Praktyka i procedury dojścia do zawodu adwokata i radcy prawnego bez ukończonej aplikacji budzą poważne zastrzeżenia. Pojawiają się zarzuty dyskryminacji kandydatów przez samorządy prawnicze

• Co wynika z przepisów w zakresie deregulacji zawodów prawniczych, uzyskania uprawnień adwokata lub radcy prawnego osób na podstawie doświadczenia zawodowego.
• Jaka jest praktyka sprawowania przez państwo polskie pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony w zakresie kandydatów do zawodu adwokata i radcy prawnego.
• Jakie padają zarzuty w zakresie praktyki i stosowania przepisów dotyczących kandydatów do zawodów adwokata i radcy prawnego z doświadczenia zawodowego
• Zarzut interesu finansowego samorządów prawniczych w ograniczaniu dojścia do zawodu adwokata lub radcy prawnego dla osób bez aplikacji prawniczych
• Zarzut przekazane kluczowych kompetencji i zadań ustawowych Ministra Sprawiedliwości samorządom prawniczym
• Zarzut pomijania przez organ administracyjny, komisje egzaminacyjne poprzednich decyzji administracyjnych ich treści, poprzednio uzyskanych ocen cząstkowych
• Zarzut naruszenia systemowo zasady działania organu kolegialnego
• Zarzut niedopełnienia ustawowego obowiązku dochowania zasadzie zapewnienia warunków anonimowości osób zdających
• Podsumowanie

Co wynika z przepisów w zakresie deregulacji zawodów prawniczych, uzyskania uprawnień adwokata lub radcy prawnego osób na podstawie doświadczenia zawodowego.

W zakresie organizacji zawodów zaufania publicznego w tym adwokata i radcy prawnego, o czym wielokrotnie wypowiadał się w swoim orzecznictwie Naczelny Sąd Administracyjny oraz Trybunał Konstytucyjny oraz sądownictwo unijne, należy rozróżnić dwa osobne zakresy kompetencji i odpowiedzialności. Zakres pierwszy dotyczy autonomii i działania samorządów prawniczych w zakresie osób już wykonujących już zawód adwokata lub radcy prawnego.

Tutaj bezpośrednie i stosownie do hierarchii aktów prawnych ma zastosowanie art. 17 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, który wskazuje, że w drodze ustawy można tworzyć samorządy zawodowe, reprezentujące osoby wykonujące zawody zaufania publicznego i sprawujące pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony a w drodze ustawy można tworzyć również inne rodzaje samorządu. Samorządy te nie mogą naruszać wolności wykonywania zawodu ani ograniczać wolności podejmowania działalności gospodarczej.

Stosownie do art. 23 ustawy o radcach prawnych, powstanie prawa wykonywania zawodu radcy prawnego, prawo wykonywania zawodu radcy prawnego powstaje z chwilą dokonania wpisu na listę radców prawnych i złożenia ślubowania, a analogiczny przepis znajduje odzwierciadlenie w Ustawie Prawo o Adwokaturze art. 65 (Dz.U.2024.1564 t.j. akt obowiązujący, wersja od: 22 października 2024 r. do: 28 lutego 2026 r.).

Reguluje to w przypadku adwokatów art. 66 ustęp 2 Prawa o Adwokaturze, do egzaminu adwokackiego składanego przed komisją, o której mowa w art. 78, bez odbycia aplikacji adwokackiej, mogą przystąpić:
1) doktorzy nauk prawnych;
2) osoby, które przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione na stanowisku referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, asystenta prokuratora, asystenta sędziego lub były zatrudnione w Sądzie Najwyższym, Trybunale Konstytucyjnym lub w międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego;
3) osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez adwokata lub radcę prawnego w kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 4a ust. 1, lub kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 8 ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych;
4) osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych urzędów;
4a) osoby, które po ukończeniu aplikacji legislacyjnej przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego;
5) osoby, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski, notarialny lub komorniczy;
6) osoby, które zajmują stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;
7) osoby, które w terminie określonym w art. 69b nie złożyły wniosku o wpis na listę adwokatów;
8) osoby, o których mowa w art. 73 ust. 2.

