W okresie wakacji wielu aktywnych zawodowo nauczycieli będzie się zapewne zastanawiało, czy kontynuować zatrudnienie, czy też przejść na emeryturę. Ta grupa zawodowa ma dosyć szerokie możliwości uzyskania uprawnień emerytalnych, które jednak w stosunku do niektórych osób zostały uzależnione od spełnienia określonych warunków do końca 2006 r. W ostatnim tygodniu lipca będą w Sejmie głosowane zmiany dotyczące przechodzenia nauczycieli na emerytury. Być może zostanie przedłużony o dwa lata termin na spełnienie tych warunków.
Nauczyciele, tak samo jak wszyscy ubezpieczeni urodzeni przed 1 stycznia 1949 r., mogą przejść na emeryturę na ogólnych warunkach, tj. kobieta po osiągnięciu 60 lat i udowodnieniu 20-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, a mężczyzna po osiągnięciu 65 lat i udowodnieniu 25 lat wymienionych okresów. Oprócz tej możliwości są jeszcze dwie szczególne, pozwalające na przejście na emeryturę wcześniej niż wynika to z ogólnych zasad. Pierwsza z nich zawarta jest w Karcie Nauczyciela w art. 88. W myśl jej regulacji, nauczyciel urodzony przed 1 stycznia 1949 r. może przejść na emeryturę bez względu na wiek, jeśli spełni łącznie trzy warunki:
• ma przynajmniej 30-letni okres zatrudnienia, w tym co najmniej 20-letni okres wykonywania pracy nauczycielskiej, a w przypadku nauczycieli szkół, placówek i zakładów specjalnych oraz zakładów poprawczych i schronisk dla nieletnich – co najmniej 25-letni okres pracy nauczycielskiej, w tym 20-letni okres wykonywania zatrudnienia w szkolnictwie specjalnym,
• rozwiązał na swój wniosek stosunek pracy albo też gdy ustanie stosunku pracy nastąpiło z powodu całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły, w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów w szkole, lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć,
• wykonywał pracę nauczycielską bezpośrednio przed zgłoszeniem wniosku o świadczenie.
WARTO WIEDZIEĆ
Emeryturę nauczycielską niezależną od wieku może uzyskać tylko taki nauczyciel, który był zatrudniony w wymiarze co najmniej połowy obowiązującego wymiaru zajęć.
Osoby urodzone po 31 grudnia 1948 r., a przed 1 stycznia 1969 r. mogą przejść na wcześniejszą emeryturę, bez względu na wiek, przewidzianą w Karcie, jeśli warunki wymienione wyżej spełnią do końca 2006 r. oraz nie przystąpiły do otwartego funduszu emerytalnego.
Tylko dla nauczycieli
Należy pamiętać o tym, że nie każda osoba, która prowadziła zajęcia dydaktyczne przez wymagany okres, może być uprawniona do emerytury bez względu na wiek. Takie prawo może nabyć tylko nauczyciel w rozumieniu Karty Nauczyciela, a więc osoba zatrudniona na stanowiskach pedagogicznych i wychowawczych w szkołach i innych placówkach zajmujących się kształceniem, wychowywaniem i pracą oświatową, wymienionych w przepisach tej ustawy. Uprawnienia takie ma więc m.in. nauczyciel, wychowawca lub inny pracownik pedagogiczny zatrudniony w publicznej szkole, szkole niepublicznej o uprawnieniach szkoły publicznej, przedszkolu publicznym i niepublicznym, zakładach kształcenia i placówkach doskonalenia nauczycieli, zakładach poprawczych, schroniskach dla nieletnich oraz rodzinnych ośrodkach diagnostyczno-konsultacyjnych. Możliwość skorzystania z wcześniejszych uprawnień emerytalnych mają również nauczyciele zatrudnieni na stanowiskach, na których wymagane są kwalifikacje pedagogiczne, m.in. w urzędach organów administracji rządowej, kuratoriach oświaty, oraz w organach sprawujących nadzór pedagogiczny nad zakładami poprawczymi, schroniskami dla nieletnich, rodzinnymi ośrodkami diagnostyczno-konsultacyjnymi oraz w szkołach przy zakładach karnych.
Emerytura z Karty zależy od rozwiązania stosunku pracy
Uzyskanie przez nauczyciela emerytury bez względu na wiek uzależnione jest od uprzedniego rozwiązania stosunku pracy, w jakim pozostawał on do tej pory, i to nie w jakikolwiek sposób, ale na jego wniosek. Rozwiązanie stosunku pracy na wniosek nauczyciela ma miejsce wówczas, gdy następuje na podstawie wypowiedzenia złożonego przez nauczyciela, a także wtedy, gdy stosunek pracy rozwiązuje się wprawdzie na podstawie porozumienia stron, ale wniosek o rozwiązanie stosunku pracy złożył nauczyciel. Emerytura przysługuje również, gdy stosunek pracy ustaje z inicjatywy dyrektora szkoły z powodu całkowitej lub częściowej likwidacji szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania, które uniemożliwiają dalsze zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć.
