Kwestie związane z tzw. nadgodzinami, reguluje art. 151 kodeksu pracy. Zgodnie z przepisami praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Dopuszczalność pracy w godzinach nadliczbowych
Przepisy prawa pracy ograniczają możliwość pracy w godzinach nadliczbowych do następujących przypadków: w razie konieczności prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz w związku ze szczególnymi potrzebami pracodawcy. Nie dotyczy to jednak pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na których występują przekroczenia najwyższych dopuszczalnych stężeń lub natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia. Pracownicy takowi w ogóle nie powinni pracować w godzinach nadliczbowych.
Zobacz: Prawo do odpoczynku pracownika
Limit nadgodzin
Liczba przepracowanych przez pracownika, w związku z dopuszczonymi przez kodeks pracy okolicznościami, godzin nadliczbowych, nie może przekroczyć 150 godzin w roku kalendarzowym.
Liczba ta może być ustalona w innej wysokości przez układ zbiorowy pracy, regulamin pracy bądź umowę o pracę.
Zobacz: Natychmiastowe rozwiązanie układu zbiorowego pracy
Dodatek za pracę w godzinach nadliczbowych
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek. Jeżeli praca w godzinach nadliczbowych odbywała się w nocy, w niedziele i święta niebędące dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, albo w dniu wolnym od pracy udzielonym pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę lub święto- wysokość dodatku wynosi 100 % wynagrodzenia. Jeżeli godziny nadliczbowe przypadają na inny dzień niż wyżej określone, przysługuje dodatek w wysokości 50 % wynagrodzenia.
Dodatek w wysokości 100 % wynagrodzenia przysługuje również za każdą godzinę pracy nadliczbowej z tytułu przekroczenia przeciętnej tygodniowej normy czasu pracy w przyjętym okresie rozliczeniowym, chyba, że przekroczenie tej normy nastąpiło w wyniku pracy w godzinach nadliczbowych, za które pracownikowi przysługuje prawo do dodatku w wysokości 100 % lub 50 %.
Zobacz: Usługa pracy tymczasowej a korzyści z niej
Podstawa obliczania dodatku
Wynagrodzenie stanowiące podstawę obliczania dodatku obejmuje wynagrodzenie pracownika wynikające z jego osobistego zaszeregowania określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.
Zobacz: Kontrola pracowników a zmiany w ochronie danych osobowych
Czas wolny od pracy w zamian za nadgodziny
W zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych pracodawca, na pisemny wniosek pracownika, może udzielić mu w tym samym wymiarze czasu wolnego od pracy.
Pracodawca może udzielić pracownikowi czasu wolnego w zamian za czas przepracowany w godzinach nadliczbowych również bez wniosku pracownika, najpóźniej do końca okresu rozliczeniowego, w wymiarze o połowę wyższym niż liczba przepracowanych godzin nadliczbowych. Jednocześnie nie może to spowodować obniżenia wynagrodzenia należnego pracownikowi za pełny miesięczny wymiar czasu pracy.
Komu nie przysługuje dodatek
Dodatek z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych nie przysługuje pracownikom zarządzającym w imieniu pracodawcy zakładem pracy i kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych, z tym wyjątkiem, że kierownikom wyodrębnionych komórek organizacyjnych za pracę w godzinach nadliczbowych przypadających w niedzielę i święto przysługuje prawo do wynagrodzenia oraz dodatku z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych jeżeli w zamian za pracę w takim dniu nie otrzymali innego dnia wolnego od pracy.
Zobacz: Dodatek mieszkaniowy
Dyżur to nie nadgodziny
Pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę. Jest to forma dyżuru.
Czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli podczas dyżuru pracownik nie wykonywał pracy.
Czas pełnienia dyżuru nie może naruszać prawa pracownika do odpoczynku.
Za czas dyżuru, z wyjątkiem dyżuru pełnionego w domu, pracownikowi przysługuje czas wolny od pracy w wymiarze odpowiadającym długości dyżuru, a w razie braku możliwości udzielenia czasu wolnego - wynagrodzenie wynikające z jego osobistego zaszeregowania, określonego stawką godzinową lub miesięczną, a jeżeli taki składnik wynagrodzenia nie został wyodrębniony przy określaniu warunków wynagradzania - 60% wynagrodzenia.