W przypadku radców prawnych reguluje to art. 25 ustęp 2 ustawy o radcach prawnych, który wskazuje, że do egzaminu radcowskiego składanego przed komisją, o której mowa w art. 361 warunki przystąpienia do egzaminu radcowskiego, komisje egzaminacyjne, bez odbycia aplikacji radcowskiej mogą przystąpić:
1) doktorzy nauk prawnych;
2) osoby, które przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione na stanowisku referendarza sądowego, starszego referendarza sądowego, asystenta prokuratora, asystenta sędziego lub były zatrudnione w Sądzie Najwyższym, Trybunale Konstytucyjnym lub w międzynarodowym organie sądowym, w szczególności w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej lub Europejskim Trybunale Praw Człowieka i wykonywały zadania odpowiadające czynnościom asystenta sędziego;
3) osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu wykonywały na podstawie umowy o pracę lub umowy cywilnoprawnej wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej przez radcę prawnego lub adwokata w kancelarii radcy prawnego, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 8 forma wykonywania zawodu radcy prawnego ust. 1, lub kancelarii adwokackiej, zespole adwokackim, spółce cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej lub komandytowo-akcyjnej, o których mowa w art. 4a formy prawne wykonywania zawodu przez adwokata ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze;
4) osoby, które po ukończeniu wyższych studiów prawniczych przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane ze świadczeniem pomocy prawnej na rzecz tych urzędów;
4a) osoby, które po ukończeniu aplikacji legislacyjnej przez okres co najmniej 4 lat w okresie nie dłuższym niż 6 lat przed złożeniem wniosku o dopuszczenie do egzaminu były zatrudnione w urzędach organów władzy publicznej lub w państwowych jednostkach organizacyjnych i wykonywały wymagające wiedzy prawniczej czynności bezpośrednio związane z tworzeniem projektów ustaw, rozporządzeń lub aktów prawa miejscowego;
5) osoby, które zdały egzamin sędziowski, prokuratorski , notarialny lub komorniczy;
6) osoby, które zajmują stanowisko radcy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej;
7) osoby, które w terminie określonym w art. 241 termin do złożenia wniosku o wpis na listę radców prawnych nie złożyły wniosku o wpis na listę radców prawnych;
8) osoby, o których mowa w art. 292 ponowny wpis na listę radców prawnych ust. 2.

Osoby, o których mowa w ust. 2, muszą spełniać wymagania przewidziane w art. 24 warunki wpisu na listę radców prawnych ust. 1 pkt 1, 3-5.

Jaka jest praktyka sprawowania przez państwo polskie pieczy nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony w zakresie kandydatów do zawodu adwokata i radcy prawnego.

Minister Sprawiedliwości powołuje, w drodze zarządzenia, komisje egzaminacyjne do spraw przeprowadzenia egzaminu adwokackiego oraz radcowskiego na obszarze właściwości jednej lub kilku okręgowych izb adwokackich i radców prawnych oraz wyznacza, przewodniczącego komisji egzaminacyjnej i jego zastępcę, oraz komisje do spraw odwołań od wyników egzaminów prawniczych, a komisje określone są nazwą przy Ministrze Sprawiedliwości. Komisje przy Ministrze Sprawiedliwości, stanowi organ administracji publicznej w rozumieniu art. 1 § 1 pkt.1 k.p.a.

Kandydaci do zawodu adwokata i radcy prawnego chcący przystąpić do egzaminu prawniczego składają wniosku do Przewodniczącego Komisji egzaminacyjnej na terenie miejsca zamieszkania na adres samorządów prawniczych, poszczególnych izb adwokackich lub radcowskich. Zatem, całość dokumentacji, w tym dane wrażliwe kandydatów, kopie dyplomów trafiają do samorządów prawniczych, które następnie prowadzą tzw. teczki osobowe kandydatów, z tymi dokumentami.

Komisje działające z nazwy przy Ministrze Sprawiedliwości podejmują stosowne uchwały. Zaś, zgodnie z art. 110 § 1 k.p.a. każdy organ administracji publicznej, który wydał decyzję, jest nią związany od chwili jej doręczenia lub ogłoszenia, o ile kodeks nie stanowi inaczej, co stanowi zasadę deklaratywności decyzji administracyjnych, tego co nimi stwierdzono.

