Chcesz ubiegać się o orzeczenie o niepełnosprawności? Sprawdź, jakie są kryteria dla każdego ze stopni, jak wygląda procedura, i jakie zmiany obowiązują od 14 sierpnia 2025 roku. Ten poradnik wyjaśnia wszystko krok po kroku. W 2025 roku obowiązują nowe, uproszczone zasady orzekania o niepełnosprawności. Zmieniono skład komisji, wprowadzono możliwość orzekania pod nieobecność wnioskującego. Sprawdź, kto i kiedy może uzyskać orzeczenie, czym różni się lekki, umiarkowany i znaczny stopień, jak wygląda procedura.
- Co to jest orzeczenie o niepełnosprawności i do czego służy?
- Kiedy komisja orzeka znaczny stopień niepełnosprawności?
- Kiedy komisja orzeka umiarkowany stopień niepełnosprawności?
- Kiedy komisja orzeka lekki stopień niepełnosprawności?
- Skrócone porównanie kryteriów stopni niepełnosprawności
- Dzieci poniżej 16 lat – inne zasady
- Podstawa prawna
Co to jest orzeczenie o niepełnosprawności i do czego służy?
Orzeczenie o stopniu niepełnosprawności to dokument, który potwierdza stan zdrowia i ograniczenia funkcjonalne osoby.
Służy on jako podstawa do uzyskania dostępu do wielu form wsparcia, w tym:
- świadczeń finansowych (np. zasiłku pielęgnacyjnego, świadczenia wspierającego, świadczeń rodzinnych uzależnionych od niepełnosprawności),
- ulg podatkowych i uprawnień (m.in. ulgi rehabilitacyjnej, dodatkowego urlopu wypoczynkowego, kart parkingowych),
- dofinansowań (np. do sprzętu rehabilitacyjnego, do likwidacji barier architektonicznych),
- specjalnych uprawnień (np. zniżek w komunikacji publicznej).
Zespoły ds. orzekania o niepełnosprawności, działające na poziomie powiatowym i miejskim, wydają orzeczenia w następujący sposób:
- Dla dzieci do 16. roku życia: Orzeka się samą niepełnosprawność, bez określania jej stopnia.
- Dla osób od 16. roku życia: Orzeka się jeden z trzech stopni niepełnosprawności: lekki, umiarkowany, znaczny.
Decyzja wydana przez zespół powiatowy może zostać zaskarżona do zespołu wojewódzkiego, który pełni funkcję instancji odwoławczej.
Procedura uzyskania orzeczenia polega na złożeniu wniosku wraz z kompletną dokumentacją medyczną w zespole właściwym dla miejsca zamieszkania. Następnie komisja orzecznicza dokonuje oceny stanu zdrowia i decyduje o przyznaniu odpowiedniego stopnia niepełnosprawności.
Kiedy komisja orzeka znaczny stopień niepełnosprawności?
Zespół ds. orzekania o niepełnosprawności orzeka znaczny stopień niepełnosprawności w przypadku osoby, która jest trwale lub długotrwale niezdolna do samodzielnej egzystencji. Oznacza to spełnienie jednego z poniższych warunków:
- całkowita niezdolność do pracy lub zdolność do pracy jedynie w warunkach pracy chronionej, lub
- konieczność stałej lub długotrwałej opieki, lub pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, takich jak codzienna samoobsługa, poruszanie się czy komunikacja.
Przykłady, które mogą prowadzić do orzeczenia stopnia znacznego (zawsze po indywidualnej ocenie komisji):
- Osoby po udarach z głębokimi niedowładami, które wymagają stałej pomocy.
- Osoby z zaawansowanymi chorobami neurologicznymi (np. choroba Parkinsona, stwardnienie rozsiane), które nie są w stanie samodzielnie funkcjonować.
- Osoby z chorobami psychicznymi, które uniemożliwiają samodzielne życie i podejmowanie decyzji.
Zobacz także: Choroby przewlekłe w Polsce 2025. Lista schorzeń kwalifikujących do orzeczenia o niepełnosprawności
Kiedy komisja orzeka umiarkowany stopień niepełnosprawności?
Umiarkowany stopień niepełnosprawności orzeka się w stosunku do osoby, która ma naruszoną sprawność organizmu, a jej stan zdrowia wymaga, w celu pełnienia ról społecznych, częściowego lub okresowego udziału w procesie leczenia, rehabilitacji i edukacji, LUB jest ona niezdolna do pracy (chyba że w warunkach pracy chronionej).
Stopień umiarkowany przyznaje się, gdy spełniony jest jeden z poniższych warunków:
- Zdolność do pracy jest znacznie ograniczona – osoba może pracować, ale tylko na stanowiskach dostosowanych do jej potrzeb lub w zakładach pracy chronionej.
