31 grudnia 2006 r. mija termin złożenia do ZUS wniosku o ustalenie kapitału początkowego.
Ustawa z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.) zreformowała system emerytalny w Polsce. Reforma objęła wszystkich ubezpieczonych urodzonych po 31 grudnia 1948 r.
Nowa emerytura będzie przysługiwać ubezpieczonym, którzy osiągnęli wiek – kobiety 60 lat, mężczyźni 65 lat życia.
Bez znaczenia dla uprawnień emerytalnych pozostaje okres ubezpieczenia. Na wysokość emerytury ma wpływ suma zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowanych na koncie każdego ubezpieczonego. Indywidualne konta każdej osoby ubezpieczonej prowadzone są przez ZUS dopiero od 1 stycznia 1999 r. Gdyby więc emerytura w nowym systemie była ustalana wyłącznie ze składek emerytalnych, w niekorzystnej sytuacji znaleźliby się wszyscy pracujący przed 1 stycznia 1999 r. Dlatego należało wprowadzić mechanizm, który umożliwiłby odtworzenie składek wypracowanych do 31 grudnia 1998 r. Taką rolę w nowym systemie spełnia kapitał początkowy.
Bez znaczenia dla uprawnień emerytalnych pozostaje okres ubezpieczenia. Na wysokość emerytury ma wpływ suma zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne zaewidencjonowanych na koncie każdego ubezpieczonego. Indywidualne konta każdej osoby ubezpieczonej prowadzone są przez ZUS dopiero od 1 stycznia 1999 r. Gdyby więc emerytura w nowym systemie była ustalana wyłącznie ze składek emerytalnych, w niekorzystnej sytuacji znaleźliby się wszyscy pracujący przed 1 stycznia 1999 r. Dlatego należało wprowadzić mechanizm, który umożliwiłby odtworzenie składek wypracowanych do 31 grudnia 1998 r. Taką rolę w nowym systemie spełnia kapitał początkowy.
Kapitał początkowy to równowartość hipotetycznej emerytury ustalonej na dzień 1 stycznia 1999 r., pomnożonej przez 209 miesięcy, tj. przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia osób w wieku 62 lat.
Komu obliczany jest kapitał początkowy
ZUS oblicza kapitał początkowy osobom, które zostały objęte reformą emerytalną, a więc osobom, które w przeddzień wejścia w życie reformy nie miały ukończonych 50 lat życia, tj. urodzonym po 31 grudnia 1948 r.
Osoby te musiały być także ubezpieczone przed 1 stycznia 1999 r.
Przykład
Wanda R. urodzona 8 marca 1972 r. udowodniła następujące okresy:
od 1 października 1992 r. -- do 30 września 1996 r. – nauka w szkole wyższej,
od 12 października 1996 r. – do 31 marca 1999 r. – wychowywanie dziecka,
od 1 kwietnia 1999 r. – zatrudnienie na podstawie umowy o pracę, które trwa do chwili obecnej.
Wanda R. nie ma prawa do obliczenia kapitału początkowego. Wprawdzie urodziła się po 31 grudnia 1948 r., lecz do 31 grudnia 1998 r. nie podlegała ubezpieczeniu społecznemu. Zarówno okres nauki w szkole wyższej, jak i okresy sprawowania opieki nad dzieckiem są okresami nieskładkowymi, natomiast zainteresowana nie udowodniła żadnego okresu składkowego (ubezpieczenia).
Dla prawa do obliczenia kapitału początkowego nie ma znaczenia, czy wnioskodawca był zatrudniony po 31 grudnia 1998 r. Nie ma znaczenia także, czy miał prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy 31 grudnia 1998 r. ani 1 stycznia 1999 r.
ZUS przed obliczeniem kapitału początkowego założy z urzędu indywidualne konto ubezpieczonego, aby móc zapisać na nim kapitał początkowy.
Jak obliczany jest kapitał początkowy
Wysokość kapitału początkowego uzależniona jest od trzech czynników:
• od długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r.,
• od podstawy wymiaru, tj. od wielkości wynagrodzeń osiąganych do 31 grudnia 1998 r.,
• od wielkości części socjalnej, do której ustalenia służy tzw. współczynnik P.
Aby obliczyć kapitał początkowy, w pierwszej kolejności wylicza się tzw. emeryturę hipotetyczną, którą następnie mnoży się przez 209 miesięcy.
Wszyscy ubezpieczeni, zarówno bardzo młodzi, którzy dopiero w 1998 r. rozpoczęli pracę zawodową, jak i ubezpieczeni, którzy przed wejściem w życie reformy przepracowali wiele lat, mają obliczany kapitał na jednakowych zasadach.
