Urząd skarbowy ma dwa alternatywne rozwiązania, aby dostać się do mieszkania podatnika i dokonać niezbędnych czynności mających na celu sprawdzenie poniesionych wydatków mieszkaniowych. W zależności od etapu dokonywania ustawowych czynności, organ podatkowy może wkroczyć do mieszkania podatnika za jego zgodą lub bez niej, uzyskując tzw. nakaz prokuratorski.
Podstawę uprawnień fiskusa do wstępu do mieszkania podatnika stanowią przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).
Decyzja urzędnika
Urząd skarbowy ma dwie możliwości. Może jeśli zechce dostać się do mieszkania podatnika i dokonać niezbędnych czynności mających na celu sprawdzenie, czy rzeczywiście zostały poniesione wydatki mieszkaniowe za zgodą podatnika (będzie tak w przypadku czynności sprawdzających) lub bez zgody podatnika (stanie się tak wtedy, gdy zostanie wszczęta kontrola podatkowa). W tym drugim przypadku urząd skarbowy musi uzyskać tzw. nakaz prokuratorski. Ta sytuacja nie jest z pewnością przyjemna dla podatnika. Wtedy bowiem pracownicy urzędu skarbowego dostają się do mieszkania podatnika bez jego zgody, a nawet wbrew niej. Tylko w razie kontroli mieszkania w ramach czynności sprawdzających podatnik może uzgodnić wygodny dla niego termin. Natomiast w przypadku wszczęcia kontroli podatkowej takiej możliwości już nie ma.
PRZYKŁAD:
CZY FISKUS SPRAWDZI, CZY BYŁ
Urząd skarbowy wezwał podatnika w celu weryfikacji zeznania rocznego, w którym ten odliczył wydatki remontowe. W urzędzie pracownik umówił się z podatnikiem i ustalił, że przyjdzie do podatnika konkretnego dnia i spisze protokół z czynności oględzin mieszkania na okoliczność poczynionego remontu.
Podatnik nie wie, czy musi wyrazić zgodę na wejście urzędnika podatkowego do mojego domu? Oczywiście może odmówić. Zgoda udzielona została w trakcie czynności sprawdzających. Podatnik, mimo wcześniejszej zgody i umówienia się na konkretny termin wizyty, nie musi wpuścić do mieszkania urzędnika organu podatkowego. Zapewne w takim przypadku organ podatkowy będzie się starał wyznaczyć nowy termin do przeprowadzenia oględzin. Jednak termin ten nie będzie zobowiązywał podatnika, nawet mimo wcześniej wyrażonej zgody.
Podatnik ma prawo w każdej chwili się rozmyślić. Trzeba mieć jednak na uwadze, że w realizacji swoich uprawnień do weryfikacji poprawności złożonego zeznania organ podatkowy może dążyć do wszczęcia w takiej sytuacji kontroli podatkowej.
Czynności sprawdzające
Oględzin lokalu mieszkalnego za zgodą podatnika organy podatkowe dokonują w ramach czynności sprawdzających. W takiej sytuacji wszystko odbywa się sprawnie i spokojnie. Podatnik musi jednak pamiętać, że uprawnienie do wkroczenia do jego mieszkania przysługuje pracownikom organów podatkowych tylko w ściśle określonych przypadkach. Nie mogą oni dowolnie kierowani własnym kaprysem żądać od podatników, by ci na każde ich życzenie udostępniali mieszkanie. Stanie się tak tylko w przypadkach ściśle wskazanych w przepisach Ordynacji podatkowej. Wynika z nich, że organ podatkowy może dokonać oględzin lokalu mieszkalnego lub części tego lokalu, jeżeli jest to niezbędne do zweryfikowania zgodności stanu faktycznego z danymi wynikającymi ze złożonej przez podatnika deklaracji oraz z innych dokumentów potwierdzających poniesienie wydatków na cele mieszkaniowe. Oczywiście w tym przypadku organ może obejrzeć mieszkanie podatnika tylko po uzyskaniu jego zgody.