Do postępowania przed komisjami odwoławczymi stosuje się odpowiednio przepisy kodeksu postępowania administracyjnego.

Organizacja egzaminów wstępnych, końcowych prawniczych, oraz kształcenia kandydatów do zawodu (aplikantów) w praktyce jest realizowana w całości przez samorządy prawnicze.

Jakie padają zarzuty w zakresie praktyki i stosowania przepisów dotyczących kandydatów do zawodów adwokata i radcy prawnego z doświadczenia zawodowego

Przede wszystkim wśród kandydatów widać bardzo duży podział i wzajemną krytykę osób kończących aplikacje prawnicze względem osób z tzw. doświadczenia zawodowego, czyli w zależności od wyboru ścieżki dojścia do zawodu. O ile zgodzić się należy z niektórymi argumentami następnie jakości świadczenia usług, o tyle faktem jest, że kandydaci posiadają różne ścieżki dojścia do zawodu i mogą z nich korzystać, co stanowi o wolności wykonywania zawodu oraz braku ograniczeń wolności podejmowania działalności gospodarczej zarówno w Polsce, jak i na terenie Unii Europejskiej. Podnoszony jest kontrargument, iż w rzeczywistości kandydaci z doświadczenia zawodowego często posiadają wieloletnią praktykę, w tym między innymi na podstawie pracy opracowywania projektów uzasadnień, postanowień i wielu innych, jak również podnosi się, że ukończyli wiele kursów i szkoleń, w tym tych organizowanych przez Krajową Szkołę Sądownictwa i Prokuratury, w ramach pracy w organach wymiaru sprawiedliwości, oraz zdają ten sam egzamin prawniczy, a mimo to napotykają swego rodzaju „ścieżkę zdrowia” naszpikowaną wieloma praktykami dyskryminującymi ich w porównaniu z procedurami w zakresie kandydatów po aplikacjach prawniczych.

Wśród krytyki podnoszone jest również, że korporacje prawnicze posiadają interes korporacyjny oraz jawny interes finansowy leżący u podstaw stosowanej wadliwej praktyki w zakresie zawodów prawniczych. Podnoszonych jest między innymi pięć - niżej omówionych - podstawowych zarzutów.

Zarzut interesu finansowego samorządów prawniczych w ograniczaniu dojścia do zawodu adwokata lub radcy prawnego dla osób bez aplikacji prawniczych

Pierwszym z nich, jest zarzut istniejącego od lat interesu finansowego samorządów prawniczych. Organizacja aplikacji prawniczych oraz egzaminów prawniczych leży w kompetencjach organów publicznych państwa, zgodnie z zasadą legalizmu wyrażoną w art. 7 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a środki na ten cel stanowią środki Skarbu Państwa.

Mimo to, środki pochodzące z opłat aplikantów za aplikacje prawnicze, oraz od kandydatów opłat za egzaminy oraz następnie opłat za dokonanie wpisu na listy adwokackie i radcowskie są przekazywane - bezpośrednio od wpłacających aplikantów w przypadku opłat za aplikacje prawnicze lub pośrednio w przypadku opłat za egzaminy prawnicze - do samorządów prawniczych, które wykazują je w uchwałach dotyczących sprawozdań finansowych, jak środki własne.

Wskazuje się, że korporacje prawnicze jako beneficjenci finansowi zysków Skarbu Państwa z opłat za aplikacje prawnicze i egzaminy prawnicze posiada automatycznie systemowy interes ekonomiczny. Aplikanci nie są osobami wykonującymi zawód prawniczy, są kandydatami do zawodu adwokata lub radcy prawnego, a opłaty za aplikacje prawnicze stanowią środki Skarbu Państwa. Również środki wpłacane przez kandydatów opłat za egzamin prawniczy stanowią środki Skarbu Państwa stosownie do Ustawy o adwokaturze oraz o radcach prawnych.