Z uwagi na powyższe, jeśli umowa o pracę zawarta z nauczycielem na czas określony wygaśnie w związku z upływem okresu, na jaki została zawarta, nie ma podstaw do przyznania emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek.
Warto pamiętać o tym, że warunek rozwiązania stosunku pracy dotyczy każdego stosunku pracy w charakterze nauczyciela, bez względu na wymiar czasu pracy. Natomiast kontynuowanie zatrudnienia w innym charakterze nie stanowi przeszkody w przyznaniu emerytury nauczycielskiej bez względu na wiek. Jednakże w przypadku gdy nauczyciel rozwiąże w związku z przejściem na emeryturę stosunek pracy w szkole, a nadal będzie pozostawał w zatrudnieniu w innym charakterze, ZUS po przyznaniu emerytury zawiesi prawo do świadczenia. Zgodnie bowiem z ustawą o emeryturach i rentach z FUS, prawo do emerytury ulega zawieszeniu bez względu na wysokość przychodu uzyskiwanego przez emeryta z tytułu zatrudnienia kontynuowanego bez uprzedniego rozwiązania stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.
PRZYKŁAD
Jan W. jest z wykształcenia polonistą. Przed przejściem na emeryturę był zatrudniony w szkole jako nauczyciel języka polskiego, a ponadto pracował na pół etatu w redakcji jednego z tygodników. Przed złożeniem wniosku o świadczenie rozwiązał na swój wniosek stosunek pracy w szkole. Nadal natomiast był zatrudniony w redakcji. ZUS przyznał mu emeryturę nauczycielską, a następnie zawiesił prawo do tego świadczenia.
Co za zatrudnienie w szczególnym charakterze
Poza emeryturą przyznawaną bez względu na wiek przewidzianą w Karcie Nauczyciela, nauczyciele mają możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę z tytułu wykonywania pracy w szczególnym charakterze. Uprawnienie takie przysługuje im na podstawie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W myśl tych przepisów nauczyciel urodzony przed 1 stycznia 1949 r. przechodzi na emeryturę po ukończeniu 55 lat (kobieta) lub 60 lat (mężczyzna), mając udowodniony 20-letni (w przypadku kobiety) i 25-letni (w przypadku mężczyzny) staż pracy, w tym 15 lat wykonywania pracy nauczycielskiej określonej w Karcie Nauczyciela.
WARTO WIEDZIEĆ
Zarówno przy ustalaniu uprawnień do nauczycielskiej emerytury bez względu na wiek, jak i przy rozpatrywaniu wniosku o wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, ZUS zalicza do wymiaru pracy nauczycielskiej – co do zasady – tylko takie okresy, w których praca ta była faktycznie wykonywana oraz okresy urlopu wypoczynkowego.
Warto w tym miejscu zauważyć, że nauczyciele urodzeni przed 1 stycznia 1949 r. przed przejściem na wcześniejszą emeryturę z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze nie muszą w odróżnieniu od nauczycieli zamierzających skorzystać z uprawnień emerytalnych na podstawie Karty Nauczyciela rozwiązać stosunku pracy. Jeśli jednak po przejściu na emeryturę kontynuują zatrudnienie u tego samego pracodawcy, ZUS po przyznaniu świadczenia dokona jego zawieszenia.
Podkreślić trzeba, że emerytura z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze przysługuje tylko wtedy, gdy praca nauczycielska wykonywana była stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. ZUS nie zaliczy więc do okresów pracy w szczególnym charakterze okresów zatrudnienia np. na pół lub ćwierć etatu.
Na wcześniejszą emeryturę z tytułu pracy w szczególnym charakterze mogą przejść nie tylko nauczyciele, którzy urodzili się przed 1 stycznia 1949 r., ale również ci, którzy urodzili się w latach 1949-1968. Taka możliwość została jednak obwarowana dodatkowymi wymogami. Po pierwsze, wszystkie warunki do uzyskania emerytury należy spełnić do końca 2006 r. Po drugie, nie można być członkiem otwartego funduszu emerytalnego, a ponadto należy rozwiązać stosunek pracy. Natomiast w przypadku osiągnięcia wcześniejszego wieku emerytalnego po 31 grudnia 2006 r., możliwość skorzystania przez nauczycieli z wcześniejszych uprawnień emerytalnych z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze została uzależniona od spełnienia w dniu 1 stycznia 1999 r. dwóch warunków: udowodnienia wymaganego okresu pracy nauczycielskiej oraz okresu składkowego i nieskładkowego w wymiarze 20 lat (dla kobiet) lub 25 lat (dla mężczyzn). Należy jednak pamiętać, że emerytura przyznana na takich warunkach zostanie obliczona według nowych zasad.
Marek Opolski
PODSTAWA PRAWNA
• Ustawa z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela (Dz. U. z 2003 r. nr 118, poz. 1112 z późn. zm.).
• Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).
• Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz. 43 z późn. zm.).