Cele dyrektywy o dostarczaniu treści i usług cyfrowych
Dyrektywa 2019/770 ma przede wszystkim eliminować bariery prawne na rynku wewnętrznym Unii oraz wzmocnić ochronę konsumentów na rynku cyfrowym. Jej przepisy zostały utrzymane w ramach harmonizacji maksymalnej. Jest to o tyle istotne, że państwa członkowskie nie mają co do zasady swobody we wprowadzaniu surowszych lub łagodniejszych norm prawnych w celu zapewnienia innego poziomu ochrony konsumentów. Dyrektywa przewiduje jednak, że możliwe będzie m.in.: rozszerzenie ochrony przewidzianej w dyrektywie na podmioty ją nieobjęte lub ustanowienie dodatkowych środków prawnych pozwalających na podwyższenie ochrony konsumentów.
Dyrektywa wprowadza szereg nowych rozwiązań. Poniżej poruszono najważniejsze zmiany, na które warto się przygotować.
Zakres przedmiotowy i podmiotowy dyrektywy. Czym jest usługa cyfrowa?
Dyrektywa znajdzie zastosowanie przede wszystkim w umowach, na których podstawie przedsiębiorca dostarcza lub zobowiązuje się dostarczyć konsumentowi treści lub usługi cyfrowe, a konsument płaci cenę lub zobowiązuje się do jej zapłaty. Treści cyfrowe oznaczają dane wytwarzane i dostarczane w postaci cyfrowej, a usługa cyfrowa oznacza:
- usługę pozwalającą konsumentowi na wytwarzanie, przetwarzanie i przechowywanie danych lub dostęp do nich w postaci cyfrowej; lub
- usługę pozwalającą na wspólne korzystanie z danych cyfrowych – które zostały przesłane lub wytworzone przez konsumenta lub innych użytkowników tej usługi – lub inne formy interakcji przy pomocy takich danych.
Do katalogu treści cyfrowych można zakwalifikować pliki muzyczne i audio-video, e-booki, gry komputerowe, a także pliki znajdujące się na materialnych nośnikach danych, np. płyty CD/DVD.
Do katalogu usług cyfrowych należy przyporządkować np. hosting plików, chmury danych, media społecznościowe czy udostępnianie treści video i audio.
Wymogi zgodności treści lub usług cyfrowych z umową
Przedsiębiorca wykonuje swoje zobowiązanie do dostarczenia w momencie, gdy:
a) treści cyfrowe lub środki pozwalające uzyskać do nich dostęp albo je pobierać zostały udostępnione konsumentowi lub wybranej przez niego fizycznej/wirtualnej platformie;
b) konsument lub wybrana przez niego fizyczna/wirtualna platforma uzyskali dostęp do treści cyfrowych.
Subiektywna zgodność z umową odwołuje się do wykonania przez przedsiębiorcę obowiązków wprost wynikających z umowy. Ponadto treści lub usługi cyfrowe są zgodne z umową, jeżeli nadają się do szczególnego celu, do którego są potrzebne konsumentowi, o którym konsument powiadomił przedsiębiorcę najpóźniej w momencie zawarcia umowy i który przedsiębiorca zaakceptował.
Obiektywna zgodność treści lub usług cyfrowych z umową dotyczy przede wszystkim spełnienia uzasadnionych oczekiwań konsumenta co do cech, funkcjonalności, kompatybilności, dostępności, ciągłości i bezpieczeństwa danej usługi lub treści cyfrowej. Nakłada także na przedsiębiorcę obowiązek informowania konsumenta o aktualizacjach niezbędnych do zachowania zgodności treści lub usługi cyfrowej z umową i umożliwienie konsumentowi ich instalacji.
Obiektywne wymogi zgodności można zmienić na podstawie czynności prawnej. W takim przypadku w momencie zawarcia umowy konsument musi zostać wyraźnie poinformowany, że konkretna cecha treści lub usług cyfrowych odbiega od obiektywnych wymogów zgodności z umową i zaakceptować to odstępstwo.
Środki ochrony prawnej konsumentów
W dyrektywie przewidziano także szereg środków ochrony prawnej dla konsumentów. Różnią się zależnie od tego, czy mamy do czynienia z niewykonaniem bądź z nienależytym wykonaniem zobowiązania.
Jeżeli przedsiębiorca nie dostarczył treści lub usług cyfrowych, konsument wzywa przedsiębiorcę do jej/ich dostarczenia. Jeżeli przedsiębiorca nie uczyni tego bez zbędnej zwłoki lub w dodatkowym terminie uzgodnionym przez strony, konsument ma prawo do rozwiązania umowy. W niektórych sytuacjach konsument może natychmiast rozwiązać umowę, gdy np. konsument i przedsiębiorca uzgodnili określony terminu dostarczenia, który ma istotne znaczenie dla konsumenta.