Zgodnie z informacjami widniejącymi w rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości, oraz ogłoszeniach o wynikach z egzaminów prawniczych: koszt aplikacji adwokackiej w roku 2025 wynosił 5.850,00 zł rocznie, a liczba aplikantów adwokackich w Polsce w roku 2025 wynosiła 5277. Zatem wpływy do Skarbu Państwa z tytułu opłat za aplikację adwokacką wyniosły w roku 2025 kwotę 30.870.450,00 zł. Z kolei koszt aplikacji radcowskiej w roku 2025 wynosił również 5.850,00 zł rocznie, a liczba aplikantów radcowskich w roku 2025 wynosiła 5942. Zatem wpływy do Skarbu Państwa z tytułu opłat za aplikację radcowską wyniosły w roku 2025 kwotę 34.760.700,00 zł. W zakresie egzaminów prawniczych, w roku 2025 do egzaminu adwokackiego przystąpiło 1535 osób w całej Polsce, a opłata za egzamin adwokacki w roku 2025 wynosiła 3.266,20 zł zatem łącznie na ten cel Skarb Państwa uzyskał wpływ w roku 2025 kwotę 5.031.617,00 PLN. Z kolei do egzaminu radcowskiego w roku 2025 przystąpiło 2056 osób w całej Polsce, a opłata za egzamin radcowski w 2025 roku wynosiła 3.266,20 zł zatem łącznie na ten cel Skarb Państwa pozyskał wpływ w roku 2025 kwoty 6.715.307,20 PLN.

Podając dalej, na uzasadnienie istniejącego interesu finansowego samorządów prawniczych, przykładowo uchwałę Okręgowej Izby Adwokackiej w Warszawie dostępnej na stronie tej izby (UCHWAŁA NR 4 ZGROMADZENIA IZBY ADWOKACKIEJ W WARSZAWIE Z DNIA 17 MAJA 2025 r.) „(…) Wpływy o łącznej kwocie 19.394.000,00 zł (…) Składki członkowskie od adwokatów, prawników zagranicznych i aplikantów 15.064.160,00 PLN (…) Składka członkowska to 137 zł miesięcznie. (…) Wpłata z Ministerstwa Sprawiedliwości RP na pokrycie kosztów organizacji egzaminu wstępnego na aplikację adwokacką, testu umiejętności oraz egzaminu adwokackiego wyniosła 1.800.000,00 PLN (…) Wpływ do samorządu z tytułu opłat za rozpatrzenie wniosku o wpis na listę 238.000,00 PLN”. Zaś po stronie wydatków: „Wynagrodzenia osobowe pracowników 3.635.000,00 PLN. (…) Dieta Dziekana i członków Prezydium Dieta Dziekana i członków Prezydium 566.760,00 PLN. (…) Wewnętrzna działalność samorządowo-środowiskowa, czyli wszystkie komisje: 1.293.500,00 PLN”. Zarzuty istnienia interesu finansowego zawierają uzasadnienie w postaci wniosku, że dokonując obliczenia na podstawie podanych danych w Okręgowej Izbie Adwokackiej w Warszawie, podających, że jest około 6736 czynnych adwokatów i 56 czynnych prawników zagranicznych, w sumie 6792, oraz wysokości składek członkowskich, suma ta nie daje wyniku pokrywającego wskazane w uchwale sprawozdaniu finansowym wydatki Izby Adwokackiej. Zatem wskazane pozycje w sprawozdaniu finansowym Izby Adwokackiej dotyczące wynagrodzeń i diet prawdopodobnie są finansowane w dużej części z wykazanych pozycji wpływów do izby za aplikacje prawnicze, i ze źródła pochodzących z Ministerstwa Sprawiedliwości za organizację egzaminów prawniczych. Pozycje wpływów księgowane są w sprawozdaniu finansowym Izby Adwokackiej łącznie zarówno w zakresie osób wykonujących zawód adwokata, jak i w zakresie kandydatów do zawodu adwokata: „(..)2. Składki członkowskie od adwokatów, prawników zagranicznych i aplikantów”.

