Fakt, że katastrofy naturalne są nieuniknione, wymusza na organach władzy państwowej stworzenie prawnych i organizacyjnych warunków umożliwiających zapobieganie katastrofom oraz ograniczanie i usuwanie ich skutków, a przede wszystkim ochronę życia i mienia obywateli.
Warunki prawne tworzone są przez stosowne ustawodawstwo (ustawa z dnia 18 kwietnia 2002 r. o stanie klęski żywiołowej Dz.U. z 2002 r. Nr 62, poz. 558 z późn. zm. oraz ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym Dz.U. z 2007 r. Nr 89, poz. 590), które nadaje istniejącym instytucjom uprawnienia do działań zapobiegawczych w okresie zagrożenia katastrofami i między katastrofami oraz przez powołanie instytucji zobowiązanych do stałego monitorowania i badania środowiska naturalnego.
W czasie stanu klęski żywiołowej działaniami prowadzonymi w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia kierują:
- Wójt (burmistrz, prezydent miasta) - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze gminy;
- Starosta - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednej gminy wchodzącej w skład powiatu;
- Wojewoda - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego powiatu wchodzącego w skład województwa;
- Prezes Rady Ministrów - jeżeli stan klęski żywiołowej wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa.
Zarządzanie kryzysowe
Odpowiednio Wójt (Burmistrz, Prezydent Miasta), Starosta i Wojewoda mają, po ogłoszeniu stanu klęski żywiołowej, uprawnienia do ograniczania swobód obywatelskich na terenach objętych klęską.
Zobacz również serwis: Konstytucja RP
Działania w celu zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia określone wyżej organy wykonują przy pomocy odpowiednio gminnego zespołu zarządzania kryzysowego, powiatowego zespołu zarządzania kryzysowego, wojewódzkiego zespołu zarządzania kryzysowego oraz Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego.
Do zadań zespołów zarządzania kryzysowego należy w szczególności:
- ocena występujących i potencjalnych zagrożeń mogących mieć wpływ na bezpieczeństwo publiczne i prognozowanie tych zagrożeń;
- przygotowywanie propozycji działań i przedstawianie Szefowi Zespołu wniosków dotyczących wykonania, zmiany lub zaniechania działań ujętych w planie reagowania kryzysowego;
- przekazywanie do wiadomości publicznej informacji związanych z zagrożeniami;
- opiniowanie planu reagowania kryzysowego;
- opiniowanie planu ochrony infrastruktury krytycznej.
Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego
Gminnym Zespołem Zarządzania Kryzysowego kieruje Wójt (Burmistrz, Prezydent Miasta). GZZK jest odpowiedzialny za realizację zadań zarządzania kryzysowego na terenie gminy. Wójt (Burmistrz, Prezydent Miasta) może wydawać polecenia organom jednostek pomocniczych, kierownikom jednostek organizacyjnych utworzonych przez gminę, kierownikom jednostek ochrony przeciwpożarowej oraz kierownikom jednostek czasowo przekazanym do wykonywania zadań na terenie gminy.
Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego kierowany jest przez Starostę. Zespół włącza się do akcji ratowniczej, gdy klęską zagrożony jest obszar kilku gmin położonych na terenie powiatu. W kierowaniu działaniami w stanie klęski żywiołowej Staroście podlegają Wójtowie oraz kierownicy jednostek organizacyjnych utworzonych przez powiat, kierownicy powiatowych służb, inspekcji i straży, również kierownicy jednostek ochrony przeciwpożarowej.
Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego
Wojewódzkim Zespołem Zarządzania Kryzysowego kieruje Wojewoda. Wojewodzie podporządkowane są jednostki organizacyjne administracji rządowej i samorządu wojewódzkiego działające na obszarze województwa. Do działań zapobiegających skutkom klęsk żywiołowych na terenie województwa mogą być kierowane oddziały Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej.
Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego
Pracami Rządowego Zespołu Koordynacji Kryzysowej kieruje Prezes Rady Ministrów. Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego przejmuje koordynację działań mających na celu ograniczenie skutków sytuacji kryzysowej, gdy zdarzenie takie ma zasięg ponadwojewódzki. W tym celu może wydawać polecenia organom administracji rządowej, a także organom samorządu terytorialnego.
Instytucje współdziałające z Zespołami Zarządzania Kryzysowego
Z zespołami zarządzania kryzysowego współpracuje wiele instytucji, które przejmują część obowiązków i dopiero ich wspólne działanie może przynieść pożądany efekt.
W zapobieganiu skutkom klęski żywiołowej lub ich usuwaniu są zobowiązane uczestniczyć: Państwowa Straż Pożarna i inne jednostki ochrony przeciwpożarowej, Policja, Państwowe Ratownictwo Medyczne oraz inne kompetentne w tych sprawach państwowe urzędy, agencje, inspekcje, straże i służby, a także organizacje pozarządowe. Poniżej scharakteryzowano niektóre z nich.
Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej - IMGW
IMGW to instytucja nadzorowana przez Ministra Środowiska. Ośrodek Główny IMGW w Warszawie nadzoruje działania czterech oddziałów: w Gdyni, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu oraz Górnośląskiego Centrum Hydrologiczno-Meteorologicznego w Karowicach i Ośrodka Technicznej Kontroli Zapór. IMGW odpowiada za osłonę hydrologiczno-meteorologiczną kraju wykonując pomiary, opracowując prognozy, komunikaty i ostrzeżenia. Inicjuje działania służb odpowiedzialnych za przeciwdziałanie skutkom katastrof naturalnych wysyłając ostrzeżenia między innymi do Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego, Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności, Wojewódzkich Zespołów Zarządzania Kryzysowego.
Regionalny Zarząd Gospodarki Wodnej - RZGW
Obszar Polski został podzielony zgodnie z geograficznym przebiegiem granic dorzeczy między siedem RZGW: w Gdańsku, Gliwicach, Krakowie, Poznaniu, Szczecinie, Warszawie i Wrocławiu. RZGW ma za zadanie: określanie ilości i stanu zasobów wodnych oraz stanu ochrony przed powodzią, opracowywanie planów ochrony przed powodzią, prowadzenie rejestrów cieków (uwzględniając jakość wody), koordynowanie działań związanych z ochroną przed powodzią i suszą, uzgadnianie planów zagospodarowania przestrzennego z uwzględnieniem warunków korzystania z wód dorzecza.
Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych - WZMiUW
WZMiUM to instytucja podległa samorządowi wojewódzkiemu. Jest odpowiedzialna za utrzymanie urządzeń melioracyjnych - wałów, pompowni, regulacji rzek. W sytuacji zagrożenia powodziowego WZMiUW koordynuje działania techniczne w Wojewódzkim Zespole Reagowania Kryzysowego, polegające na zabezpieczeniu urządzeń wodnych przed powodzią, likwidacji przesiąków, naprawie wałów itp.
Zobacz również serwis: Powódź 2010
Policja
Policja w czasie klęski żywiołowej podlega kierownictwu zespołów reagowania kryzysowego właściwych szczebli. Choć nie jest zobowiązana do bezpośredniego działania w akcji ratowniczej, to w jej kompetencjach jest utrzymanie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Realizacja tego zadania następuje przez alarmowanie ludności, udostępnianie środków łączności innym służbom ratowniczym, zabezpieczanie mienia, organizowanie dróg i kierowanie ruchem w celu sprawnej organizacji dojazdów ewakuowanej ludności i służb ratowniczych. Policja wspomaga zespół w prowadzeniu akcji informacyjnej.
Zobacz również serwis: Policja
Straż Pożarna
Na szczeblu centralnym działa Krajowe Centrum Koordynacji Ratownictwa i Ochrony Ludności Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej, kierowane przez Komendanta Głównego PSP Na szczeblu wojewódzkim i powiatowym działają Wojewódzkie i Powiatowe Stanowiska Koordynacji Ratownictwa podległe odpowiednio komendantom wojewódzkim i powiatowym. Do zadań tych zespołów należy rozpoznawanie zagrożeń, organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych, wykonywanie pomocniczych specjalistycznych czynności ratowniczych w czasie klęsk żywiołowych. W akcji ratowniczej zobowiązane są również uczestniczyć jednostki Ochotniczej Straży Pożarnej.
Zobacz również serwis: Opieka zdrowotna
Państwowa Inspekcja Sanitarna
Po otrzymaniu informacji od Zespołów Zarządzania Kryzysowego prowadzi działania w akcji prewencyjnej razem z innymi jednostkami. Przeprowadza kontrole sanitarne na terenach zagrożonych oraz bierze udział w akcji informowania i edukacji poszkodowanych, przeprowadza dezynfekcję oraz udostępnia środki dezynfekcyjne do samodzielnego wykorzystania.
Państwowa Inspekcja Weterynaryjna
Po otrzymaniu informacji od Zespołów Zsarządzania Kryzysowego prowadzi działania w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej spowodowanej masowymi zachorowaniami zwierząt na choroby zakaźne (zagrożenie epizootyczne), udziela fachowych porad w zakresie lecznictwa zwierząt, organizacji grzebowisk i punktów zabiegów weterynaryjnych, nadzoruje utylizację zwierząt padłych i organizację grzebowisk.
Siły Zbrojne RP
Minister Obrony Narodowej może przekazać do dyspozycji Wojewody oddziały Sił Zbrojnych pozostające pod dowództwem przełożonych służbowych, lecz wykonujące zadania określone przez Wojewodę. W przypadkach nie cierpiących zwłoki decyzję o wprowadzeniu do akcji może podjąć samodzielnie dowódca jednostki wojskowej.