Kto może wnosić o nieważność małżeństwa?
Stwierdzenie nieważności małżeństwa przez sąd kościelny mogą żądać oboje małżonkowie razem lub też osobno, każdy z nich. W odróżnieniu od sądu cywilnego i procesu o rozwód, nie ma znaczenia czy druga strona wyraża zgodę na stwierdzenie nieważności małżeństwa.
W trakcie sprawy przed sądem kościelnym bada się czy zawarte małżeństwo było ważne. Każda ze stron ma możliwość przedstawić swoje dowody i swoje racje.
W przypadku, gdy osoba pozwana w procesie nie stawi się w sądzie kościelnym, nie wstrzymuje to samego procesu. Sąd w takim przypadku orzeka pod jej nieobecność.
Gdzie toczy się proces?
Sprawy o nieważność małżeństwa rozpatruje sad kościelny. Osoba, która chce zaskarżyć swoje małżeństwo musi wybrać właściwy trybunał czyli sąd kościelny. Zazwyczaj każda diecezja posiada swój sąd, który nazywany jest sądem diecezjalnym lub biskupim.
Osoba, która wnosi o uznanie jej małżeństwa za nieważne nazywana jest stroną powodową lub inaczej powodem. Pozwanym nazywamy drugą stronę sporu. Powód ma do wyboru cztery trybunały:
- w pierwszej kolejności trybunał diecezji, na terenie której zawarto małżeństwo,
- następnie trybunał miejsca stałego lub tymczasowego pobytu strony pozwanej,
- trybunał stałego pobytu strony powodowej,
- ostatecznie trybunał, na terenie którego ma być zebrana większość dowodów (np. mieszkają tam wszyscy świadkowie).
Zobacz: Rozwiązanie małżeństwa pełnią władzy papieskiej
Skarga powodowa
Sprawy o stwierdzenie nieważności małżeństwa rozpatruje trybunał kolegialny w składzie 3 sędziów. Przewodnictwo sprawuje wikariusz sądowy, to on decyduje czy skarga powodowa zostanie przyjęta, czy odrzucona.
Skarga powodowa może być odrzucona tylko wtedy, gdy:
- sędzia lub trybunał są niewłaściwe,
- nie ma pewności, że powód nie ma zdolności występowania w sądzie,
- skarga nie została sporządzona zgodnie z przepisami kanonów, czyli nie spełnia wymagań formalnych (jedynie dopuszcza się brak podania miejsca zamieszkania strony pozwanej),
- z samej skargi powodowej jasno wynika, że roszczenie jest pozbawione jakiejkolwiek podstawy i nie jest możliwe, aby w trakcie procesu jakaś podstawa się ujawniła.
Po przyjęciu skargi
1. W przypadku przyjęcia skargi przewodniczący powinien powiadomić obie strony o tzw. dekrecie cytacyjnym. Jest innymi słowy wezwanie do stawienia się stron w sądzie kościelnym. Celem tego wezwania jest ustalenie tzw. formuły wątpliwości.
Formuła wątpliwości to pytanie dotyczące nieważności małżeństwa. Jest ono stawiane na początku procesu. Proces ma na końcu odpowiedzieć na stawiane pytanie. Pytanie określone jest przez przewodniczącego.
2. Stawienie storn nie jest obowiązkowe. Przewodniczący może postanowić, że pozwany odpowie pisemnie na skargę, po wcześniejszym zapoznaniu się z jej treścią. Sąd przesyła mu bowiem kopie skargi.
3. Przewodniczący może także stwierdzić, że strony powinny stawić się osobiście. W takiej sytuacji wydaje dekret o wezwaniu stron, aby ustalić formułę wątpliwości.
4. Po upływie 15 dni od zawiadomienia o dekrecie cytacyjnym, jeśli żadna ze stron nie zażądał ustalenia przedmiotu sporu, przewodniczący w ciągu 10 dni musi określić formułę wątpliwości. Następnie powiadamia strony o treści formuły. Formułę sporu określa się dekretem.
5. W ciągu 10 dni od powiadomienia o formule wątpliwości, strony mogą zażądać zmiany formuły.
6. Jeśli strony nie zażądały zmian w formule, przewodniczący zarządza postępowanie dowodowe. W prawie kościelnym zwane jest instrukcją sprawy.
Zobacz: Przywilej Pawłowy, czyli rozwiązanie małżeństwa na korzyść wiary
Postępowanie dowodowe w sądzie kościelnym
Postępowanie dowodowe rozpoczyna przesłuchanie stron. Pozwany i powód przesłuchiwani są osobno. Umożliwia to swobodę wypowiedzi. Celem przesłuchania jest ustalenie prawdy i udowodnienie podnoszonych przez strony faktów. Przesłuchanie powinno się odbywać w obecności notariusza sądowego.
Jeśli w trakcie przesłuchania strona nie odpowie na pytanie sąd odnotowuje ten fakt. Jest on następnie oceniany przez sędziów i ma taką samą moc dowodową jak oświadczenie stron.
Następnie przesłuchiwani są świadkowie. Przesłuchanie następuje w podobnej formie, jak w przypadku stron sporu.
Przesłuchania co do zasady odbywają się w siedzibie sądu. Istnieje jednak możliwość, aby przesłuchania stron i świadków dokonać w sądzie diecezji, na terenie której mają miejsce zamieszkania.
Sąd w trakcie postępowania dowodowego może skorzystać z pomocy tzw. biegłych zaprzysiężonych. Wydają oni opinie psychologiczną lub psychiatryczną na temat stron. Należy pamiętać, że opinie choć jest ważnym dowodem nie przestrzega o wyroku sądu. Może się zdarzyć, że sędziowie orzekną przeciwnie, niż mowa w opinii.
Dekretem sędzia po zebraniu dowodów, zezwala stronom i ich adwokatom przejrzenie akt. Możliwe jest także danie odpisu akt na prośbę adwokata.
Zamknięcie postępowania dowodowego następuje poprzez dekret sędziego.
Zobacz: Kanoniczne skutki ustanowienia separacji
Wyrok w sprawie o stwierdzenie nieważności małżeństwa
Przed wydaniem wyroku przez sąd, konieczne jest przekazanie akt sprawy obrońcy węzła małżeńskiego. Ma on obowiązek odnalezienia wszelkich argumentów, które mogłyby spowodować, że sąd nie uzna nieważności małżeństwa.
Każdy z sędziów rozpatrujących sprawę o stwierdzenie nieważności małżeństwa, w dniu wyznaczonym przez przewodniczącego, prezentuje swoje spisane wnioski dotyczące toczącej się sprawy.
Po złożeniu wniosków prze wszystkich sędziów następuje dyskusja. Przewodniczący sporządza wyrok. Uzasadnienie do wyroku opiera się na argumentach przytaczanych przez poszczególnych sędziów w czasie dyskusji.
Wyrok powinien być wydany w ciągu miesiąca od dnia rozstrzygnięcia sprawy. Możliwe jest w wyjątkowych przypadkach przedłużenie tego okresu.
Wydany przez sąd kościelny wyrok nie jest wyrokiem ostatecznym. Oznacza to, że wyrok wymaga zatwierdzenia przez sąd drugiej instancji.
Zobacz serwis: Rozwód kościelny