W zakresie zarzutu interesu finansowego samorządów prawniczych krytycy podnoszą również zarzut naruszeń dyscypliny wydatkowania środków Skarbu Państwa poprzez zaniechanie organizacji konkursów lub przetargów publicznych na pełnienie funkcji autorów zadań egzaminacyjnych oraz członków komisji egzaminacyjnych, wynajmu sal, obsługi administracyjnej egzaminów, oraz informatycznej, co jest nie lada przedsięwzięciem logistycznym. Ponadto krytycy w treści zarzutów podnoszą, że udział w komisji egzaminacyjnej adwokackiej lub radcowskiej wiąże się ze sprawowaniem funkcji o charakterze publicznym, z istotnym wpływem na prawa obywatelskie osób przystępujących do egzaminu, co również wiąże się z wypłatą wynagrodzeń ze środków publicznych, i podlega reżimowi prawnemu określonemu w ustawie o finansach publicznych.

Zarzut przekazane kluczowych kompetencji i zadań ustawowych Ministra Sprawiedliwości samorządom prawniczym

Drugim zarzutem jest systemowe przekazane kluczowych uprawnień i zadań ustawowych Ministra Sprawiedliwości, realizacji zadania publicznego organizacji zawodu zaufania publicznego, adwokatów i radców prawnych samorządom prawniczym niebędącym organami państwa - poprzez bezprawne przekazanie kompetencji samorządom prawniczym w zakresie organizacji egzaminów wstępnych, aplikacji prawniczych i egzaminów końcowych prawniczych oraz postępowań o wpis na listy adwokatów i radców prawnych. Kandydaci do zawodu adwokata lub radcy prawnego składają wnioski o dopuszczenie do egzaminu wstępnego, lub końcowego do Przewodniczących Komisji Egzaminacyjnych na adres izb adwokackich i radcowskich, które samodzielnie archiwizują w postaci teczek osobowych wnioski kandydatów i przetwarzają dane, w tym dane wrażliwe kandydatów, osób nie wykonujących zawodu adwokata czy radcy prawnego.

Zarzut pomijania przez organ administracyjny, komisje egzaminacyjne poprzednich decyzji administracyjnych ich treści, poprzednio uzyskanych ocen cząstkowych

Zarzut trzeci podnoszony w krytyce stosowanej praktyki, to pomijanie przez organ administracyjny, czyli przez komisje egzaminacyjne poprzednich decyzji administracyjnych i ich treści, czyli uchwał komisji egzaminacyjnych i zawartych w nich poprzednio uzyskanych ocen cząstkowych z poszczególnych części egzaminu zawodowego (prawa cywilnego, karnego, gospodarczego, administracyjnego i z etyki wykonywania zawodu prawnika) kandydata, którzy podchodzili do egzaminów prawniczych końcowych po raz kolejny. Treść zarzutu wskazuje, że wprowadzono wieloletnią wadliwą praktykę i zasadę, że kandydat winien mimo, iż deklaratywną decyzją organu uzyskał oceny pozytywne w latach poprzednich z danych części egzaminu prawniczego i zdaje kolejny raz od początku cały egzamin, musi uzyskać w danym roku kalendarzowym oceny pozytywne cząstkowe, co stanowi nowe nieznane ustawie kryterium dopuszczenia do zawodu adwokata lub radcy prawnego. Zgodnie z art. 110 § 1 k.p.a. wszystkie organy administracji publicznej, są nią związane od chwili jej doręczenia lub ogłoszenia, o ile kodeks nie stanowi inaczej, zaś zgodnie z art. 76 § 1 k.p.a. dokumenty urzędowe sporządzone w przepisanej formie przez powołane do tego organy państwowe w ich zakresie działania stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo stwierdzone. W treści uzasadnienia zarzutów podaje się, że w praktyce komisje egzaminacyjne nie dysponują i nie ustalają prawidłowo stanu faktycznego, czy kandydat zdawał w poprzednich latach egzamin i jakie uzyskał oceny cząstkowe z poszczególnych części egzaminu, prawa karnego, cywilnego, gospodarczego, administracyjnego, czy z zasad etyki wykonywania zawodu. Ponadto, jeśli kandydat w danym roku uzyskał ocenę negatywną z jednej tylko części komisje nie uwzględniają ocen pozytywnych z tej części z lat poprzednich, podczas, gdy jest to decyzja administracyjna, która winna być honorowana i uwzględniona i stanowi o uzyskaniu oceny pozytywnej z danej części, a organ winien jedynie potwierdzać istniejący stan prawny i faktyczny a nie tworzyć go na nowo. W konsekwencji zarzuca się, że zmusza się kandydatów do ponawiania tych samych postępowań administracyjnych, dokonywania niebagatelnych opłat za egzamin, które trafiają do samorządów prawniczych, oraz do zdawania kilkukrotnie całego egzaminu aż do osiągnięcia nieznanego ustawie warunku ocen pozytywnych w jednym roku.

