Paragraf 1 kodeksu karnego uregulowany jest również w Konstytucji:
"Odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia."Samo określenie czyn stanowi zachowanie, którego dopuszcza się człowiek. Czyn musi być wyrażony przez wolę oraz działanie człowieka.
Poniżej podział czynu ze względu na jego charakter:
Czyn bezprawny – narusza normę sankcjonowaną.
Czyn karalny – zagrożony przez ustawę karną.
Czyn karygodny – w ocenie jest szkodliwy społecznie w stopniu wyższym niż znikomy.
Czyn zawiniony – sprawcy można przypisać winę.
Czynem może być tylko uzewnętrznione działanie człowieka. Nie będzie czynem karalnym zachowanie człowieka, którego on sam nie może przewidzieć, nie jest w stanie nad nim zapanować, nie robi tego świadomie itp.
Kodeks karny w art. 1§1 określa, kto może zostać pociągnięty do odpowiedzialności karnej za popełniony czyn. Wskazuje, że czyn, którego dokonał musi być opisany w obowiązującej ustawie a za jego popełnienie grozi nam jakaś sankcja (ujemny skutek). Jeżeli więc ktoś popełnia czyn, który nie jest zapisany w ustawie i nie powoduje ujemnych skutków w postaci sankcji, to żaden organ nie może go pociągnąć do odpowiedzialności karnej.
Przestępstwem nie będzie również czyn, którego dopuścił się sprawca, jeżeli społeczna szkodliwość czynu jest znikoma, czyli niewielka. Sąd wymierzając karę zawsze uwzględnia społeczną szkodliwość czynu, który sprawca popełnił. Okoliczności, które kwalifikują czyn jako społecznie szkodliwy szczegółowo zostały omówione w art. 115§2 KK. (zobacz)
Zobacz: Bezpłatne porady prawne
Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę:
- rodzaj i charakter naruszonego dobra,
- rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,
- sposób i okoliczność popełnienia czynu,
- wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,
- postać zamiaru,
- motywację sprawcy,
- rodzaj naruszonych reguł ostrożności oraz stopień ich naruszenia.
Sprawa winy jest bardzo ważnym elementem. Podobnie jak w przypadku społecznej szkodliwości, również i stopień winy sąd bierze pod uwagę wymierzając karę dla sprawcy (zobacz art. 53 Kodeksu karnego)
Kara nigdy nie może zostać orzeczona bez stwierdzenia winy. Sprawcy przypisuje się winę wówczas, gdy mając on do wyboru zachowanie, które nie jest karalne, wybiera zachowanie niezgodne z prawem. Łamie obowiązujące prawo, przez co staje się winnym zarzucanego mu czynu.
Zobacz serwis: Sprawy karne
Przesłanki przypisania winy sprawcy:
- sprawca musi być osobą, która zdolna jest do ponoszenia odpowiedzialności karnej;
- sprawca musi mieć możliwość rozpoznania, że popełniony przez niego czyn jest bezprawny;
- sprawca musi mieć szansę rozpoznania, że nie zachodzi żadna okoliczność wyłączająca bezprawność czynu bądź winę.
Podstawa prawna: Art. 1 Kodeksu karnego