Masz orzeczenie o niepełnosprawności? Nie zawsze trzeba je odnawiać co kilka lat. W wielu przypadkach komisja może wydać decyzję na stałe, czyli bezterminowo. Dotyczy to m.in. chorób o charakterze postępującym, genetycznym lub nieodwracalnym, a także sytuacji, gdy leczenie ma jedynie charakter objawowy. Sprawdź, kiedy możesz uzyskać orzeczenie bezterminowe i jakie dokumenty są potrzebne.
- Kiedy można dostać orzeczenie bezterminowe?
- Schorzenia najczęściej prowadzące do stałego orzeczenia
- Nowe minima dla orzeczeń czasowych
- Procedura uzyskania orzeczenia bezterminowego
- Czy orzeczenie na stałe można cofnąć?
- Co daje orzeczenie o niepełnosprawności na stałe?
- Skala zjawiska w liczbach
- FAQ – najczęstsze pytania o orzeczenie o niepełnosprawności na stałe
- Podstawa prawna
Kiedy można dostać orzeczenie bezterminowe?
Zgodnie z ustawą z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych komisje powiatowe (PZON) lub wojewódzkie (WZON) mogą wydać orzeczenie na czas określony albo, w przypadku trwałych schorzeń, bezterminowo. Bezterminowe orzeczenie wydaje się, gdy:
- dokumentacja medyczna jednoznacznie wskazuje, że brak jest rokowań poprawy,
- choroba lub uszkodzenie ma charakter nieodwracalny,
- leczenie ma jedynie charakter objawowy,
- lekarz orzecznik stwierdzi, że stan zdrowia pacjenta nie pozwala przewidywać istotnej poprawy funkcjonowania.
Uwaga: wprowadzenie dłuższych okresów ważności orzeczeń czasowych (np. 7 lat dla osób dorosłych z chorobami genetycznymi) nie znosi możliwości otrzymania orzeczenia bezterminowego, taka możliwość nadal istnieje.
Schorzenia najczęściej prowadzące do stałego orzeczenia
Orzeczenia bezterminowe są przyznawane przede wszystkim w przypadkach chorób o trwałym, postępującym lub nieodwracalnym charakterze. Decyzja zawsze zależy od oceny komisji i udokumentowanego przebiegu leczenia. W praktyce stałe orzeczenia zapadają m.in. w przypadkach:
- Chorób o charakterze postępującym, takich jak stwardnienie zanikowe boczne (SLA), zaawansowane stwardnienie rozsiane (SM), choroba Parkinsona z utrwalonymi objawami, dystrofie mięśniowe czy ciężkie neuropatie. Komisje oczekują kompletnej dokumentacji z ostatnich 12–24 miesięcy, w tym skali EDSS czy UPDRS.
- Trwałych uszkodzeń narządów lub kończyn – amputacje, porażenia, utrwalone ubytki narządu ruchu, ślepota obuoczna, głęboka głuchota. Potrzebne są raporty operacyjne oraz opinie ortopedy lub audiologa.
- Chorób genetycznych i metabolicznych, takich jak zespół Downa, mukowiscydoza, leukodystrofie. Wymagane są wyniki badań genetycznych i opinie specjalistów.
- Zaburzeń psychicznych i intelektualnych – zwłaszcza niepełnosprawność intelektualna umiarkowana lub znaczna, autyzm czy przewlekłe zaburzenia psychiczne. Komisje opierają się na opiniach psychiatry i psychologa klinicznego.
- Niezdolności do samodzielnej egzystencji – gdy pacjent wymaga codziennej pomocy przy jedzeniu, higienie czy poruszaniu się. Dokumentacją są karty opieki, oceny w skali ADL/IADL, zaświadczenia pielęgniarskie.
- Chorób nowotworowych i skutków leczenia – np. przy braku możliwości leczenia radykalnego, po resekcjach narządów, z rozległymi deficytami neurologicznymi lub długotrwałą neuropatią indukowaną chemioterapią.
Nowe minima dla orzeczeń czasowych
Rozporządzenie Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z 26 maja 2025 r. wprowadziło minimalne okresy ważności orzeczeń czasowych. Od 11 czerwca 2025 r.:
- dorośli z chorobami genetycznymi lub zespołem Downa otrzymują orzeczenia co najmniej na 7 lat,
- dla dzieci minimalny okres wynosi 3 lata, a w przypadku chorób rzadkich lub genetycznych, aż do ukończenia 16 roku życia.
MRiPS szacuje, że dłuższe okresy dla orzeczeń czasowych odciążą rodziny i komisje. W Polsce działa 16 wojewódzkich i 295 powiatowych zespołów orzekających.