PRZYKŁAD:
JAK USTALIĆ TERMIN WIZYTY URZĘDNIKA
Wypełniając przed trzema laty zeznanie roczne PIT, podatnik skorzystał z odliczenia w ramach ulgi remontowej. Urząd skarbowy postanowił sprawdzić, czy podatnik rzeczywiście poniósł wydatki. Ponieważ podatnik nie protestował przeciwko ustaleniu tych faktów, urzędnik zaproponował termin wizyty. Niestety termin ten nie odpowiadał podatnikowi. Zaproponował więc nowy termin. Urzędnik miał pojawić się w mieszkaniu podatnika w piątek 13 lipca o godz. 16.00. Niestety podatnik miał niegroźny wypadek samochodowy i nie zdążył przybyć na miejsce. Poinformował o tym urzędnika. Ten zgodził się, by podatnik zaproponował nowy termin wizyty. Podatnik umówił się z nim na 17 lipca.
Jeśli podatnik wyraża zgodę i zdecyduje się wpuścić do mieszkania pracownika urzędu skarbowego, będzie musiał uzgodnić z nim termin tej wizyty. W praktyce odbywa się to w ten sposób, że pracownik organu podatkowego, w porozumieniu z podatnikiem, ustala termin dokonania oględzin. Podatnik może nie zgodzić się na termin proponowany przez urzędnika i ustalić taki, który odpowiada jemu. Powinien jednak pamiętać o podpisaniu odpowiedniej adnotacji o ustaleniu terminu oględzin. Adnotację tę urzędnik zamieści w aktach sprawy.
PRZYKŁAD:
CZY MOŻNA NIE WPUŚCIĆ URZĘDNIKA
W ubiegłym roku podatnik wybudował dom. Wydał na ten cel bardzo dużo pieniędzy. Skorzystał więc z możliwości ubiegania się o zwrot VAT zawartego w cenie materiałów budowlanych. Wykorzystał cały przysługujący limit.
Teraz dowiedział się, że urzędnik chce obejrzeć dom w celu weryfikacji poniesienia wydatków mieszkaniowych. Podatnik chciałby odmówić. Rzeczywiście będzie mógł tak postąpić i odmówić. Musi jednak pamiętać, że odmowa udostępnienia lokalu mieszkalnego lub jego części naraża go na wszczęcie kontroli podatkowej. Jeśli kontrola zostanie wszczęta i podatnik nie zgodzi się na oględziny domu, urzędnik może przyjść do podatnika z nakazem prokuratorskim, a wtedy nie będzie można odmówić.
Co więcej, urzędnik może podejrzewać, że wcześniejsza odmowa była spowodowana chęcią ukrycia pewnych niekorzystnych dla podatnika okoliczności. Lepiej zatem się zgodzić, zwłaszcza że podatnik rzeczywiście wybudował dom.
Ustalanie terminu
W razie nieudostępnienia lokalu w uzgodnionym terminie organ podatkowy może wyznaczyć nowy termin przeprowadzenia oględzin. Niestety, w tym przypadku organ podatkowy może wyznaczyć termin nowego spotkania jednostronnie. Może, co znaczy, że wcale nie musi. Tym samym, jeśli podatnik trafi na uprzejmego urzędnika, ten może umówić się z nim ponownie, tak żeby nowy termin był dogodny także dla podatnika. Pracownik organu podatkowego oczywiście sporządzi protokół przeprowadzonych oględzin. Jeśli po ustaleniu nowego terminu wizyty, mimo wcześniejszej zgody, podatnik nie wpuści pracownika organu podatkowego do mieszkania, musi liczyć się z tym, że organ podatkowy może wszcząć kontrolę podatkową, w trakcie której ma już szersze kompetencje do wkraczania na cudzy teren.
PRZYKŁAD:
CZY USTALIĆ NOWY TERMIN OGLĘDZIN
Podatniczka umówiła się z pracownikiem urzędu skarbowego na oględziny jej mieszkania. Niestety, spóźniła się kilkanaście minut i urzędnik już sobie poszedł. Nie wie, czy może teraz prosić o nowy termin, czy też spotkają ją jakieś przykre konsekwencje. Na szczęście w takiej sytuacji można próbować ustalić nowy termin spotkania z urzędnikiem. Trzeba jednak pamiętać, że w razie nieudostępnienia mieszkania w uzgodnionym terminie organ podatkowy może wyznaczyć nowy termin przeprowadzenia oględzin, ale już jednostronnie, czyli bez konieczności konsultowania się z podatnikiem.
