Rodzina w mediacji
Każda rodzina ma własną strukturę i tworzy system rodzinny. Oznacza to, że jest złożona z pojedynczych jednostek, które pozostają w interakcji podczas wspólnego życia. W literaturze podkreślany jest jednak fakt, że są one więcej niż tylko sumą. Tworzą odrębną całość, która odróżnia je od innych systemów.
Pracując z rodziną w ujęciu systemowym szczególną uwagę zwraca się na komunikację i relacje jakie w niej panują. Działania jakie podejmują jej członkowie można zrozumieć obserwując ich interakcje z całą rodziną. System rodzinny dzieli się na mniejsze podsystemy, w które włączeni są członkowie rodziny i w których zmiana powoduje również przekształcenia w innych podsystemach. Diagnoza w rodzinie i pomoc w rozwiązywaniu problemów jakie dotykają człowieka jest niemożliwa bez poznania i zrozumienia jego relacji z najbliższymi oraz bez obserwacji środowiska w którym żyje. System rodzinny dąży do zachowania homeostazy czyli równowagi oznaczającej stałe, dające się powtarzać wzorce zachowań wszystkich członków rodziny. Charakteryzuje się także dążeniem do utrzymania prawidłowych relacji w rodzinie (koherencja) oraz równowagi i stabilności całego systemu. Jeśli systemowi, w którym żyje rodzina grozi destabilizacja, członkowie podejmują działania mające na celu utrzymanie jego trwałości.
Zobacz również: Rozwód przed sądem czy mediacja?
Posiadając wiedzę na temat funkcjonowania systemu rodzinnego mediator jest w stanie uświadomić i pokazać stronom ich wzajemne zależności oraz dotychczasowy sposób komunikowania się w rodzinie. To pozwala im lepiej zrozumieć własne zachowania i motywacje oraz skoncentrować się na próbie wspólnego rozwiązania zaistniałego problemu. Wówczas zamiast wzajemnych oskarżeń jest szansa na wspólne propozycje rozwiązań konfliktu.
Konflikty rodzinne im głębsze, tym więcej niosą ze sobą emocji. Mechanizmem obronnym człowieka w takich sytuacjach jest indywidualna reakcja na konflikt. Różni się ona między innymi w zależności od indywidualnych cech strony lub wybranej przez nią strategii. W małżeństwie wyróżnić można podstawowe style reakcji na konflikt. Jednym z nich jest przekierowanie uwagi na dziecko. Małżonek ogranicza swą funkcję w rodzinie do wypełniania roli matki lub ojca, jednocześnie przestając funkcjonować w podsystemie, jaki do tej pory tworzył z drugą stroną.
Wejście w konflikt to reakcja skoncentrowana na wzajemnym ataku i walce. Inną często spotykaną formą zachowania jest utrzymywanie przez jedną lub obie strony dystansu emocjonalnego. Może być on fizyczny lub psychiczny. Jest spowodowany lękiem przed bliskimi kontaktami. Partnerzy podobnie jak w przypadku przekierowania zainteresowania na dzieci, koncentrują się na wypełnianiu innej roli społecznej. Przykładem może być całkowite zaangażowanie się w sprawy zawodowe lub wejście w relacje pozamałżeńskie.
W przypadku konfliktów małżeńskich, jedna ze stron może również zdecydować o rezygnacji z własnych potrzeb i celów na rzecz drugiej lub zaproponować kompromis. Taka reakcja strony często wynika z bezsilności i wyczerpania zasobu sił w przypadku ostrego lub przewlekłego konfliktu, lub też lęku przed rozpadem więzi rodziny.
Mediacja w sprawach rodzinnych bardzo często wiąże się z silnymi, niejednokrotnie negatywnymi emocjami. Sprawy związane z podjęciem decyzji o rozstaniu małżonków są coraz bardziej powszechne w mediacji. Rozwód, jak wynika ze skali opracowanej przez psychiatrów T. Holmesa i R. Rahe’a zajmuje drugie miejsce pod względem najbardziej stresujących wydarzeń w życiu człowieka. Wywołuje negatywne emocje, takie jak złość czy rozczarowanie, często również chęć odwetu. Dlatego też istotną rolę w tym czasie odgrywa mediator, którego zadaniem jest pomoc stronom w opanowaniu emocji, które uniemożliwiają podjęcie rozmów i negocjacji oraz zakłócają porządek spotkania. Osoba mediatora stara się ukierunkować uczestników mediacji na poszukiwanie rozwiązań, aktywizować ich i zachęcić do zaangażowania we wspólne sprawy.
Polecamy serwis: Mediacja
W mediacji konfliktu rodzinnego istotne jest utrzymanie równowagi sił między stronami. To także zadanie mediatora. Niezwykle istotną rolą prowadzącego posiedzenia mediacyjne jest motywowanie do budowania pozytywnych emocji i relacji między sobą.
W mediacjach, które dotyczą rozwodu i ustalenia zasad opieki nad dzieckiem, mediator musi uświadomić rodzicom, że najważniejsze jest dobro małoletniego. Jego obowiązkiem jest ochrona interesów i dobra dziecka. Mediator musi także dbać o to, by przyjęte przez rodziców ustalenia i porozumienie uwzględniały i szanowały potrzeby dziecka. Zdarza się, że małżonkowie podejmując decyzję o rozstaniu skupiają się tylko na sprawach związanych z zakończeniem związku, nie koncentrując się na sytuacji dziecka. Dlatego ważne jest, aby mediator dokładnie znał potrzeby małoletnich i mógł ukierunkować rodziców przede wszystkim na interesy dziecka.
Dodatkową, lecz niezmiernie istotną rolą mediatora jest edukowanie. Mediator „edukuje” strony przez używanie określonego tonu, narzędzi efektywnej komunikacji, stworzenie przyjaznej i bezpiecznej atmosfery, równe traktowanie oraz danie szansy pełnego wypowiedzenia się każdej z nich, co powoduje, że zaczynają dostosowywać się do atmosfery mediacji. W ten sposób strony mają szansę zmienić podejście do konfliktu oraz wzmocnić relacje między sobą, a także wykorzystać te umiejętności w przyszłości. Mediator realizuje w ten sposób także cele ogólnospołeczne, polegające na zrozumieniu przez strony, że każdy problem i konflikt może być rozwiązany przez konstruktywny dialog, co w konsekwencji sprzyja tworzeniu społeczeństwa otwartego.
Rola nauczyciela ma także zastosowanie w edukacji i uświadomienie stronom mechanizmów zachowań występujących w rodzinie.
Cybulko A., Siedlecka-Andrychowicz A., op. cit. s. 171.
Katarzyna Meler
Zobacz również serwis: Rozwody