Z kolei w przypadku braku zgodności z umową konsument ma prawo żądać doprowadzenia treści lub usług cyfrowych do stanu zgodności z umową, do otrzymania proporcjonalnego obniżenia ceny lub nawet do rozwiązania umowy. Tutaj regulacja zaproponowana przez prawodawcę unijnego upodabnia się do przepisów kodeksu cywilnego w zakresie rękojmi za wady rzeczy. Obniżenie ceny lub rozwiązanie umowy będzie zasadniczo możliwe jedynie wtedy, gdy przedsiębiorca nie doprowadził treści lub usług cyfrowych do zgodności z umową. Dla skuteczności rozwiązania umowy brak zgodności z umową nie może być nieistotny.
Obowiązki przedsiębiorcy w przypadku rozwiązania umowy
W przypadku rozwiązania umowy przedsiębiorca zwraca konsumentowi wszelkie zapłacone kwoty. W sytuacji, w której umowa przewiduje dostarczanie treści lub usług cyfrowych przez określony czas w zamian za zapłatę ceny, a te treści lub usługi cyfrowe były zgodne z umową w pewnym okresie poprzedzającym rozwiązanie umowy, przedsiębiorca zwraca konsumentowi tylko część zapłaconej przez niego ceny. Kwota jest zwracana proporcjonalnie do okresu, w którym dane treści lub usługi cyfrowe były niezgodne z umową. Dodatkowo zwracana jest część ceny zapłaconej przez konsumenta z góry za pozostały okres trwania umowy, gdyby nie została ona rozwiązana.
Ponadto przedsiębiorca na żądanie konsumenta udostępnia mu treści, które zostały dostarczone lub wytworzone przez konsumenta w trakcie korzystania z treści lub usług cyfrowych. Konsument może je odzyskać nieodpłatnie, bez przeszkód ze strony przedsiębiorcy, w rozsądnym terminie i w powszechnie używanym formacie nadającym się do przetwarzania automatycznego. Chodzi tutaj np. o pliki oraz dokumenty znajdujące się w chmurze.
Zmiana treści lub usług cyfrowych
Zasadniczo dyrektywa rozwiązuje problem wprowadzania przez przedsiębiorcę niezbędnych aktualizacji do prawidłowego funkcjonowania treści lub usług cyfrowych. Przedsiębiorca może je bez problemu aktualizować, wręcz stanowi to jego obowiązek. Konsument powinien zostać o nich poinformowany, a także o konsekwencjach ich niezainstalowania (np. brak funkcjonowania usługi lub treści cyfrowej).
W przypadku umów ciągłych przedsiębiorca może zmieniać treści lub usługi cyfrowe w zakresie wykraczającym poza to, co jest niezbędne do zachowania ich zgodności. Jest to możliwe, jeżeli spełnione są przewidziane w dyrektywie warunki:
a) umowa zezwala na taką zmianę i określa uzasadnioną przyczynę jej dokonania;
b) zmiana jest wprowadzana bez dodatkowych kosztów dla konsumenta;
c) konsument został poinformowany w sposób jasny i zrozumiały o zmianie.
Konsument ma prawo do rozwiązania umowy, jeżeli taka zmiana negatywnie wpływa na dostęp do treści lub usług cyfrowych albo na korzystanie z nich, chyba że wpływ ten jest nieistotny. W takim przypadku konsument może nieodpłatnie rozwiązać umowę w terminie 30 dni od dnia otrzymania informacji lub od momentu zmiany przez przedsiębiorcę treści lub usług cyfrowych, w zależności od tego, co nastąpiło później.
Przedsiębiorca może także umożliwić konsumentowi zachowanie – bez dodatkowych kosztów – treści lub usług cyfrowych bez zmiany. Wówczas pozostają one zgodne z umową, więc konsument nie może rozwiązać umowy.
Podsumowanie
Dyrektywa jest o tyle rewolucyjna, że do tej pory kwestia usług i treści cyfrowych nie była zharmonizowana. Również w poszczególnych państwach członkowskich, np. w Polsce, nie doczekała się kompleksowych rozwiązań prawnych. Implementacja dyrektywy będzie z pewnością wyzwaniem dla prawodawców krajowych, którzy muszą ją wkomponować w istniejący system prawa prywatnego w danym państwie. Projektowane w dyrektywie rozwiązania nierzadko odbiegają od specyfiki polskiego prawa zobowiązań.
Najważniejsze regulacje prawne przewidziane w dyrektywie dotyczą zdefiniowania:
- usługi lub treści cyfrowej;
- wymogów ich zgodności z umową;
- środków ochrony prawnej dla konsumenta w przypadku naruszenia zobowiązania przez przedsiębiorcę;
- obowiązków przedsiębiorcy w przypadku rozwiązania umowy, a także zmian umowy (w tym przede wszystkim usługi lub treści cyfrowej).
Z uwagi na rozbudowany charakter zmian, które dotykają praktycznie całej działalności przedsiębiorców dostarczających konsumentom usługi lub treści cyfrowe, warto już teraz przygotować się na wejście w życie dyrektywy. Termin jej implementacji upływa 1 stycznia 2022 r. Przedsiębiorcy powinni przede wszystkim: przygotować nowe ogólne warunki umów, rozbudować informacje dostarczane konsumentowi przed zawarciem umowy, ustanowić praktyki, które pozwolą wykonać obowiązki nałożone przez prawo unijne.
Damian Dobosz, starszy prawnik w krakowskim oddziale Rödl & Partner