W dniu 21 listopada 2024 r. na konferencji "Sprawne sądy - 10 filarów" minister sprawiedliwości Adam Bodnar przedstawił 10 filarów programu „Sprawne sądy”. To kluczowe propozycje zmian organizacyjnych, legislacyjnych i kadrowych, które odpowiadają na potrzeby dotyczące tempa prac i efektywności wymiaru sprawiedliwości. Reformy obejmą m.in. obszary mediacji, biegłych sądowych, digitalizacji, spraw frankowych czy kwestię zwiększenia liczby etatów dla asystentów.
- Digitalizacja sądów przyspieszy i obejmie szerzej rejestry
- Jeden asystent na dwóch sędziów
- Wizytatorzy będą orzekać
- Skargi na przewlekłość postępowań
- Podniesienie jakości procesów mediacji
- „Certyfikowani” biegli sądowi
- Sprawy frankowe z szansą na szybsze rozpatrywanie
- Rozszerzenie funkcjonalności portalu informacyjnego
- Szkolenia zarządcze dla prezesów sądów
- Praktyczne przepisy wykonawcze dla prawa rodzinnego
– Sprawne sądy dla obywateli to nasz najwyższy priorytet, któremu poświęcamy maksymalny wysiłek i uwagę. Chcemy uruchomić kompleksowy proces zmian, który z czasem spowoduje skrócenie trwania postępowań. „10 filarów” odpowiada na szereg wyzwań, które przed nami stoją. Mamy je dobrze zdiagnozowane i jesteśmy przekonani, że kluczem do poprawy tempa prac sądów oraz wydawania wyroków jest ten właśnie ten plan – wyjaśnił Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar.
Digitalizacja sądów przyspieszy i obejmie szerzej rejestry
Przygotowany zostanie systemowy proces skanowania akt papierowych, a także usprawniony zostanie dostęp do danych z dokumentów cyfrowych. Konieczna jest też automatyczna kategoryzacja danych w ramach akt cyfrowych.
– Stopniowo będziemy odchodzić od dokumentów papierowych w rejestrach sądowych np. przez wprowadzenie sekcji mój KRS i eKsięgi Wieczyste w mObywatelu czy umożliwienie składania wniosków przez Internet – zapewnił Minister Sprawiedliwości Adam Bodnar.
Ministerstwo wprowadzi też przyjazne interfejsy poszczególnych rejestrów sądowych – takich jak Krajowy Rejestr Karny, Krajowy Rejestr Sprawców na Tle Seksualnym, Krajowy Rejestr Zadłużonych.
Jeden asystent na dwóch sędziów
W budżecie na 2025 rok są zabezpieczone pieniądze na 1159 etatów dla nowych asystentów w sądach rejonowych. 50 z nich ma zostać przydzielonych do wydziałów lub sekcji frankowych w sądach okręgowych, w których jest największe obciążenie. Pozostałe etaty trafią do sądów z największym deficytem kadrowym. Takie rozwiązanie pozwoli osiągnąć – po raz pierwszy w historii polskiego sądownictwa – parytet jednego asystenta przypadającego na dwóch sędziów. Minister Bodnar dodał, że w szczególnych przypadkach funkcję asystenta sędziego będą mogli sprawować studenci ostatnich lat prawa.
Minister zapowiedział też stworzenie Digitalnego Asystenta Sędziego. Ma to być specjalny program teleinformatyczny, który będzie generował elementy projektu uzasadnienia, co przyśpieszyć ma pracę sędziego.
Wizytatorzy będą orzekać
Sędziowie-wizytatorzy będą mogli wrócić do orzekania. Aktualnie nie sporządzają oni opinii na temat kandydatów do awansu sędziowskiego, ponieważ nie trwają nowe konkursy, ze względu na nieprawidłowe ukształtowanie KRS.
Skargi na przewlekłość postępowań
Skargi na przewlekłość będzie można składać w przypadku m.in. postępowań dotyczących warunkowego przedterminowego zwolnienia z odbywania kary pozbawienia wolności, spraw dyscyplinarnych sędziów i prokuratorów, uchylenia immunitetu sędziego i prokuratora.
Podniesienie jakości procesów mediacji
Kierownictwo ministerstwa stawia na profesjonalizację zawodu mediatora (akredytowane ośrodki szkolące i ujednolicone certyfikaty) i usprawnienie postępowań mediacyjnych. Zamiast papierowych list stałych mediatorów przy Sądach Okręgowych chcemy wprowadzić ogólnopolski rejestr mediatorów sądowych. Wprowadzone będą obligatoryjne spotkania mediacyjne w niektórych kategoriach spraw i nowe rozwiązania w zakresie mediacji przedsądowej w systemie nieodpłatnej pomocy prawnej.
