Co to jest dozwolony użytek?
Pojęcie dozwolonego użytku funkcjonuje w prawie własności intelektualnej. Regulację prawną w tej kwestii możemy odnaleźć w ustawie o prawie autorskim i prawach pokrewnych (Dz. U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 ze zm., art. 23-35). Poprzez sformułowanie „dozwolony użytek” rozumie się ograniczenie monopolu właściciela praw autorskich lub patentowych polegające na zezwoleniu na korzystanie bez konieczności uzyskiwania jego zgody z już rozpowszechnionego utworu, czyli każdego przejawu działalności twórczej o indywidualnym charakterze, pod ściśle określonymi warunkami i w ściśle określonych sytuacjach.
Dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania z utworu lub godzić w słuszne interesy twórcy.
Bezpieczne korzystanie z efektów cudzej pracy twórczej, wymaga spełnienia kilku przesłanek, które muszą wystąpić łącznie:
- utwór musi być już rozpowszechniony (udostępniony za zezwoleniem twórcy),
- nie możemy pobierać pożytków z tytułu wykorzystywanego utworu (korzystanie w celach niekomercyjnych),
- korzystanie z danego utworu musi być nieodpłatne (dostęp do utworu musi być swobodny, nieobarczony dodatkowymi opłatami),
- utwór powinien być wykorzystywany dla użytku osobistego.
Dozwolony użytek prywatny
Dozwolony użytek prywatny to taki, kiedy dla własnych potrzeb (ewentualnie potrzeb osób pozostających w związku osobistym, tj. pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego) bez zezwolenia twórcy korzystamy nieodpłatnie z rozpowszechnionego pojedynczego egzemplarzu utworu. (art. 23)
Dozwolony użytek publiczny
Obok dozwolonego użytku osobistego funkcjonuje dozwolony użytek publiczny, który zezwala na nieodpłatne korzystanie z rozpowszechnionego już utworu, w sposób umożliwiający udostępnienie go nieograniczonej publiczności. Dozwolony użytek publiczny obejmuje: działalność naukową i dydaktyczną, działalność bibliotek, szkół, archiwów, cytaty, prawo przedruku, architektura, pomniki i wystawy.
Przykładem dozwolonego użytku publicznego może być przytoczenie fragmentu cudzej książki, biblioteka wypożyczająca książki, projekcja filmu na lekcji w szkole.
Ochrona praw autorskich w Internecie
Pobieranie plików z Internetu na własny użytek
Pobieranie plików z Internetu (z wyłączeniem programów i gier komputerowych) nie jest przestępstwem, udostępnianie ich jest jednak karalne. Zgodnie z art. 79 ustawy o prawie autorskim, osobie rozpowszechniającej utwory chronione prawem autorskim grozi przede wszystkim kara finansowa.
Zgodnie z orzeczeniem Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C‑435/12 oprócz twórcy czy producenta decyzja o zwielokrotnieniu utworu lub przedmiotu objętego ochroną prawa autorskiego i praw pokrewnych sporządzonych z legalnych źródeł może zostać podjęta przez użytkownika w celu użytku osobistego.
„Pewne prawa zastrzeżone” czyli licencje dla kreatywnych
Kompromisem pomiędzy pełną ochroną praw autorskich a dzieleniem się twórczością z innymi może być licencja. Obok standardowych licencji, twórca może się posłużyć którymś z mniej restrykcyjnych wariantów licencji Creative Commons. Jest to system licencji, dzięki którym właściciel praw autorskich upoważnia użytkownika do korzystania z jego utworu pod pewnymi warunkami.
Swobodne kopiowanie, rozprowadzanie, zmiany i remiksy objętego prawem autorskim utworu mogą być dozwolone pod warunkiem podania imienia i nazwiska autora utworu pierwotnego oraz źródła pochodzenia utworu.
Twórca korzystając z tego typu licencji może zastrzec „pewne prawa”. Może ustanowić jako warunek swobodnego korzystania i zmieniania utworu, pod warunkiem udostępnienia zmodyfikowanego utworu na warunkach licencji na której utwór był pierwotnie. Plusem takiej licencji jest fakt, że autor może wyrazić zgodę na komercyjne wykorzystanie zmienionego utworu. Autor może również udostępnić swój utwór, ale bez możliwości przekształcania go – umożliwia eksploatowanie go w oryginalnej postaci.
Podstawa prawna:
Ustawa z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. (Dz.U. 1994 nr 24 poz. 83 ze zm.).
Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej w sprawie C‑435/12.