Oboje małżonkowie mogą zaciągać zobowiązania w celu zaspokojenia zwykłych potrzeb rodziny. Chodzi tu o potrzeby całej rodziny oraz o potrzeby indywidualne poszczególnych jej członków, dotyczące zapewnienia im wyżywienia, ubrania, mieszkania, ochrony zdrowia, rozwoju duchowego i kulturalnego oraz wychowywania dzieci.
Zwykłe potrzeby rodziny
Za zobowiązania zaciągnięte przez jednego małżonka na ten cel odpowiadają oboje solidarnie. Jednakże z ważnych powodów sąd na żądanie jednego małżonka może postanowić, że za te zobowiązania odpowiada tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Do takich ważnych powodów zalicza się postępowanie małżonka spowodowane jego lekkomyślnością, rozrzutnością, nieudolnością lub właściwością w stosunku do męża albo żony. Chodzi więc o postępowanie, które godzi w dobro rodziny, zagraża jej interesom oraz bytowi bądź poważnie narusza interesy drugiego małżonka. Za taki istotny powód uważa się również pozostawanie w faktycznej separacji przez małżonków (tzn. wówczas, gdy sąd nie orzekł jej) i ubezwłasnowolnienie męża (żony).
PRZYKŁAD: ZWYKŁE POTRZEBY RODZINY
Wydatkami na zaspokojenie zwykłych potrzeb rodziny są m.in. koszty żywności, odzieży, drobnych przedmiotów urządzenia domowego, środków czystości, pomocy szkolnych, wydatki na mieszkanie, np. opłaty za prąd, gaz, wodę, jego bieżącą konserwację i naprawę urządzeń domowych, a także na lekarstwa, prasę, opłatę abonamentu RTV i telefon. Nie zalicza się do nich wydatków na urządzenia trwałego użytku.
Zobowiązania jednego małżonka
Za swoje zobowiązania dłużnik odpowiada z majątku osobistego. Wierzyciel może się jednak domagać, aby egzekucja zadłużenia była prowadzona nie tylko z tego majątku, lecz również z jego wynagrodzenia za pracę lub dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej oraz z korzyści uzyskanych z praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy.
Tylko wówczas, gdy małżonek zaciągnął zobowiązania za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może domagać się zaspokojenia swoich roszczeń z majątku wspólnego małżonków.
Zgoda drugiego małżonka na zaciągnięcie zobowiązań może zostać wyrażona w dowolnej formie przed lub równocześnie z zaciągnięciem zobowiązania, a nawet już po jego zaciągnięciu. W tym ostatnim przypadku uważa się, że odpowiedzialność za dług zaciągnięty przez współmałżonka została rozciągnięta w sposób umowny na majątek wspólny obojga.
PRZYKŁAD: ZGODA MAŁŻONKA NA ZOBOWIĄZANIE
Wierzyciel wystąpił do sądu z wnioskiem o nadanie wyrokowi zasądzającemu zapłatę konkretnej kwoty klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi pozwanego. Otrzyma ją tylko wówczas, gdy udowodni, że dłużnik zaciągnął zobowiązanie za zgodą swojego małżonka. W dodatku małżonków musi łączyć wspólność majątkowa.
Aby mogła zostać prowadzona egzekucja z majątku osobistego dłużnika oraz z jego wynagrodzenia za pracę, innych jego dochodów oraz z korzyści uzyskanych z praw autorskich i pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy, potrzebny jest tytuł wykonawczy wystawiony przeciwko dłużnikowi pozostającemu w związku małżeńskim. Gdyby zaś egzekucja była prowadzona na podstawie samego tytułu egzekucyjnego, to wówczas powinien on być wystawiony przeciwko dłużnikowi.
Odpowiedzialność za długi
Tytułowi egzekucyjnemu może zostać nadana klauzula wykonalności przeciwko drugiemu małżonkowi. Wtedy egzekucja będzie prowadzona z całego majątku wspólnego obojga, a nie tylko z wchodzących w skład tego majątku: wynagrodzenia za pracę, innych dochodów dłużnika oraz z jego praw autorskich, pokrewnych, praw własności przemysłowej oraz innych praw twórcy. Natomiast egzekucja nie może być prowadzona z majątku osobistego małżonka dłużnika.