„Certyfikowani” biegli sądowi
Wprowadzona zostanie certyfikacja biegłych sądowych. Taką funkcję powinny pełnić sprawdzone osoby o wysokich kompetencjach w różnych dziedzinach. Powstanie centralna lista biegłych sądowych oraz instytucji specjalistycznych, których opinie można wykorzystać w procesach sądowych. Powołana zostanie także Rada Biegłych przy Ministrze Sprawiedliwości. Stworzenie profesjonalnego, szybko działającego zespołu biegłych przyspieszy postępowania sądowe. Mamy już projekt ustawy. Do tej pory żaden rząd nie przeprowadził skutecznie tego procesu.
Sprawy frankowe z szansą na szybsze rozpatrywanie
– Wzmocnimy etatami asystenckimi pracę sędziów orzekających w tych sprawach, ale też wprowadzimy przepisy pozwalające na szybsze rozpatrywanie spraw frankowych m.in. poprzez ograniczenie wymogów dowodowych. Będziemy wspierać tendencje ugodowe – trwają prace grupy negocjacyjnej w odniesieniu do projektu ugód systemowych – zapewnia minister Adam Bodnar.
Możliwe będzie też elektroniczne składanie wniosków o zatwierdzenie takiej ugody przez Portal Informacyjny. Minister zapowiedział też stworzenie Digitalnego Asystenta Sędziego, czyli specjalny program teleinformatyczny, który będzie generował elementy projektu uzasadnienia także w sprawach frankowych.
Rozszerzenie funkcjonalności portalu informacyjnego
W przygotowaniach jest też uruchomienie funkcji wnoszenia pism procesowych w postępowaniu cywilnym oraz w postępowaniu karnym przez Portal Informacyjny. W pierwszej kolejności będzie to dotyczyło postępowania przed sądem II instancji. Trwają prace legislacyjne mające na celu zmianę KPK i KPC oraz szczegółowe prace analityczne związane z techniczną przebudową portalu. Zmieniony zostanie jego interfejs, uproszczona jego obsługa oraz dodana zostanie możliwość zarządzania powiadomieniami.
Portal w nowej odsłonie będzie scentralizowany i będzie miał nowy interfejs graficzny. Zapewni możliwość wygodnego logowania do Portalu z wykorzystaniem danych używanych również w innych systemach (np. KRS) oraz wprowadzi moduł e-Płatności, co ułatwi wnoszenie opłat sądowych.
Szkolenia zarządcze dla prezesów sądów
Dwa razy w roku będą odbywały się narady z prezesami i dyrektorami sądów apelacyjnych i okręgowych na temat rocznych sprawozdań i bieżących problemów. W 2025 r. odbędzie się narada z prezesami i dyrektorami sądów rejonowych na temat procesów zarządczych w sądach rejonowych. Z Krajową Szkołą Sądownictwa i Prokuratury ministerstwo przeprowadzi szkolenia zarządcze dla prezesów sądów.
Praktyczne przepisy wykonawcze dla prawa rodzinnego
W Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Rodzinnego przy Ministerstwie Sprawiedliwości powołany został zespół problemowy ds. zmian w przepisach wykonawczych, który analizuje aktualny stan prawny dot. spraw rodzinnych i opiekuńczych. Prace dotyczą, m.in. nadzoru nad wykonaniem obowiązków i praw wynikających z władzy rodzicielskiej, odebrania dziecka lub wydania go osobie uprawnionej, uczestnictwa kuratora sądowego w kontaktach z dzieckiem, pieczy zastępczej czy nadzoru nad sprawowaniem opieki, kurateli, reprezentacji. Projekt zespołu problemowego będzie gotowy do końca 2024 r.
– Żadna jednorazowa reforma nie przyspieszy odczuwalnie tempa procedowania spraw przez sądy. Jest to możliwie wyłącznie poprzez systemowe, wieloaspektowe rozwiązanie, które będzie konsekwentnie wdrażane na różnych polach ze świadomą priorytetyzacją. Do tego właśnie zmierzamy w ramach „10 filarów” – mówił Adam Bodnar.
Podczas planowania potrzebnych zmian Ministerstwo wzięło pod uwagę m.in. postulaty organizacji społecznych czy stowarzyszeń sędziowskich, a także zalecenia wynikające z raportu Najwyższej Izby Kontroli oraz indeks wolności gospodarczej Economic Freedom of the World czy ranking Rule of Law Index opublikowany przez World Justice Project.