Coraz częściej można się spotkać z przypadkami wysoko wykwalifikowanych pracowników, z którymi przedsiębiorcy zawierają przedwstępne umowy gwarantujące w danym terminie nawiązanie stosunku pracy. Pracodawcy powinni zwrócić szczególną uwagę na zagrożenia mogące powstać w przypadku niewłaściwego sformułowania takiej umowy.
Umowa przedwstępna o pracę nie została unormowana w polskim prawie pracy. Brak takiego unormowania nie prowadzi jednak do wniosku o niedopuszczalności zawarcia takiej umowy. W przypadkach bowiem nieuregulowanych przepisami prawa pracy, stosuje się odpowiednio do stosunków pracy przepisy kodeksu cywilnego, chyba że nie są one zgodne z zasadami prawa pracy.
W sprawie dopuszczalności zawierania umów przedwstępnych z pracodawcą wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z 21 czerwca 1972 r. (III PZP 13/72, OSNCP 1972/11, poz. 201) stwierdzając, iż dopuszczalne jest zawarcie umowy, przez którą strony zobowiązują się do zawarcia umowy o pracę (umowa przedwstępna – art. 389 kodeksu cywilnego). Sąd Najwyższy nie dopatruje się niezgodności z zasadami prawa pracy w zawarciu przedwstępnej umowy o pracę. Przeciwnie, należy uznać jej zgodność z powyższymi zasadami, skoro omawiana umowa realizuje podstawowe funkcje prawa pracy – organizacyjną i ochronną – przez to, że z jednej strony zabezpiecza i zapewnia zakładowi pracy gwarancję zatrudnienia konkretnej osoby, a z drugiej – zabezpiecza i zapewnia pracownikowi w przyszłości pożądane zatrudnienie. W innym wyroku z 15 marca 1977 r. (I PRN 22/77, niepubl.) Sąd Najwyższy stwierdził, że problem umów przedwstępnych nie został unormowany bezpośrednio w przepisach kodeksu pracy. Nie oznacza to, że takie umowy w stosunkach pracy są niedopuszczalne.
WAŻNE
Nie ma żadnych przeszkód prawnych, by strony w umowie przedwstępnej zobowiązały się do zawarcia oznaczonej umowy o pracę.
Niezbędne elementy
Poprzez art. 300 kodeksu pracy do systemu prawa pracy została wprowadzona tzw. umowa przedwstępna zdefiniowana w art. 389 kodeksu cywilnego jako umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy. Zgodnie z brzmieniem tego przepisu powinna ona określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej.
Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 10 września 1997 r. (I PKN 243/97, OSNAPIUS 1998/12, poz. 357) stwierdził, że jeżeli nie doszło do zawarcia umowy przedwstępnej, bo rokowania stron nie czynią zadość wymaganiom art. 389 kodeksu cywilnego i nie ustalają istotnych postanowień, o których mowa w art. 29 par. 1 kodeksu pracy, a w szczególności nie określają rodzaju pracy, terminu jej rozpoczęcia i wynagrodzenia odpowiadającego rodzajowi pracy, to żadna ze stron pertraktacji nie jest uprawniona do dochodzenia zawarcia umowy o pracę na podstawie umowy przedwstępnej. Poza tym, zgodnie z art. 390 kodeksu cywilnego, jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą jednak w umowie przedwstępnej określić zakres odszkodowania odmiennie (przykład 1).
Trzeba wskazać, iż istotnymi postanowieniami umowy o pracę, które powinny być wskazane w umowie przedwstępnej, będą rodzaj umowy, warunki umowy, którymi powinny być w szczególności: rodzaj pracy, miejsce wykonywania pracy, termin rozpoczęcia pracy, wynagrodzenie odpowiadające rodzajowi pracy.
PRZYKŁAD 1
Strony podpisują przedwstępną umowę o zawarcie umowy o pracę. Nie wskazują jednakże rodzaju pracy, która ma być wykonywana na podstawie zawartej w przyszłości umowy o pracę. W takim przypadku umowa przedwstępna będzie nieważna, ponieważ nie określa istotnych elementów umowy przyrzeczonej, czyli umowy o pracę, jakim jest rodzaj wykonywanej pracy.
