Ubezwłasnowolnienie całkowite jest przewidziane dla sytuacji w której taka osoba nie jet w stanie kierować swoim postępowaniem - czyli samodzielnie podejmować jakichkolwiek czynności prawnych, które pozostawałyby w zgodzie z jej dobrem. Prawo przewiduje również mniej radykalne rozwiązanie w postaci częściowego ubezwłasnowolnienia. Osoba pełnoletnia może być ubezwłasnowolniona częściowo z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych, w szczególności pijaństwa lub narkomanii, jeżeli stan tej osoby nie uzasadnia ubezwłasnowolnienia całkowitego, lecz potrzebna jest pomoc do prowadzenia jej spraw. Ubezwłasnowolnienie częściowe przewidziane jest więc dla takich osób, których stan wymaga pomocy do zaciągania zobowiązań lub rozporządzania prawem.
Ubezwłasnowolnienie osoby uzależnionej ma na celu ochronę tej osoby również przed skutkami czynności prawnych dokonywanych przez taką osobę celem zaspokojenia swojego uzależnienia. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do ważności czynności prawnej, przez którą osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych zaciąga zobowiązanie lub rozporządza swoim prawem, potrzebna jest zgoda jej przedstawiciela ustawowego. Ważność umowy, która została zawarta przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych bez wymaganej zgody przedstawiciela ustawowego, zależy od potwierdzenia umowy przez tego przedstawiciela.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie może złożyć jedynie:
- krewny w linii prostej (jednak krewni osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, nie mogą zgłaszać wniosku o wszczęcie postępowania jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego,
małżonek,
- przedstawiciel ustawowy.
Osoby nie należące do kręgu osób uprawnionych do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, a widzące potrzebę ubezwłasnowolnienia np. dalszego krewnego lub obcej osoby potrzebującej pomocy mogą złożyć wniosek do prokuratora o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie.
Wniosek kieruje się do Sądu Okręgowego właściwego dla miejsca zamieszkania osoby dotkniętej uzależnieniem. W piśmie należy wskazać zakres ubezwłasnowolnienia oraz wskazać przyczyny złożenia wniosku Do wniosku należy dołączyć odpis skrócony aktów stanu cywilnego osoby, która ma być ubezwłasnowolniona oraz osoby, która występuje z takim wnioskiem. We wniosku należy zaznaczyć, czy stan zdrowia uczestnika umożliwia mu osobiste stawienie się w sądzie celem wysłuchania. Od wniosku sąd pobiera opłatę w wysokości 40 zł.
Zobacz: Ubezwłasnowolnienie częściowe
Innym sposobem rozwiązania problemu uzależnienia od alkoholu jest złożenie wniosku o przymusowe leczenie odwykowe. Zgodnie z przepisami ustawy o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi, osoba uzależniona od alkoholu może zostać zobowiązana do leczenia gdy w związku z nadużywaniem alkoholu powoduje rozkład życia rodzinnego, demoralizację małoletnich, uchyla się od pracy albo systematycznie zakłóca spokój lub porządek publiczny. O zastosowaniu obowiązku poddania się leczeniu w zakładzie lecznictwa odwykowego orzeka sąd rejonowy właściwy według miejsca zamieszkania lub pobytu osoby, której postępowanie dotyczy. Sąd wszczyna postępowanie na wniosek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych lub prokuratora.
Wniosek o poddanie przymusowemu leczeniu odwykowemu jest wolny od opłat.