- Wymagana jest okresowa pomoc – osoba potrzebuje wsparcia w codziennym funkcjonowaniu, ale nie jest ono stałe.
Przykłady stanów, które mogą prowadzić do orzeczenia umiarkowanego stopnia (po indywidualnej ocenie komisji):
- Osoby z chorobami narządu ruchu (np. po operacji kręgosłupa), które mają trudności w poruszaniu się i wymagają okresowej rehabilitacji.
- Osoby z cukrzycą z powikłaniami (np. retinopatią), które wymagają stałego leczenia, ale są w stanie samodzielnie funkcjonować.
- Osoby z umiarkowanymi zaburzeniami psychicznymi, które wymagają okresowej terapii i wsparcia.
Zobacz także: Świadczenia z MOPS w 2025 r. Pełna lista dodatków i aktualne kwoty
Kiedy komisja orzeka lekki stopień niepełnosprawności?
Lekki stopień niepełnosprawności orzeka się w stosunku do osoby, która ma naruszoną sprawność organizmu, powodującą istotne obniżenie zdolności do wykonywania pracy, w porównaniu do zdolności, jaką wykazuje osoba o podobnych kwalifikacjach zawodowych bez niepełnosprawności.
Lekki stopień orzeka się również w przypadku, gdy u danej osoby występują ograniczenia w pełnieniu ról społecznych, które można skompensować za pomocą odpowiednich środków technicznych, przedmiotów ortopedycznych lub pomocy. Wystarczy spełnić jedno z tych kryteriów.
Osoby z lekkim stopniem niepełnosprawności są zazwyczaj zdolne do pracy w normalnych warunkach, ale ich wydajność może być niższa lub mogą wymagać pewnych udogodnień w miejscu pracy.
Przykłady stanów, które mogą prowadzić do orzeczenia lekkiego stopnia (zawsze po indywidualnej ocenie komisji):
- Osoby z przewlekłymi chorobami, np. cukrzycą z powikłaniami, które wpływają na ogólną sprawność organizmu.
- Osoby po lekkich urazach narządu ruchu, które mimo rehabilitacji i stosowania ortez mają trwałe ograniczenia ruchowe.
- Osoby z wadami słuchu lub wzroku, które nawet po zastosowaniu aparatów lub szkieł mają trwałe trudności w codziennym funkcjonowaniu i pracy.
Skrócone porównanie kryteriów stopni niepełnosprawności
Stopień | Zdolność do pracy | Potrzeba opieki | Typowe ograniczenia |
|---|---|---|---|
Znaczny | Brak zdolności lub tylko praca chroniona | Stała lub długotrwała opieka | Brak samodzielnej egzystencji |
Umiarkowany | Brak zdolności lub praca chroniona | Częściowa/okresowa pomoc | Ograniczona samodzielność |
Lekki | Obniżona zdolność, ale praca możliwa | Brak lub niewielka pomoc | Ograniczenia kompensowane sprzętem |
Dzieci poniżej 16 lat – inne zasady
Dla dzieci do 16. roku życia komisja nie ustala stopnia niepełnosprawności, lecz potwierdza niepełnosprawność. W sytuacjach, gdy dziecko:
- ma ograniczoną sprawność fizyczną lub psychiczną potwierdzoną dokumentacją medyczną,
- wymaga większej opieki niż zdrowe dzieci w tym samym wieku,
Pod warunkiem, że ograniczenia te będą trwały dłużej niż rok i wynikają z wrodzonych wad, chorób przewlekłych lub ciężkich zaburzeń (np. padaczki, chorób metabolicznych, chorób wzroku, słuchu).
Orzeczenie dla dziecka wydawane jest na czas określony, ale nie dłuższy niż do ukończenia 16. roku życia.
Nowe zasady od 14 sierpnia 2025 – zmiany w składzie komisji i orzekaniu bez udziału osoby
Od 14 sierpnia 2025 r. obowiązują nowe przepisy, które znacząco ułatwiają proces orzekania:
- Skład komisji orzekających został rozszerzony – funkcję przewodniczącego lub członka komisji może teraz pełnić nie tylko lekarz specjalista, ale także lekarz w trakcie specjalizacji (po ukończeniu modułu podstawowego lub w trzecim roku specjalizacji jednolitej) oraz lekarz z przynajmniej pięcioletnim doświadczeniem zawodowym. To pozwala na szybsze zebranie komisji i skrócenie czasu oczekiwania.
- Wprowadzono także możliwość orzeczenia zaocznego, czyli wydania orzeczenia wyłącznie na podstawie kompletnej, aktualnej i jednoznacznej dokumentacji medycznej bez osobistego udziału wnioskodawcy, pod warunkiem, że stan zdrowia nie uległ zmianie.