Jak ustalić termin
W poprzednim stanie prawnym niezbędnym elementem umowy przedwstępnej było wskazanie terminu zawarcia umowy przyrzeczonej. Jednak, w chwili obecnej, jeżeli strony nie określą tego terminu, mogą upoważnić jedną ze stron do jego wyznaczenia w dogodnym dla niej momencie. Jeżeli uprawnione do wyznaczenia terminu są obie strony i np. każda z nich wyznaczy inny termin – strony wiąże ten wcześniejszy.
Dodatkowo, jeżeli termin nie zostanie wyznaczony w ciągu roku od zawarcia umowy przedwstępnej, nie można już żądać zawarcia umowy przyrzeczonej.
Oczywiście z praktycznego punktu widzenia termin zawarcia umowy przyrzeczonej powinien pojawić się w umowie przedwstępnej, nie jest to jednak w chwili obecnej element niezbędny. Sąd Najwyższy w wyroku z 14 grudnia 2004 r. (II PK 108/2004, OSNP 2005/15, poz. 223) stwierdził, że termin wystąpienia zdarzenia wyznaczającego zawarcie przyrzeczonej umowy o pracę musi być konkretny i znany stronom, przynajmniej w przybliżeniu. Termin zawarcia umowy o pracę nie musi być określony datą kalendarzową, może go wyznaczać każde zdarzenie przyszłe i pewne, np. pierwszy dzień roku akademickiego na Uniwersytecie Warszawskim.
Co po zawarciu umowy
Należy podkreślić, iż po zawarciu, na podstawie umowy przedwstępnej, umowy o pracę pracownik nie może się w trakcie trwania stosunku pracy powoływać na postanowienia umowy przedwstępnej (przykład 2). Podobnie stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 9 lutego 2000 r. (I PKN 528/99, OSNAPiUS 2001/13, poz. 437), wskazując, że postanowienia umowy przedwstępnej nie mogą być traktowane jak odrębna klauzula w umowie o pracę zawartej w jej wykonaniu, chyba że zostaną przeniesione do treści tej umowy.
PRZYKŁAD 2
Znany piosenkarz zawarł z wytwórnią płytową umowę przedwstępną gwarantującą nawiązanie stosunku pracy od 1 lipca 2005 r. na okres sześciu miesięcy. Jednakże w trakcie pierwszego miesiąca pracy między pracodawcą a piosenkarzem doszło do poważnych nieporozumień i umowa została rozwiązana przed upływem sześciu miesięcy. Pracownik żąda naprawienia szkody wynikającej z niedotrzymania warunków umowy przedwstępnej. W takim przypadku pracownik nie może opierać swych żądań na umowie przedwstępnej, ponieważ po zawarciu właściwego kontraktu – umowy o pracę tylko ona ma znaczenie prawne. Roszczenia w tym wypadku mogą być wywodzone tylko i wyłącznie z umowy o pracę. Należy także podkreślić, że w tym przypadku treścią umowy przedwstępnej nie było bowiem zobowiązanie się pracodawcy do faktycznego zatrudnienia pracownika do określonej daty, a jedynie do zawarcia z nim umowy o pracę na czas określony.
Gdy podstawą powołanie
Warto wskazać na odrębny status osób zatrudnionych na podstawie powołania.
Osobie, wobec której nie dotrzymano przyrzeczenia nawiązania stosunku pracy na podstawie powołania, nie przysługuje z tego tytułu roszczenie o nawiązanie takiego stosunku ani o odszkodowanie, co stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 4 maja 1979 r. (I PZP 5/79, OSPiKA 1980/2, poz. 20). Zdaniem sądu w stosunkach pracy umowa przedwstępna może dotyczyć jedynie zawarcia umowy o pracę, nie może natomiast odnosić się do stosunków pracy nawiązywanych na innych podstawach powołania, mianowania czy wyboru.
Podstawa prawna
• Art. 29 par. 1, art. 300 ustawy z dnia 26 czerwca 1074 r. – Kodeks pracy (t.j. Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94 z późn. zm.).
• Art. 389, art. 390 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).
Maciej Chakowski, Przemysław Ciszek
Wspólnicy w firmie doradczej C&C Chakowski & Ciszek