Osoby ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej często zapominają o ważnej roli, jaką odgrywa rodzinny wywiad środowiskowy. Jest to podstawowe narzędzie, które pozwala na ocenę sytuacji majątkowej i rodzinnej. Kto i gdzie przeprowadza taki wywiad? Czy jest on obowiązkowy?
- Czym jest rodzinny wywiad środowiskowy?
- Kto przeprowadza rodzinny wywiad środowiskowy?
- Czy można odmówić przeprowadzenia wywiadu środowiskowego?
- Podsumowanie
Czym jest rodzinny wywiad środowiskowy?
Rodzinny wywiad środowiskowy umożliwiająca ustalenie sytuacji osobistej, rodzinnej czy dochodowej osób ubiegających się o świadczenia z pomocy społecznej np. zasiłek stały, zasiłek celowy, zasiłek okresowy Przepisy ustawy o pomocy społecznej wymieniają też inne rodzaje świadczeń, dla których można przeprowadzić taki wywiad.
Przykładowo, w przypadku świadczenia wychowawczego (800 plus) wywiad przeprowadza się, gdy istnieją wątpliwości co do sprawowania opieki nad dzieckiem czy marnotrawienia przyznanych środków.
Kto przeprowadza rodzinny wywiad środowiskowy?
Rodzinny wywiad środowiskowy przeprowadza pracownik socjalny po okazaniu legitymacji.
Przeprowadzając wywiad, pracownik socjalny powinien brać pod uwagę indywidualne cechy, sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby samotnie gospodarującej lub osób w rodzinie, mogące mieć wpływ na rodzaj i zakres przyznawanej im pomocy.
Najczęściej wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania lub pobytu danej osoby lub rodziny w terminie 14 dni roboczych od dnia złożenia wniosku o zasiłek.
Czy można odmówić przeprowadzenia wywiadu środowiskowego?
Najlepiej czynnie uczestniczyć w wywiadzie środowiskowym. W przeciwnym razie organ może odmówić przyznania pomocy.
Niewyrażenie zgody na przeprowadzenie rodzinnego wywiadu środowiskowego przez osoby lub rodziny ubiegające się o świadczenia z pomocy społecznej lub na jego aktualizację przez osoby lub rodziny korzystające ze świadczeń z pomocy społecznej stanowi podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej (art. 107 ust. 4a ustawy o pomocy społecznej).
„Obligatoryjna czynność, jaką jest przeprowadzenie wywiadu środowiskowego czy też jego aktualizacji z uwagi na swą istotę, stanowi formę współpracy beneficjenta z organem pomocowym, której brak może przynieść dla niego negatywne skutki. Jedną z postaci odmowy współdziałania z pracownikiem socjalnym jest uniemożliwienie mu przeprowadzenia rodzinnego wywiadu środowiskowego (por. wyroki NSA: z 19 kwietnia 2011 r., sygn. akt I OSK 60/11 oraz z 19 grudnia 2016 r., sygn. akt I OSK 2186/16, CBOSA). Podkreślić również należy, że w zakresie przedmiotowym tej regulacji będą mieściły się nie tylko sytuacje wyraźnej odmowy przeprowadzenia wywiadu przez podmiot ubiegający się oświadczenie, ale także zachowania, które w okolicznościach faktycznych danej sprawy mogą być odczytane jako utrudnienie lub uniemożliwienie przeprowadzenia takiego wywiadu. W tym obszarze znajdą się zatem takie sytuacje, w których podmiot ubiegający się oświadczenie w bezzasadny sposób lekceważy kierowane do niego wezwania, nie podejmuje próby kontaktu z organem pomimo kierowanych do niego próśb. Jeżeli strona swoim zachowaniem skutecznie uniemożliwia przeprowadzenie wywiadu, a żadne okoliczności nie uzasadniają takiego zachowania, to stan taki jest wyrazem braku współdziałania w rozwiązaniu swojej trudnej sytuacji (por. wyrok NSA z 24 kwietnia 2020 r., sygn. akt I OSK 2886/19, CBOSA)” – czytamy w uzasadnieniu wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Łodzi z 23 kwietnia 2025 r. (II SA/Łd 837/24).
„Wbrew twierdzeniom Sądu wojewódzkiego, prawidłowo również organy przyjęły, że strona odmówiła przeprowadzenia wywiadu środowiskowego (…) - czym innym jest bowiem przebywanie w miejscu przeprowadzania wywiadu środowiskowego bez aktywnego w nim udziału, zwieńczone odmową jego przeprowadzenia, a czym innym czynny w nim udział zainteresowanego, zakończony uzyskaniem przez pracownika OPS wymaganych danych i podpisów (również na oświadczeniach)” – podkreślił Naczelny Sąd Administracyjny w uzasadnieniu wyroku z 25 czerwca 2025 r., sygn. I OSK 74/25).
Pracownik socjalny przeprowadzający rodzinny wywiad środowiskowy może też domagać się od osoby lub rodziny ubiegającej się o pomoc złożenia oświadczenia o dochodach i stanie majątkowym. Odmowa złożenia oświadczenia jest podstawą wydania decyzji o odmowie przyznania świadczenia.
Podsumowanie
Beneficjenci pomocy społecznej muszą spełnić określone kryteria np. dochodowe. Aby ustalić rzeczywistą sytuację osób, ubiegających się o wsparcie, organ przeprowadza wywiad środowiskowy. Warto pamiętać o tym ważnym etapie, by nie stracić szansy na pomoc.
Ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (j. t. Dz. U. z 2024 r., poz. 1283; ost. zm. Dz. U. z 2025 r., poz. 620);
Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 kwietnia 2021 r. w sprawie rodzinnego wywiadu środowiskowego (Dz. U. z 2021 r. poz. 893; ost. zm. Dz. U. z 2024 r., poz. 1391).
Polecamy: Pomoc społeczna. Komentarz do ustawy