Autyzm nie zawsze oznacza orzeczenie o niepełnosprawności. Sprawdź, kiedy ono przysługuje, jakie daje świadczenia i ulgi, co oznacza symbol 12-C i jak krok po kroku złożyć wniosek. Przewodnik 2025 dla rodziców i dorosłych ze spektrum autyzmu.
- Kiedy autyzm uprawnia do orzeczenia o niepełnosprawności?
- Jaki symbol niepełnosprawności ma autyzm?
- Co daje orzeczenie o niepełnosprawności z powodu autyzmu?
- Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności z powodu autyzmu?
- Odwołanie od decyzji komisji – co możesz zrobić?
- Czy każda osoba z autyzmem otrzyma orzeczenie?
- Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Kiedy autyzm uprawnia do orzeczenia o niepełnosprawności?
Orzeczenie o niepełnosprawności nie jest przyznawane automatycznie na podstawie samej diagnozy. Najważniejszy jest wpływ zaburzeń ze spektrum autyzmu (ASD) na codzienne funkcjonowanie, w tym na samodzielność, komunikację, funkcjonowanie w grupie, edukację lub pracę zawodową.
Dzieci z autyzmem
Dla dzieci z autyzmem orzeczenie o niepełnosprawności jest wydawane na podstawie symbolu 12-C (całościowe zaburzenia rozwojowe). Można je uzyskać już w przypadku kilkulatków, pod warunkiem że diagnoza zostanie potwierdzona przez lekarza specjalistę, np. psychiatrę dziecięcego lub neurologa.
Dorośli ze spektrum autyzmu
Aby osoba dorosła mogła ubiegać się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności z powodu autyzmu, musi posiadać aktualną diagnozę spektrum autyzmu (ASD) – np. autyzmu atypowego, zespołu Aspergera lub innej formy zaburzeń rozwojowych. Diagnozę może postawić lekarz psychiatra lub psycholog kliniczny, najczęściej w poradni zdrowia psychicznego.
Po uzyskaniu diagnozy, osoba może złożyć wniosek do Powiatowego lub Miejskiego Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności, który oceni, czy spełnione są warunki do przyznania orzeczenia – i jeśli tak, określi stopień: lekki, umiarkowany lub znaczny.
Komisja ocenia, w jakim stopniu autyzm wpływa na codzienne życie, zwłaszcza na:
- samodzielne funkcjonowanie (np. planowanie dnia, załatwianie spraw urzędowych),
- nawiązywanie i utrzymywanie relacji społecznych,
- adaptację społeczną (np. reagowanie na zmiany, stresujące sytuacje),
- możliwość podjęcia, utrzymania lub kontynuowania pracy zarobkowej.
Skąd wiedzieć, że warto złożyć wniosek?
Jeśli dorosła osoba ze spektrum autyzmu ma realne trudności w codziennym funkcjonowaniu — np. nie radzi sobie w pracy, izoluje się społecznie, nie potrafi samodzielnie funkcjonować bez wsparcia bliskich lub specjalistów — warto rozważyć złożenie wniosku o orzeczenie. Pomocna może być rozmowa z psychiatrą lub psychologiem, którzy doradzą, czy sytuacja kwalifikuje się do ubiegania się o status osoby niepełnosprawnej.
Jaki symbol niepełnosprawności ma autyzm?
W orzeczeniu o niepełnosprawności osoby z autyzmem znajduje się symbol 12-C – Całościowe zaburzenia rozwojowe, który obejmuje:
- Autyzm dziecięcy – pojawia się zwykle przed 3. rokiem życia. Objawy to trudności w komunikacji, brak kontaktu wzrokowego, ograniczone zainteresowania i powtarzalne zachowania.
- Zespół Aspergera – łagodniejsza forma autyzmu. Osoba ma typowy rozwój mowy, ale problemy z relacjami społecznymi, sztywne schematy myślenia i trudności z empatią.
- Inne zaburzenia ze spektrum autyzmu (ASD) – obejmują szereg różnych nasileń objawów autystycznych, które nie spełniają kryteriów klasycznego autyzmu lub zespołu Aspergera.
Uwaga: W orzeczeniu mogą pojawić się też inne symbole, jeśli współistnieją inne problemy zdrowotne (np. 02-P – choroby psychiczne).
