Prawo do pobierania emerytury w zbiegu z rentą z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową jest wyłączone w przypadku osiągania przez uprawnionego przychodu, z którym łączy się obowiązek ubezpieczenia społecznego, niezależnie od jego wysokości. Dotyczy to także sytuacji, gdy emeryt (mężczyzna) osiągnął wiek 65 lat.
Taką uchwałę podjął Sąd Najwyższy 27 kwietnia 2005 r. (sygn. akt II UZP 1/05; OSNP 2005/14/213). Zapadła ona na podstawie następującego stanu faktycznego.
Stefan K. – lekarz medycyny, nabył od 1 stycznia 1990 r. prawo do renty z tytułu choroby zawodowej (kontaktowego, alergicznego zapalenia skóry). Od 1 marca 2000 r. przyznano mu też prawo do emerytury. Decyzją z 8 maja 2000 r. ZUS podjął wypłatę zbiegających się świadczeń i w okresie od 1 marca 2000 r. wypłacał wnioskodawcy pełną emeryturę i połowę renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową. Stefan K. w latach 2000-2002 osiągał przychody ze stosunku pracy (w niepełnym wymiarze czasu pracy), z tytułu umów zlecenia oraz pozarolniczej działalności gospodarczej (prowadzenia gabinetu lekarskiego). 20 grudnia 2002 r. złożył on oświadczenie o zamiarze osiągania przychodu niepowodującego zawieszenia lub zmniejszenia świadczenia. ZUS decyzją z 22 stycznia 2003 r., uznając, że wnioskodawca utracił możliwość pobierania tzw. półtorakrotnego świadczenia wobec osiągnięcia przychodów, wstrzymał wypłatę renty z tytułu niezdolności do pracy w związku z chorobą zawodową, powołując się na art. 26 ust. 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz.U. nr 199, poz. 1673 z późn. zm.).
Stefan K. zaskarżył powyższą decyzję, powołując się z kolei na art. 103 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.), który wyklucza zastosowanie ograniczeń w wypłacie świadczeń ze względu na uzyskiwanie dodatkowych przychodów przez osoby, które ukończyły 60 lat (kobiety) lub 65 lat (mężczyźni). Sąd okręgowy przyjął, że decyzja ZUS jest wadliwa. Od wyroku tego apelację wniósł organ rentowy.
Prawo do emerytury i renty wypadkowej
Zbieg prawa do świadczeń emerytalno-rentowych uregulowany został na poziomie ogólnym w ustawie o emeryturach i rentach z FUS (dalej zwanej emerytalną), odsyłając w przypadku zbiegu prawa do emerytury z rentą z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej wypadkiem przy pracy lub chorobą zawodową do odrębnych przepisów.
WARTO WIEDZIEĆ
Emerytura przysługuje z ubezpieczenia emerytalnego, natomiast renta dla ubezpieczonego, który stał się niezdolny do pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodowej – z ubezpieczenia wypadkowego.
Powyższe oznacza, że w przypadku zbiegu prawa do emerytury i renty wypadkowej zastosowanie ma ustawa o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (dalej nazywana wypadkową). Odesłanie do odpowiedniego stosowania ustawy emerytalnej dotyczy tylko zakresu tą ustawą nieuregulowanego (art. 58 ustawy wypadkowej).
Emerytura i połowa renty albo...
Osobie uprawnionej do renty z tytułu niezdolności do pracy z ubezpieczenia wypadkowego oraz do emerytury na podstawie odrębnych przepisów wypłaca się, zależnie od jej wyboru:
• przysługującą rentę powiększoną o połowę emerytury albo
• emeryturę powiększoną o połowę renty.
Zasady tej (wynikającej z art. 26 ust. 1 ustawy wypadkowej) nie stosuje się, jeżeli osoba uprawniona osiąga przychód z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego (przychody te wymieniliśmy w ramce), niezależnie od wysokości tego przychodu (art. 26 ust. 3 ww. ustawy).
Z uwagi, że generalną zasadą ubezpieczeń społecznych jest przysługiwanie prawa tylko do jednego świadczenia, a więc niełączenie zbiegających się świadczeń (art. 95 ustawy emerytalnej), dokonując wykładni przepisów prawa ubezpieczeń społecznych, wyjątki od tej zasady powinny być interpretowane ściśle. Jeden z tych wyjątków zawiera właśnie art. 26 ustawy wypadkowej.
Dorabianie emerytów po 60 albo 65 roku życia
W przypadku osiągnięcia przez emeryta powszechnego wieku emerytalnego 60 lat – dla kobiet i 65 lat – dla mężczyzn, ustawodawca dopuścił nieograniczoną możliwość dorabiania do emerytury. Osiąganie przychodu bez względu na jego wysokość nie powoduje w takiej sytuacji zawieszenia ani zmniejszenia emerytury.
Od przedstawionej zasady jest jednak wyjątek – zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia dorabiającemu emerytowi, który ukończył 60 lat (kobieta) i 65 lat (mężczyzna), jest możliwe tylko w sytuacji, gdy w chwili nabycia prawa do emerytury nie rozwiązał on kontynuowanego stosunku pracy z pracodawcą, na rzecz którego wykonywał je bezpośrednio przed dniem nabycia prawa do emerytury.
WARTO WIEDZIEĆ
Możliwość pobierania renty wypadkowej w zbiegu z emeryturą przysługuje wyłącznie osobom, które nie osiągają przychodu z tytułu działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego.
Skutki pracy na emeryturze i rencie wypadkowej
Rentę wypadkową można łączyć z emeryturą w proporcji jedno świadczenie w całości, drugie w połowie, ale łączenie to nie jest dopuszczalne, jeżeli osoba mająca prawo do tych świadczeń osiąga jakikolwiek przychód z działalności stanowiącej tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego i rentowego.
Z uwagi, że art. 26 ust. 3 ustawy wypadkowej odwołuje się jedynie do „osiągania przychodu z działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego” bez względu na jego wysokość – to ma to ten skutek, że prawo do pobierania emerytury i renty wypadkowej jest wyłączone w razie osiągania przychodów także wtedy, gdy dotyczy to emeryta-mężczyzny, który przekroczył 65 lat, niezależnie od wysokości tego przychodu.
Warto zaznaczyć, że osoba uprawniona do renty w związku z chorobą zawodową lub wypadkiem przy pracy, na podstawie ustawy wypadkowej, ma status rencisty. Natomiast art. 103 ust. 2 ustawy emerytalnej dotyczy tylko emeryta.
Na zawieszenie lub zmniejszenie emerytur i rent wpływa przychód uzyskany przez emerytów lub rencistów będących jednocześnie:
• pracownikami,
• pracownikami wykonującymi jednocześnie umowę zlecenia, umowę agencyjną lub umowę o dzieło na rzecz pracodawcy, z którym pozostają w stosunku pracy,
• osobami wykonującymi pracę nakładczą,
• członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych,
• osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz osobami z nimi współpracującymi,
• osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność lub osobami z nimi współpracującymi,
• osobami wykonującymi odpłatnie pracę, na podstawie skierowania do pracy, w czasie odbywania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
• żołnierzami zawodowymi,
• funkcjonariuszami Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Państwowej Straży Pożarnej, Straży Granicznej i Służby Więziennej.
Monika Wojciechowska