Bez znaczenia na sposób obliczenia kapitału początkowego i w konsekwencji na jego wysokość pozostaje moment, kiedy ZUS wydaje decyzję o kapitale początkowym.
W jednakowy sposób mają obliczony kapitał początkowy ci ubezpieczeni, dla których wyliczenia dokonano w 2000 r. czy w 2006 r.
Wzór na obliczenie emerytury hipotetycznej:
• 24% kwoty bazowej służącej do obliczenia emerytury w dniu 1 października 1999 r., tj. kwoty 1220,89 zł,
• po 1,3% podstawy wymiaru za każdy rok okresów składkowych przebytych do 31 grudnia 1998 r.,
• po 0,7% podstawy wymiaru za każdy rok okresów nieskładkowych przebytych do dnia 31 grudnia 1998 r.
Suma powyżej przedstawionych trzech składników pomnożona przez 209 miesięcy daje wielkość kapitału początkowego obliczoną na dzień 1 stycznia 1999 r.
Kwota ta zapisywana jest na indywidualnym koncie każdego ubezpieczonego, dodana do składek na ubezpieczenie emerytalne zapisywanych na tym koncie od 1 stycznia 1999 r. będzie wpływać na wysokość nowej zreformowanej emerytury.
Zasady obliczenia emerytury hipotetycznej do kapitału początkowego różnią się od zasad obliczenia starej emerytury, sposobem ustalania tzw. części socjalnej. 100% części socjalnej wynosi 293,01 zł (tj. 24% z kwoty bazowej 1220,89 zł).
Część socjalną w takiej wysokości otrzymają tylko niektóre osoby, np. kobiety, które 31 grudnia 1998 r. miały bardzo długi, ponad 27 lat, staż ubezpieczeniowy i wiek 49–50 lat życia.
Dla pozostałych ubezpieczonych do wyliczenia części socjalnej służy tzw. współczynnik P – wskaźnik procentowy, przez który mnoży się kwotę 293,01 zł.
Na wysokość współczynnika P mają wpływ następujące elementy:
• wiek ubezpieczonego w dniu 31 grudnia 1998 r.,
Wiek zaokrągla się do pełnych lat według następujących zasad:
– osobom, które 31 grudnia 1998 r. miały ponad pełne lata 6 miesięcy i 1 dzień, wiek zaokrągla się do pełnych lat w górę,
– osobom, które 31 grudnia 1998 r. miały ponad pełne lata 6 miesięcy lub mniej wiek zaokrągla się do pełnych lat w dół.
• staż ubezpieczeniowy w dniu 31 grudnia 1998 r.,
Staż ubezpieczeniowy oznacza udowodnione okresy składkowe i nieskładkowe przebyte przed 1 stycznia 1999 r. Staż zaokrągla się do pełnych lat według takich samych zasad jak wiek, tj. w górę 6 miesięcy i 1 dzień, w dół 6 miesięcy i mniej.
• płeć ubezpieczonego,
W starym systemie emerytalnym kobiety i mężczyźni mieli różny wiek emerytalny, tj. kobiety 60 lat życia, mężczyźni 65 lat życia i inny wymagany do emerytury staż, tj. kobiety 20 lat, mężczyźni 25 lat. Te różnice znalazły swój wyraz we wzorze współczynnika P, co w efekcie spowodowało, że korzystniej kapitał mają obliczony kobiety.
• moment objęcia ubezpieczeniem społecznym po raz pierwszy,
Wartość współczynnika P – obliczona oddzielnie dla kobiet i oddzielnie dla mężczyzn – zamieszczona jest w załączniku do ustawy emerytalnej. Załącznik ten zawiera współczynniki dla osób, które w dniu objęcia ubezpieczeniem społecznym po raz pierwszy miały ukończone 18 lat życia.
Osoby, które zostały objęte po raz pierwszy ubezpieczeniem przed osiągnięciem pełnoletności, współczynnik P mają obliczany w decyzji o ustaleniu kapitału początkowego według wzoru określonego w art. 174 ust. 8 ustawy emerytalnej.
Podkreślenia wymaga fakt, że w ich przypadku współczynnik P obliczany jest korzystniej niż w przypadku osób, które rozpoczęły pracę po osiągnięciu pełnoletności.
Przy ustalaniu wieku, w którym nastąpiło objęcie ubezpieczeniem, niestosowane są żadne zaokrąglenia, przyjmowany jest faktyczny wiek.
A zatem osoba, która rozpoczęła zatrudnienie w przeddzień swoich 18. urodzin, do celów obliczenia współczynnika P miała 17 lat. Jej współczynnik będzie obliczony według wzoru z art. 174 ust. 8 ustawy emerytalnej.
Barbara Hal