Potrzebne dokumenty
Pracownik organu podatkowego sporządza protokół przeprowadzonych oględzin, który dołącza do akt sprawy. Organ podatkowy sporządza zwięzły protokół z każdej czynności postępowania mającej istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, chyba że czynność została w inny sposób utrwalona na piśmie.
Protokół sporządza się tak, aby z jego treści wynikało, kto, kiedy, gdzie i jakich czynności dokonał, kto i w jakim charakterze był przy nich obecny, co i w jaki sposób w wyniku tych czynności ustalono i jakie uwagi zgłosiły obecne osoby. Protokół odczytuje się wszystkim osobom obecnym, biorącym udział w czynności urzędowej, które powinny następnie protokół podpisać. Odmowę lub brak podpisu którejkolwiek osoby należy omówić w protokole.
Protokół powinien zawierać takie dane, jak: wskazanie podatnika, wskazanie pracownika organu podatkowego, określenie miejsca i czasu przeprowadzenia czynności, opis dokonanych ustaleń faktycznych itp. Protokół nie może zawierać oceny prawnej sprawy będącej przedmiotem czynności sprawdzających. Ocena taka jest możliwa tylko na etapie postępowania podatkowego na podstawie całości zebranych dowodów. Jednym z takim dowodów może być właśnie protokół z oględzin.
Kontrola podatkowa
Jeśli podatnik nie wyrazi zgody na wizytę urzędnika, zostanie wszczęta kontrola podatkowa. W ramach tej kontroli również mogą zostać przeprowadzone oględziny lokalu mieszkalnego. Kontrolujący ma prawo wstępu na teren, do budynku lub lokalu mieszkalnego kontrolowanego w celu:
l dokonania oględzin, jeżeli: zostały one wskazane jako miejsce wykonywania działalności gospodarczej lub jako siedziba kontrolowanego;
l jest to niezbędne dla ustalenia lub określenia wysokości zobowiązania podatkowego lub podstawy opodatkowania;
l jest to niezbędne do zweryfikowania faktu poniesienia wydatków na cele mieszkaniowe, uprawniających do skorzystania z ulg podatkowych;
l dokonania oględzin oraz przeszukania lokali mieszkalnych, innych pomieszczeń lub rzeczy, jeżeli powzięto informację o prowadzeniu niezgłoszonej do opodatkowania działalności gospodarczej albo w przypadku gdy są tam przechowywane przedmioty, księgi podatkowe, akta lub inne dokumenty mogące mieć wpływ na ustalenie istnienia obowiązku podatkowego lub określenie wysokości zobowiązania podatkowego.
Czynności kontrolne wykonywane są za zgodą kontrolowanego. Niestety, na etapie postępowania kontrolnego urząd skarbowy ma też możliwość dostania się do mieszkania podatnika wbrew jego woli. W takim przypadku konieczne jest jednak uzyskanie zgody prokuratora rejonowego. Po jej uzyskaniu pracownicy organu podatkowego przeprowadzą odpowiednie czynności kontrolne w mieszkaniu podatnika. Oczywiście przed przystąpieniem do tych czynności powinni okazać podatnikowi postanowienie prokuratora o wyrażeniu na to zgody.
Z przeprowadzonych czynności powinien zostać sporządzony protokół, który wymaga zatwierdzenia przez prokuratora. W razie odmowy zatwierdzenia protokołu materiały i informacje zebrane w toku czynności nie stanowią dowodu w postępowaniu podatkowym.
Ważne!
Podatnik powinien żądać okazania legitymacji oraz upoważnienia do wszczęcia kontroli przy wstępie do jego mieszkania pracownika urzędu
SŁOWNIK
Czynności sprawdzające to czynności organu podatkowego pierwszej instancji, które mają na celu sprawdzenie nie tylko terminowości składania deklaracji i wpłacania zadeklarowanych podatków, ale również stwierdzenie formalnej poprawności deklaracji oraz ustalenie stanu faktycznego w zakresie niezbędnym do stwierdzenia zgodności z przedstawionymi dokumentami.
Kontrola podatkowa to czynności organu podatkowego mające na celu sprawdzenie, czy kontrolowani wywiązują się z obowiązków wynikających z przepisów prawa podatkowego.
ANNA WOJDA
anna.wojda@infor.pl
Podstawa prawna
l Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. - Ordynacja podatkowa (t.j. Dz.U. z 2005 r. nr 8, poz. 60 z późn. zm.).