Zarzut naruszenia systemowo zasady działania organu kolegialnego

Zarzut czwarty, to wydawanie decyzji administracyjnych (uchwał komisji pierwszego i drugiego stopnia) w oparciu o arbitralną decyzję pojedynczych członków Komisji z naruszeniem systemowo zasady działania organu kolegialnego.
Stanowieniem przez organ wieloosobowy (kolegialny) nie jest głosowanie każdego z członków organu (komisji) jedynie nad faktem czy kandydat uzyskał ocenę cząstkową negatywną. Stanowienie organu kolegialnego to głosowanie zwykłą większością głosów po zapoznaniu się z całokształtem materiału dowodowego (prac egzaminacyjnych i ocen egzaminatorów) i przeprowadzeniu dyskusji przez organ kolegialny czy praca egzaminacyjna kandydata zasługuje na ocenę negatywną czy pozytywną z danej części egzaminu. W praktyce stosowanej od lat komisje egzaminacyjne nie głosują kolegialnie nad rodzajem przyznanej oceny zdającemu po zapoznaniu się z całością materiałów (tj. wszystkimi pracami, stanowiskami stron i ocenami cząstkowymi) większością głosów. Głosowanie ma charakter fasadowego i pozornego dochowania zasadzie kolegialnej, ponieważ głosowanie odbywa się jedynie nad faktem potwierdzenia, czy jedna lub kilka z ocen cząstkowych od danego egzaminatora jest negatywna, bez rzeczywistego aktu kolegialnego stanowienia. Zatem, stosuje systemowo zasadę, bezprawnego braku dochowania obowiązkowi zasady kolegialności podejmowania decyzji organów kolegialnych (wieloosobowych) ponieważ faktem jest, że decyzja jednego egzaminatora powołanego przez Ministra Sprawiedliwości z pominięciem trybu konkursowego, stanowi o zdanym lub niedanym egzaminie prawniczym, który tylko potem w głosowaniu potwierdza komisja egzaminacyjna.

Zarzut niedopełnienia ustawowego obowiązku dochowania zasadzie zapewnienia warunków anonimowości osób zdających

Zarzut piąty to niedopełnienie obowiązku ustawowego dochowania zasadzie zapewnienia warunków anonimowości osób zdających podczas egzaminów wstępnych i końcowych adwokackich i radcowskich. Jak wynika z informacji na stronach Ministerstwa Sprawiedliwości i samych izb prawniczych w instrukcjach do egzaminów prawniczych, członkowie komisji egzaminacyjnych oraz członkowie i pracownicy samorządów, przed przystąpieniem do oficjalnej części egzaminów dokonują czynności sprawdzających, identyfikacji zdających na podstawie okazanego przez zdającego dowodu osobistego, następnie odznaczenia obecności zdającego na listach obecności z jednoczesnym przez tego zdającego wylosowaniem numeru stolika na Sali egzaminacyjnej. Co podkreśla się w krytyce tych praktyk, zdający następnie po zakończeniu egzaminu zdają prace egzaminacyjne oznaczone kodem zdającego, podchodząc z tych numerów stolików.
Padają komentarze, że członkowie w sytuacji kolejki osób do zdania pracy dopytują o numer stolika, ponadto ten numer stolika jest widoczny na opasce na ręku. Zatem, następuje pełna identyfikacja osób zdających z imienia i nazwiska od momentu wejścia, potem z opaską na ręku, wraz z numerem wylosowanego stolika. Jak się wskazuje, taka praktyka już przez sam fakt dostępu do danych osobowych zdających przez członków komisji i samorządów, oraz następnie nieznanego sposobu przetwarzania dalej danych, list zdających stwarza niedozwolony dostęp zarówno do danych osobowych tych osób, jak i do identyfikacji zdających. Ponadto, wskazuje się, że skoro ci sami członkowie komisji egzaminacyjnych oraz członkowie i pracownicy samorządów identyfikują te osoby z danymi z dowodu osobistego wraz z jednoczesnym losowaniem numeru stolika, którzy są w tych komisjach, już również sam ten fakt niweczy dochowaniu zasadzie zapewnienia warunków anonimowości osób zdających

