zostały zgromadzone na jego rachunku, przypadające byłemu współmałżonkowi w wyniku podziału majątku wspólnego małżonków, są przekazywane w ramach wypłaty transferowej na rachunek byłego współmałżonka w otwartym funduszu (art. 126 ustawy). Przepis ten stosuje się odpowiednio w przypadku ustania wspólności majątkowej w czasie trwania małżeństwa członka otwartego funduszu albo umownego wyłączenia lub ograniczenia wspólności ustawowej między członkiem tego funduszu a jego małżonkiem.
A zatem ważne jest, aby członek otwartego funduszu zawiadomił fundusz na piśmie o każdorazowej zmianie w stosunku do treści oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między nim a jego małżonkiem, jeśli zmiana taka obejmuje środki zgromadzone na jego rachunku. Do zawiadomienia należy dołączyć dowód takiej zmiany. Zawiadomienie powinno zostać złożone na odpowiednim formularzu udostępnionym przez otwarty fundusz emerytalny, co powoduje tym samym zmianę umowy z funduszem w zakresie oświadczenia o stosunkach majątkowych, z mocą od dnia następującego po dniu doręczenia funduszowi tego zawiadomienia, w sposób umożliwiający zapoznanie się z jego treścią.
Wypłata transferowa połowy środków zgromadzonych na rachunku zmarłego na rachunek małżonka w otwartym funduszu jest dokonywana po przedstawieniu przez wdowę/wdowca stosownych dokumentów:
- odpisu aktu zgonu,
- odpisu aktu małżeństwa oraz
- pisemnego oświadczenia stwierdzającego, czy do chwili śmierci członka funduszu nie zaszły żadne zmiany w stosunku do treści oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między małżonkami lub zawiadomienia o każdorazowej zmianie w stosunku do treści powyższego oświadczenia, a jeżeli zmiany te miały miejsce - także dowodu tych zmian.
Fundusz dokonuje wypłaty transferowej w ostatnim dniu roboczym lutego, maja, sierpnia i listopada po przedstawieniu przez wdowę/wdowca funduszowi stosownych dokumentów.
Jeżeli małżonek zmarłego członka funduszu nie posiada rachunku w otwartym funduszu, stosuje się odpowiednio przepisy art. 128 ustawy. Tak więc, jeżeli uprawniony współmałżonek (wdowa/wdowiec) nie posiada rachunku w otwartym funduszu i w terminie 2 miesięcy od dnia przedstawienia dowodu, że środki zgromadzone na rachunku członka funduszu przypadły współmałżonkowi, nie wskaże rachunku w jakimkolwiek otwartym funduszu - otwarty fundusz, do którego należał zmarły współmałżonek, niezwłocznie otworzy rachunek na nazwisko współmałżonka uprawnionego i przekaże na ten rachunek w ramach wypłaty transferowej przypadające mu środki zgromadzone na rachunku jego zmarłego współmałżonka. Z chwilą otwarcia rachunku współmałżonek uprawniony uzyskuje członkostwo w funduszu. Fundusz niezwłocznie potwierdza na piśmie warunki członkostwa uprawnionego współmałżonka.
A co w sytuacji śmierci członka OFE, który zawarł związek małżeński po zawarciu umowy z funduszem, nie złożył oświadczenia o stosunkach majątkowych istniejących między nim a jego małżonkiem lub nie zawiadomił funduszu na piśmie o każdorazowej zmianie w stosunku do treści tego oświadczenia? Wtedy małżonek zmarłego powinien potwierdzić na piśmie, że do chwili śmierci członka funduszu nie zmienił się stan stosunków majątkowych między małżonkami ustalony stosownie do art. 83 ust. 3 ustawy, a w przypadku zmiany tego stanu - przedstawić odpowiednie dowody tej zmiany.
Wypłata środków uposażonym
Zgodnie z art. 132 ust. 1 ustawy, środki zgromadzone na rachunku zmarłego członka OFE, które nie zostaną wykorzystane w przedstawiony wyżej sposób, przekazywane są osobom wskazanym przez zmarłego, a w przypadku ich braku - wchodzą w skład spadku.
Otwarty fundusz dokonuje wypłaty środków należnych osobie wskazanej przez zmarłego w terminie 3 miesięcy od dnia przedstawienia funduszowi urzędowego dokumentu stwierdzającego tożsamość osoby uprawnionej, z tym że wypłata środków przypadających małżonkowi zmarłego może być przekazana na jego żądanie na rachunek w otwartym funduszu. W tym ostatnim przypadku do wypłaty transferowej środków przypadających małżonkowi zmarłego stosuje się odpowiednio art. 128 ustawy.
Wypłata dokonywana bezpośrednio na rzecz osoby wskazanej przez zmarłego następuje w formie wypłaty jednorazowej lub w formie wypłaty w ratach płatnych przez okres nie dłuższy niż 2 lata, zgodnie z pisemną dyspozycją osoby uprawnionej. Regułę tę stosuje się odpowiednio do spadkobierców, którzy dodatkowo obowiązani są przedłożyć funduszowi prawomocne stwierdzenie nabycia spadku. Zasady wypłaty w ratach określa statut otwartego funduszu.
Jednorazowa wypłata wszystkich środków
Osoby, którym - na podstawie art. 128 ustawy - otwarty fundusz emerytalny otworzył rachunek, mają prawo do jednorazowej wypłaty wszystkich środków zgromadzonych na rachunku, w terminie 14 dni od daty złożenia wniosku, ale tylko w określonych ustawowo sytuacjach. Dotyczy to:
- złożenia wniosku wraz z decyzją przyznającą emeryturę, zaopatrzenie emerytalne, emeryturę dla rolników lub uposażenie w stanie spoczynku,
- nienabycia prawa do emerytury, jeśli ukończyły 60 lat w przypadku kobiet i 65 lat w przypadku mężczyzn,
- złożenia wniosku przez osoby urodzone przed 1 stycznia 1969 r., jeżeli zgromadzone na ich rachunku środki w kwocie ustalonej w dniu złożenia wniosku nie są wyższe od kwoty stanowiącej 50 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, jeżeli otwarcie rachunku nastąpiło przed 1 stycznia 2002 r., bądź 150 proc. przeciętnego wynagrodzenia w poprzednim kwartale, jeżeli otwarcie rachunku nastąpiło po 1 stycznia 2002 r.
Podstawa prawna:
ustawa z 28 sierpnia 1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (j.t. Dz.U. z 2004 r. Nr 159, poz. 1667 z późn.zm.).
Agnieszka Sulik