Regulacje dotyczące zapobieganiu nieuczciwym działaniom skierowanym przeciwko konsumentom oraz szeroko rozumianemu interesowi publicznemu reguluje ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (weszła w życie 21 grudnia 2007 r.). Zgodnie z ustawą konsument może dochodzić swych roszczeń w sądzie powszechnym. Wprowadzono również ułatwienie polegające na tym, iż ciężar dowodu, że dana praktyka rynkowa nie stanowi „nieuczciwej praktyki wprowadzającej w błąd” spoczywa na przedsiębiorcy (nie dotyczy to jednak tzw. „agresywnej praktyki rynkowej”).
Przepisy ustawy mówią, iż zakazane są działania sprzeczne z dobrymi obyczajami, które w istotny sposób zniekształcają lub mogą zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub też po jej zawarciu. Produktami są natomiast wszelkie towary i usługi, w tym również nieruchomości, prawa i obowiązki wynikające ze stosunków cywilnoprawnych.
Wprowadzona została definicja „przeciętnego konsumenta” jako osoby, która jest dostatecznie dobrze poinformowana, uważna i ostrożna; oceny dokonuje się z uwzględnieniem czynników społecznych, kulturowych, językowych i przynależności danego konsumenta do szczególnej grupy konsumentów, przez którą rozumie się dającą się jednoznacznie zidentyfikować grupę konsumentów, szczególnie podatną na oddziaływanie praktyki rynkowej lub na produkt, którego praktyka rynkowa dotyczy, ze względu na szczególne cechy, takie jak wiek, niepełnosprawność fizyczna lub umysłowa.
Ustawa wiąże powszechnie obowiązujące prawo z tzw. kodeksami dobrych praktyk – dopuszcza jednak możliwość, iż takie samoregulacje również mogą być sprzeczne z prawem.
Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym funkcjonuje obok obowiązującej już od dłuższego czasu ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Oba akty prawne niejednokrotnie regulują podobne obszary oraz zawierają analogiczny katalog sankcji dotyczących określonych naruszeń. Różnica jednakże tkwi w zakresie podmiotów, które objęte są ochroną w obu ustawach. Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji chroni w szczególności konkurujących na rynku przedsiębiorców, a tylko pośrednio zajmuje się konsumentami. W omawianej ustawie natomiast sytuacja jest odwrotna, gdyż jej głównym celem jest właśnie ochrona konsumentów, zapewnienie im realnej możliwości dochodzenia ich praw, jak również zwalczanie nieuczciwych praktyk i zapobieganie im.
Zobacz też: Nieuczciwe promocje – jakie uprawnienia mają konsumenci
W swych przepisach ustawa podaje przykłady nieuczciwych zachowań rynkowych. I tak wprowadzającym w błąd działaniem (działanie, które w jakikolwiek sposób powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął) może być w szczególności rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, działanie wprowadzające w błąd w zakresie produktów lub ich opakowań, znaków towarowych, nazw handlowych, jak również nieprzestrzeganie kodeksu dobrych praktyk, do którego przedsiębiorca dobrowolnie przystąpił.
Wprowadzające w błąd może być również zaniechanie podania istotnych informacji potrzebnych konsumentowi do podjęcia decyzji dotyczącej umowy, co z kolei może spowodować podjęcie przez niego decyzji, której w innej sytuacji by nie podjął.
W ustawie pojawia się definicja agresywnych praktyk rynkowych jako działań, które poprzez niedopuszczalny nacisk w znaczny sposób ograniczają lub mogą ograniczyć swobodę wyboru przeciętnego konsumenta lub jego zachowanie względem produktu. Do takich zachowań można, na podstawie powołanych przepisów zaliczyć przykładowo spam (uciążliwe i niewywołane działaniem albo zaniechaniem konsumenta nakłanianie do nabycia produktów przez (…) pocztę elektroniczną).
W przypadku dokonania nieuczciwej praktyki rynkowej konsument, którego interes został zagrożony lub naruszony może wystąpić z żądaniem:
- zaniechania nieuczciwej praktyki,
- usunięcia skutków tej praktyki,
- złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie,
- naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych,
- zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów.
Z roszczeniami zaniechania praktyk, złożenia oświadczenia oraz zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej mogą również wystąpić: Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Ubezpieczonych, krajowa lub regionalna organizacja chroniąca konsumentów oraz powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów.
Zobacz serwis: Konsument i umowy