Ponadto w treści uzasadnienia zarzutu podnosi się, że prace kandydatów są oceniane przez tych samych egzaminatorów lokalnie, a nie poprzez wysłanie zabezpieczonych prac do innej izby w innym nieznanym tej komisji mieście, ze stwierdzeniem protokolarnie dochowania zasadzie zapewnienia warunków anonimowości osób zdających braku jakichkolwiek danych identyfikujących na pracy, na kopertach, w tym numeru stolika, jak w przypadku innych egzaminów państwowych, przykładowo zadań maturalnych. Zatem, podnoszone jest, że nawet egzamin państwowy, jakim jest egzamin maturalny w znacznie wyższym stopniu zapewnia dochowanie anonimowości zdających niż egzaminy zawodowe kandydatów do pełnienia zawodów zaufania publicznego adwokata i radcy prawnego.

Podnosi się również, że przetwarzanie danych osobowych zdających, w postaci list osobowych z wylosowanymi numerami stolików, oraz prowadzenie teczek osobowych kandydatów z danymi wrażliwymi, przez członków komisji i same samorządy prawnicze i ich pracowników nawet tylko w celach administracyjnych (np. weryfikacja tożsamości, przypisanie wyników do osoby) jest niezgodne z prawem i narusza zasady anonimowości, ponieważ jedynym administratorem tych danych jest Minister Sprawiedliwości, a ponadto może mieć wpływ na ocenę prac pisemnych ani ustnych i wprost otwiera pole do ewentualnych działań korupcyjnych, lobbystycznych, nepotyzmu i potencjalnych prób wpływania na wynik egzaminu.

Zapewnienie anonimowości w kluczowych etapach oceny prac zdających, kandydatów do zawodu adwokata lub radcy prawnego, poprzez kodowanie prac zdających jest zatem pozorne.

Podsumowanie

Opisane wyżej systemowe praktyki przyjęte w Polsce nie spełniają kryterium proporcjonalności, gdyż zamiast chronić interes publiczny, służą zamknięciu zawodów prawniczych dla osób bez aplikacji często posiadających doświadczenie i wiedzę, z uwagi na przede wszystkim istniejący interes finansowy samorządów prawniczych. Niezwykle trudnym wyzwaniem jest zapewnienie takich mechanizmów, które z jednej strony zapewnią równe traktowanie wszystkich kandydatów do zawodów zaufania publicznego, z drugiej strony będą chroniły interes publiczny przed potencjalnymi przypadkami przepychania słabych kandydatów, jedynie z uwagi na fakt ukończenia aplikacji prawniczych i stosowania nieracjonalnych dyskryminujących dodatkowych warunków względem wieloletnich fachowców na rynku. Zarówno po stronie aplikantów, jak i kandydatów bez aplikacji prawniczej są kandydaci z powołania, wybitni specjaliści, jak i osoby o słabej wiedzy merytorycznej nie dający następnie rękojmi świadczenia usług. Jednak reglamentacja dopuszczenia do zawodu adwokata lub radcy prawnego nie może mieć miejsca na podstawie faktu czy kandydat ukończył aplikację czy nie, czyli interesu samorządów prawniczych, a na podstawie posiadanej wiedzy, kompetencji, oraz rękojmi wykonywania zawodu zaufania publicznego przez kandydata, co jest zadaniem publicznym, a nie samorządów prawniczych.

Autor (życzył sobie pozostać anonimowy)