Co daje orzeczenie o niepełnosprawności z powodu autyzmu?
Orzeczenie o niepełnosprawności z powodu autyzmu otwiera drogę do wielu form wsparcia – zarówno finansowego, jak i edukacyjnego czy społecznego. Zakres uprawnień zależy od wieku osoby, a także zapisów zawartych w orzeczeniu. Co konkretnie można zyskać? Oto najważniejsze możliwości:
U dzieci (do 16. roku życia)
- świadczenie pielęgnacyjne lub zasiłek pielęgnacyjny,
- ulgi podatkowe (np. w PIT za leczenie i terapię),
- indywidualne nauczanie, wczesne wspomaganie rozwoju,
- pierwszeństwo w przedszkolach integracyjnych i szkołach specjalnych,
- karta parkingowa (jeśli dziecko ma trudności w poruszaniu),
- świadczenia z MOPS/PCPR (np. turnusy, sprzęt, zajęcia terapeutyczne).
U dorosłych:
- świadczenia z ZUS lub KRUS (renta socjalna, renta z tytułu niezdolności do pracy),
- usługi opiekuńcze i zasiłki,
- ulgi komunikacyjne, karta parkingowa,
- możliwość udziału w programach aktywizacyjnych (WTZ, ŚDS).
Jak uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności z powodu autyzmu?
Aby uzyskać orzeczenie, należy złożyć wniosek do właściwego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności – dla dzieci do Powiatowego Zespołu (PZON), a dla dorosłych do Miejskiego lub Powiatowego Zespołu ds. Orzekania o Stopniu Niepełnosprawności.
Wymagane dokumenty:
- zaświadczenie lekarskie (na urzędowym formularzu),
- diagnoza psychiatryczna lub psychologiczna,
- dodatkowa dokumentacja medyczna, edukacyjna lub terapeutyczna (np. opinie z poradni, przedszkola, szkoły),
- opis trudności w codziennym funkcjonowaniu, nauce lub pracy (dotyczy głównie dorosłych).
W niektórych przypadkach komisja może zaprosić osobę z autyzmem (lub dziecko z opiekunem) na spotkanie. Decyzja zapada na podstawie dokumentacji oraz ewentualnego badania bezpośredniego.
Orzekanie odbywa się na podstawie:
- Ustawy z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz.U. 2024 poz. 44),
- Rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. (Dz.U. 2015 nr 0 poz. 1110 ze zm.).
Dokumenty te zawierają katalog symboli i kryteriów oceny funkcjonowania.
Odwołanie od decyzji komisji – co możesz zrobić?
Jeśli nie zgadzasz się z decyzją komisji (np. brak orzeczenia, zbyt niski stopień), masz 14 dni na złożenie odwołania do wojewódzkiego zespołu (WZON).
Warto dołączyć nowe opinie, diagnozy lub zaświadczenia, które potwierdzają skalę trudności.
Czy każda osoba z autyzmem otrzyma orzeczenie?
Nie. Sama diagnoza nie wystarczy – musi istnieć wpływ na życie codzienne, edukację, relacje i samodzielność.
Lekki przebieg (np. funkcjonujący zespół Aspergera bez trudności) może nie kwalifikować do orzeczenia.
Najczęściej zadawane pytania (FAQ)
Czy samo rozpoznanie autyzmu wystarczy do uzyskania orzeczenia?
Nie zawsze. Liczy się rzeczywisty wpływ na życie – trudności w nauce, pracy, relacjach.
Jak długo ważne jest orzeczenie?
Dla dzieci – do wieku granicznego (np. 7, 12, 16 lat).
Dla dorosłych – na czas określony lub bezterminowo.
Czy symbol 12-C zawsze oznacza autyzm?
Tak. To symbol dla całościowych zaburzeń rozwojowych, obejmujący także zespół Aspergera.
Czy orzeczenie wyklucza pracę?
Nie. Osoba z orzeczeniem może pracować, ale może potrzebować wsparcia lub dostosowań.
Czy przysługują ulgi podatkowe?
Tak. Można korzystać z ulgi rehabilitacyjnej (np. leczenie, dojazdy, sprzęt).
Jak złożyć odwołanie?
Do WZON, przez zespół, który wydał decyzję. Czas: 14 dni od doręczenia orzeczenia.