PRZYKŁAD: ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA ZOBOWIĄZANIA
W małżeństwie nastąpił faktyczny rozkład pożycia stron. Mąż zaciąga pożyczki rzekomo na remont wspólnego mieszkania, a pożyczone pieniądze zużywa na własne potrzeby. Wierzyciele chcą egzekwować zadłużenia ze wspólnego majątku małżonków. Żona może wystąpić do sądu o wydanie postanowienia, że za te zobowiązania odpowiada tylko ten małżonek, który je zaciągnął.
Klauzulę wykonalności sąd może nadać dopóki istnieje wspólność majątkowa między małżonkami. Nie jest natomiast istotne, czy majątek wspólny faktycznie istnieje i co wchodzi w jego skład. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w postanowieniu z 2 grudnia 1970 r. w sprawie sygn. akt II CZ 122/70, opublikowanym w OSNCP z 1971 r. nr 6, poz. 112.
Małżonek dłużnika może się bronić przed egzekucją, nawet wówczas, gdy sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko niemu. W ramach powództwa przeciwegzekucyjnego może wykazać, że wierzycielowi nie należy się egzekwowane świadczenie. Ma prawo podnieść nawet te zarzuty, których wcześniej nie mógł podnieść jego współmałżonek (np. udowadniać, że wierzytelność wygasła, albo wskazać na zarzut potrącenia lub przedawnienia).
W czasie trwania wspólności ustawowej wierzyciel małżonka nie może żądać zaspokojenia z udziału, który przypadałby dłużnikowi wówczas, gdyby ustała wspólność majątkowa. Nie może też domagać się zaspokojenia z poszczególnych przedmiotów tego majątku.
Klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika sąd może wydać również wówczas, gdy wierzytelności zostały zaciągnięte w związku z prowadzeniem firmy.
Odpowiedzialność za długi firmy
Wierzyciel nie ma obowiązku udowodnić, że dłużnik miał zgodę swojego małżonka na każde zobowiązanie, które zaciągał w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej. Jednak mąż (żona) odpowiada tylko wówczas, gdy małżonków łączy wspólnota majątkowa. Za zobowiązania firmy majątkiem osobistym odpowiada przedsiębiorca, który prowadzi działalność gospodarczą jednoosobowo bądź jako wspólnik w ramach spółki cywilnej.
Odpowiedzialność małżonka za zobowiązania związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą zależy od tego, jaki zakres tej odpowiedzialności obciąża go w związku z działalnością firmy. Jeśli przedsiębiorca będący właścicielem jednoosobowej firmy wpisanej do ewidencji w gminie przestanie płacić zobowiązania w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej, to wówczas wierzyciel może przeprowadzić egzekucję z majątku firmy lub z jego majątku osobistego.
Załóżmy, że przedsiębiorstwo wchodzi w skład majątku wspólnego przedsiębiorcy i jego żony (męża), a małżonków łączy wspólność ustawowa, bo nie mają intercyzy, czyli umowy o rozdzielności majątkowej. Mimo że przedsiębiorstwo stanowi majątek wspólny, a długi związane z działalnością zaciągał tylko przedsiębiorca, to wówczas wierzyciel ma prawo prowadzić egzekucję z majątku całej firmy. Powinien wówczas ubiegać się w sądzie o nadanie wyrokowi klauzuli wykonalności. Na przebieg egzekucji nie ma wpływu fakt, czy na zaciągnięcie zobowiązania wyraził zgodę małżonek przedsiębiorcy. Sąd, wydając klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi przedsiębiorcy, ograniczy jego odpowiedzialność do wchodzącego w skład majątku wspólnego przedsiębiorstwa.
Gdyby przedsiębiorca zaciągał inne zobowiązania niezwiązane z działalnością firmy, to wówczas odpowiedzialność za nie małżonka, z którym łączy go wspólność majątkowa, wygląda inaczej. Wierzyciel może wyegzekwować należność z majątku objętego wspólnotą małżeńską tylko wówczas, gdy małżonek wyraził zgodę na zaciągnięcie tego zobowiązania. Powinien jednak wystąpić do sądu o wydanie klauzuli wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, udowadniając przy tym, że taka zgoda była.
Ważne!
Aby sąd nadał tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności przeciwko małżonkowi dłużnika, wierzyciel musi okazać dokument urzędowy lub prywatny potwierdzający, że zaciągnięcie zobowiązania zostało dokonane za zgodą małżonka dłużnika
Wzór wniosku
Kliknij aby zobaczyć ilustrację.
MAŁGORZATA PIASECKA-SOBKIEWICZ
malgorzata.piasecka@infor.pl
Podstawa prawna
• Art. 30, 40, 41 ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz.U. nr 9, poz. 59 z późn. zm.).