Procedura uzyskania orzeczenia bezterminowego
Aby uzyskać orzeczenie o niepełnosprawności na stałe, należy złożyć wniosek do właściwego dla miejsca zamieszkania powiatowego zespołu ds. orzekania o niepełnosprawności (PZON). Do dokumentów należy dołączyć pełną i aktualną dokumentację medyczną: wyniki badań, opinie specjalistów, opisy przebiegu leczenia, rehabilitacji oraz informacje o codziennym funkcjonowaniu.
Następnie wnioskodawca zostaje wezwany na posiedzenie komisji, podczas którego lekarz orzecznik analizuje zgromadzone materiały i może poprosić o dodatkowe badania lub konsultacje. Po zapoznaniu się z całością dokumentacji komisja podejmuje decyzję. Jeśli uzna, że stan zdrowia nie rokuje poprawy, wydaje orzeczenie bezterminowe. W pozostałych przypadkach określa czas jego obowiązywania zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Czy orzeczenie na stałe można cofnąć?
Co do zasady orzeczenie bezterminowe ma charakter trwały. Może jednak zostać zmienione lub uchylone, gdy:
- nastąpi istotna poprawa stanu zdrowia, umożliwiająca wykonywanie czynności, które wcześniej były niemożliwe,
- ujawnią się nowe okoliczności, np. błędy proceduralne, nieprawidłowości w dokumentacji lub brak aktualnych badań.
Takie przypadki są bardzo rzadkie, według danych resortowych stanowią mniej niż 1% wszystkich decyzji.
Co daje orzeczenie o niepełnosprawności na stałe?
Stałe orzeczenie to nie tylko mniej formalności. Zapewnia przede wszystkim:
- Stabilność życiową – osoba z orzeczeniem nie musi co kilka lat ponownie stawać przed komisją, co ułatwia planowanie życia zawodowego i rodzinnego.
- Prawo do stałych świadczeń i ulg – zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie wspierające, ulga rehabilitacyjna, turnusy i programy PFRON.
- Ułatwiony dostęp do usług medycznych i opiekuńczych – rehabilitacji, leczenia sanatoryjnego, sprzętu ortopedycznego.
- Pierwszeństwo w niektórych usługach – np. zapis na turnusy rehabilitacyjne, edukację specjalną, przydział asystenta osobistego.
- Kartę parkingową – bez konieczności ponownego orzekania.
Skala zjawiska w liczbach
Według Głównego Urzędu Statystycznego (dane za 2024 rok) w Polsce ponad 4 miliony osób posiada ważne orzeczenia o niepełnosprawności. Wśród nich:
- 2,32 mln ma orzeczenia z PZON/WZON,
- 922 tys. tylko z ZUS,
- 762 tys. oba typy orzeczeń.
Kobiety stanowią ok. 53% wszystkich orzeczonych. Liczba orzeczeń bezterminowych rośnie, zwłaszcza wśród osób z chorobami neurologicznymi i genetycznymi, gdzie poprawa stanu zdrowia jest mało prawdopodobna.
FAQ – najczęstsze pytania o orzeczenie o niepełnosprawności na stałe
Czy każda osoba z niepełnosprawnością może dostać orzeczenie bezterminowe?
Nie. Orzeczenie na stałe wydaje się tylko wtedy, gdy choroba, uszkodzenie ciała lub zaburzenie funkcji organizmu ma charakter trwały i nie rokuje poprawy. W pozostałych przypadkach orzeczenie jest przyznawane na czas określony, zwykle od 1 do 5 lat.
Czy orzeczenie bezterminowe trzeba odnawiać?
Nie. Orzeczenie bezterminowe zachowuje ważność bez konieczności ponownego składania wniosków. W wyjątkowych przypadkach komisja może jednak wezwać osobę orzeczoną, jeśli pojawią się nowe okoliczności dotyczące stanu zdrowia.
Czy komisja może odmówić wydania orzeczenia bezterminowego mimo ciężkiej choroby?
Tak. Decyzja o charakterze orzeczenia należy do komisji, która ocenia nie tylko rozpoznanie, ale też rokowania i stopień samodzielności. Nawet przy poważnych schorzeniach komisja może uznać, że stan zdrowia może ulec poprawie, wtedy wydaje orzeczenie czasowe.
Jak długo trwa oczekiwanie na decyzję komisji?
Zgodnie z przepisami, postępowanie orzecznicze powinno zakończyć się w ciągu 30 dni od daty złożenia kompletnego wniosku. W praktyce, ze względu na dużą liczbę spraw, termin ten może się wydłużyć, zwłaszcza w dużych miastach.
Czy orzeczenie bezterminowe uprawnia do wszystkich świadczeń?
Orzeczenie jest podstawą do ubiegania się o różne formy wsparcia, m.in. zasiłek pielęgnacyjny, świadczenie wspierające, ulgę rehabilitacyjną, a także do korzystania z programów PFRON. Samo posiadanie orzeczenia nie powoduje automatycznej wypłaty świadczeń, konieczne jest złożenie osobnych wniosków do odpowiednich instytucji.