Zadłużenie na rzecz ZUS skutkuje nie tylko zwiększeniem kosztów związanych z koniecznością uregulowania zadłużenia. Z czasem może doprowadzić nawet do upadku przedsiębiorstwa.
Odsetki za zwłokę
Od nieopłaconych w terminie składek należne są od płatnika odsetki za zwłokę na zasadach i w wysokości określonych w Ordynacji podatkowej (tzw. odsetki podatkowe). Odsetek nie nalicza się, jeśli ich wysokość nie przekroczyłaby 6,60 zł (art. 23 ust. 1a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanej dalej ustawą systemową). Obecnie odsetki od zaległości podatkowych wynoszą 14% (od 9 czerwca 2011 r.).
WAŻNE!
W przypadku nieopłacenia składek w terminie należy uiścić odsetki, nawet jeżeli opóźnienie w opłaceniu składek jest niezawinione przez płatnika. Taką wykładnię potwierdził Sąd Najwyższy, który w wyroku z 9 maja 2007 r. uznał, że obowiązek zapłaty odsetek od nieuiszczonych w terminie składek na ubezpieczenia społeczne nie jest uzależniony od winy płatnika (I UK 362/06).
Opłata dodatkowa
W razie nieopłacenia składek lub opłacenia ich w zaniżonej wysokości ZUS może wymierzyć opłatę dodatkową do wysokości 100% nieopłaconych składek (art. 24 ust. 1 ustawy systemowej). Zastosowanie tej sankcji przez ZUS – w przeciwieństwie do odsetek za zwłokę – uzależnione jest od tego, czy opóźnienie było zawinione przez płatnika. Sąd Najwyższy w wyroku z 18 stycznia 2008 r. stwierdził, że do wymierzenia opłaty dodatkowej konieczne jest ustalenie winy płatnika składek w ich nieopłaceniu lub opłaceniu w zaniżonej wysokości (II UK 98/07). Inaczej powinien być traktowany płatnik, który opóźnia się z obowiązkiem opłacenia składek mimo dobrej kondycji ekonomicznej, a inaczej taki, który ma trudności finansowe. ZUS powinien brać pod uwagę dotychczasowy stosunek płatnika do obowiązku składkowego.
Nieopłacenie składek jako wykroczenie i przestępstwo
Nieopłacanie składek na ubezpieczenia społeczne w przewidzianym przepisami terminie jest wykroczeniem zagrożonym karą grzywny do 5000 zł (art. 98 ust. 1 pkt 1 ustawy systemowej). Ponadto Kodeks karny stanowi, że pracodawca złośliwie lub uporczywie naruszający prawa pracownika wynikające ze stosunku pracy lub ubezpieczenia społecznego podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
Podwójne sankcje niezgodne z Konstytucją RP
18 listopada 2010 r. Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepisy dopuszczające wobec tej samej osoby fizycznej, za ten sam czyn dwa rodzaje sankcji – odpowiedzialność za wykroczenie oraz tzw. opłatę dodatkową – są niezgodne z Konstytucją RP. Zakwestionowane przepisy stwarzają stan prawny, w którym za ten sam czyn, polegający na nieopłaceniu składek pobieranych przez ZUS, na płatnika mogą spaść podwójne sankcje. ZUS może wymierzyć dodatkową opłatę w wysokości do 100% nieopłaconych składek. Niezależnie od tego sąd może ukarać płatnika karą grzywny w wysokości do 5000 zł. Jeżeli natomiast nieopłacenie przez płatnika składek doprowadziłoby do naruszenia praw pracownika, wynikających ze stosunku ubezpieczenia społecznego (np. prawa do pomocy medycznej lub prawa do emerytury bądź renty), płatnikowi – obok dodatkowej opłaty – mogłaby być wymierzona jedna z kar przewidzianych w art. 218 § 1 k.k. W ocenie Trybunału, tzw. dodatkowa opłata, mimo swojej nazwy, nie ma na celu zrekompensowania opóźnienia w opłaceniu składek – tę funkcję pełnią bowiem odsetki za zwłokę. Jest rodzajem kary administracyjnej, która pełni funkcję represyjno-prewencyjną i dyscyplinującą, zbliżoną do funkcji kar za wykroczenie lub przestępstwo.
Trybunał Konstytucyjny odroczył utratę mocy obowiązującej przepisów na maksymalny dopuszczalny czas – 18 miesięcy. Zalecił jednak sądom uwzględnianie wyroku w bieżącej działalności orzeczniczej. Niekonstytucyjny przepis utraci moc obowiązującą 31 maja 2012 r.
Egzekucja
Stosownie do treści art. 24 ust. 2 ustawy systemowej należności z tytułu składek, czyli składki oraz odsetki za zwłokę, koszty egzekucyjne, koszty upomnienia i dodatkowa opłata, nieopłacone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji lub egzekucji sądowej.
Egzekucja administracyjna jest prowadzona przez dyrektora oddziału ZUS lub naczelnika urzędu skarbowego. Natomiast organem egzekucyjnym w zakresie egzekucji sądowej jest komornik sądowy.
W celu zabezpieczenia należności z tytułu składek ZUS może ustanowić hipotekę przymusową oraz zastaw skarbowy na majątku dłużnika.
Inne sankcje
Zaległości składkowe mogą mieć również dalekosiężne skutki. Ustawa o Krajowym Rejestrze Sądowym przewiduje, że na wniosek wierzyciela posiadającego tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko osobie fizycznej wpisuje się do rejestru dłużników niewypłacalnych dłużnika, który w terminie 30 dni od daty wezwania do spełnienia świadczenia nie zapłacił należności stwierdzonych tytułem wykonawczym. ZUS jako wierzyciel może również zgłosić wniosek o ogłoszenie upadłości dłużnika, który jest niewypłacalny. Ponadto na wniosek ZUS sąd upadłościowy może także orzec wobec dłużnika zakaz prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowarzyszeniu, na okres od 3 do 10 lat (art. 373 ust. 1 i art. 376 ust. 1 Prawa upadłościowego i naprawczego).
Podstawa prawna:
- art. 23 ust. 1 i 1a, art. 24 ust. 1 i 2, art. 26 ust. 2 i 4, art. 27 ust. 1 i 2, art. 66 ust. 4, art. 98 ust. 1 pkt 1 ustawy z 13 października 1998 r. systemie ubezpieczeń społecznych (DzU z 2009 r. nr 205, poz. 1585 ze zm.),
- art. 17 § 3 Kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia,
- art. 218 § 1 Kodeksu karnego,
- art. 19 § 1 i 4 ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (DzU z 2005 r. nr 229, poz. 1954 ze zm.),
- art. 20 ust. 1, art. 373 ust. 1, art. 376 ust. 1 ustawy z 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze (DzU z 2009 r. nr 175, poz. 1361 ze zm.),
- art. 56 ustawy z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (DzU z 2007 r. nr 168, poz. 1186 ze zm.),
- obwieszczenie Ministra Finansów z 10 czerwca 2011 r. w sprawie stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych oraz obniżonej stawki odsetek za zwłokę od zaległości podatkowych (MP nr 50, poz. 557).
Orzecznictwo:
- wyrok TK z 18 listopada 2010 r. (P 29/09, DzU nr 225, poz. 1474),
- wyrok SN z 9 maja 2007 r. (I UK 362/06, OSNP 2008/11–12/175),
- wyrok SN z 18 stycznia 2008 r. (II UK 98/07, OSNP 2009/5–6/73).