Prawo do renty rodzinnej bywa częstym przedmiotem sporów kończących się w sądzie. Najbardziej kontrowersyjne bywa określenie, czy zmarły, który nie miał ustalonego prawa do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy, spełniał warunki do uzyskania tych świadczeń.
Ocena praw zmarłego
Aby ustalić, czy członkowie rodziny zmarłego mogą otrzymać rentę rodzinną, konieczne jest najpierw ustalenie uprawnień osoby zmarłej. Zaznaczyć trzeba, że renta rodzinna przysługuje nie tylko po zmarłym pobierającym albo spełniającym warunki do otrzymania emerytury lub renty, ale także po osobie, która w chwili śmierci pobierała zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne.
Pamiętać trzeba, że przy ocenie prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy przyjmuje się, że osoba zmarła była całkowicie niezdolna do pracy, a gdy zmarły pobierał zasiłek przedemerytalny lub świadczenie przedemerytalne, przyjmuje się, że spełniał warunki do uzyskania renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy.
Renta z tytułu niezdolności do pracy przysługuje ubezpieczonemu, który spełnił łącznie następujące warunki:
l jest niezdolny do pracy,
l ma wymagany okres składkowy i nieskładkowy,
l niezdolność do pracy powstała w ściśle określonych w ustawie o emeryturach i rentach okresach (m.in. w okresie ubezpieczenia, pobierania wynagrodzenia czy zasiłku chorobowego za czas niezdolności do pracy, świadczenia rehabilitacyjnego) albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów (warunku tego nie stosuje się do ubezpieczonego, który udowodnił okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiety lub 25 lat dla mężczyzny oraz jest całkowicie niezdolny do pracy).
Ważny staż pracy
Warunek posiadania wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony osiągnął okres składkowy i nieskładkowy wynoszący łącznie co najmniej:
l 1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
l 2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,
l 3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,
l 4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,
l 5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat.
Okres pięciu lat powinien przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia od daty śmierci. Do tego dziesięcioletniego okresu nie wlicza się okresów pobierania renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej lub renty rodzinnej.
Warunek dotyczący posiadania w określonym wymiarze okresów składkowych i nieskładkowych nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy jest spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy. Jeżeli ubezpieczony nie osiągnął wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego, warunek ten uważa się za spełniony, gdy ubezpieczony został zgłoszony do ubezpieczenia przed ukończeniem 18 lat albo w ciągu sześciu miesięcy po ukończeniu nauki w szkole ponadpodstawowej, ponadgimnazjalnej lub w szkole wyższej oraz do dnia powstania niezdolności do pracy miał, bez przerwy lub z przerwami nieprzekraczającymi sześciu miesięcy, okresy składkowe i nieskładkowe.
Jeżeli zmarły w dniu swojej śmierci spełniał ww. wymagania, to następnie badane są uprawnienia członków jego rodziny do otrzymania renty rodzinnej. Zdarza się jednak, że w dacie zgonu zmarły nie spełniał warunków do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy. Możliwe jest wówczas dowodzenie, że niezdolność do pracy zmarłego powstała wcześniej niż w dacie jego zgonu i że w tej dacie spełniał on pozostałe warunki wymagane do otrzymania świadczenia.
Dla kogo renta
Uprawnionymi do renty rodzinnej są przede wszystkim małżonek zmarłego (wdowa lub wdowiec) oraz dzieci zmarłego, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione. Ponadto prawo to może przysługiwać też przyjętym na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnukom, rodzeństwu i innym dzieciom, w tym również w ramach rodziny zastępczej. Rentę rodzinną mogą otrzymać również rodzice, ojczym i macochy oraz osoba przysposabiająca.
Od wymienionych osób wymagane jest również spełnienie określonych w ustawie o emeryturach i rentach warunków. Warunki te omówimy w osobnym artykule.
PRZYKŁAD: ODWOŁANIE OD DECYZJI ZUS DO SĄDU
Zmarły Jan S. pozostawił wdowę oraz dwoje małoletnich dzieci w wieku pięciu i dziesięciu lat. Wdowa wystąpiła do ZUS o przyznanie jej oraz dzieciom renty rodzinnej. ZUS wydał decyzję, w której odmówił im prawa do renty rodzinnej, gdyż zmarły nie spełniał warunków do uzyskania emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy. W decyzji wskazano, że w dacie śmierci zmarły nie spełniał warunku określonego w art. 57 ust. 1 pkt 3 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - tj. że jego niezdolność do pracy nie powstała w ściśle określonym w przepisach czasie, że data powstania niezdolności określona na dzień zgonu powstała po upływie 18 miesięcy od czasu wypłacenia zasiłku dla bezrobotnych. Od decyzji tej wdowa wniosła odwołanie do sądu. Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych lekarzy, którzy ustalili, że częściowa niezdolność do pracy zmarłego powstała już dwa lata przed datą jego śmierci. Sąd stwierdził także, że zmarły Jan S. spełniał wówczas pozostałe warunki do uzyskania renty z tytułu niezdolności do pracy, i zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając wdowie i dzieciom prawo do renty rodzinnej.
ORZECZNICTWO
Warunkiem nabycia prawa do renty rodzinnej przez wdowę (wdowca) jest, poza spełnieniem przesłanek określonych w art. 70 ust. 1 i 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.), pozostawanie przez małżonków do dnia śmierci jednego z nich w stanie faktycznej wspólności małżeńskiej (art. 70 ust. 3 tej ustawy). Ciężar dowodu niepozostawania w tej wspólności spoczywa na organie rentowym - uchwała Sądu Najwyższego z 26 października 2006 r. (III UZP 3/06, Biul. SN 2006/10/27).
Dziecko, które stało się całkowicie niezdolne do pracy i samodzielnej egzystencji po osiągnięciu wieku określonego w art. 68 ust. 1 pkt 1 lub 2 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.), nie nabywa prawa do renty rodzinnej na podstawie art. 68 ust. 1 pkt 3 tej ustawy - uchwała 29 września 2006 r. (II UZP 10/06, Biul. SN 2006/9/15).
Podstawa prawna
Art. 57-58, 65-67 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2004 r. nr 39, poz. 353 z późn. zm.).