System kaucyjny na butelki i puszki jest szeroko komentowany. Pojawia się jednak pytanie, co zrobić w sytuacji, gdy ktoś nie może lub nie chce zbierać i zwracać opakowań. Czy w takim wypadku można je po prostu wyrzucać do dotychczasowych pojemników na odpady segregowane – szkło do zielonych, a plastik i puszki do żółtych?
- Co obejmuje system kaucyjny?
- Jak oznaczany jest system kaucyjny na opakowaniach?
- Czy można wyrzucać opakowania objęte systemem kaucyjnym do odpadów segregowanych?
- Czy coś mi grozi, jeżeli nie oddam butelki do systemu kaucyjnego?
- Dlaczego lepiej nie pomijać systemu kaucyjnego, mimo braku kar?
- Jak korzystać z systemu kaucyjnego?
- Kto zarabia na nieodzyskanej kaucji?
Co obejmuje system kaucyjny?
System kaucyjny dotyczy jedynie jednorazowych opakowań po napojach wprowadzanych na rynek po 1 października 2025 r. Warunkiem objęcia opakowania systemem jest jego wyraźne oznakowanie. W obiegu pozostaną jednak także produkty niepodlegające systemowi — nie wszystkie opakowania napojów zostaną nim objęte. Kaucja obowiązuje wyłącznie dla: puszek aluminiowych do 1 l (0,50 zł), butelek PET do 3 l (0,50 zł) oraz butelek szklanych do 1,5 l (1,00 zł).
Jak oznaczany jest system kaucyjny na opakowaniach?
Oznaczenie systemu kaucyjnego na opakowaniu wyglądać może w następujący sposób:
odpady, system kaucyjny, segregacja śmieci, gospodarka odpadami, kaucja
Oficjalne oznaczenia graficzne na opakowaniach podlegających systemowi kaucyjnemu w Polsce; źródło: Ministerstwo Klimatu i Środowiska
Ministerstwo Klimatu i Środowiska
Warto mieć na uwadze, że system kaucyjny nie jest uniwersalny i zawiera ustawowe wyłączenia (jak np. niektóre puszki po piwie rzemieślniczym, duże butelki szklane po wodzie niegazowanej czy opakowania wielokrotnego użytku). W tej złożonej sytuacji, rozwiązaniem jest prosta zasada: zawsze sprawdź opakowanie pod kątem oznaczenia systemu kaucyjnego. Opakowania z takim symbolem włączasz do systemu, te bez niego – nadal wyrzucasz do odpowiednich frakcji odpadów segregowanych.
Uwaga! Aby uniknąć niespodzianek przy kasie, pamiętaj o kilku ważnych rzeczach dotyczących kaucji:
- Cena towaru objętego kaucją, widoczna na półce, nie zawiera jeszcze kaucji.
- Kaucja zostaje doliczona dopiero w punkcie kasowym.
- Przed zakupem koniecznie sprawdź na opakowaniu symbol kaucji – czy to 0,50 zł, czy 1,00 zł. Tyle dokładnie więcej zapłacisz przy kasie, dlatego nie bądź zaskoczony wyższą kwotą.
Załóżmy, że kupujesz paczkę 6 butelek wody mineralnej o pojemności 1,5 l (te butelki podlegają kaucji). Na półce cena za tę zgrzewkę może wynosić 12 zł (po 2 zł za butelkę). W kasie zapłacisz jednak 15 zł, ponieważ za każdą butelkę doliczona zostanie kaucja w wysokości 0,50 zł. Różnica w wysokości 3 zł zwróci się, gdy oddasz te butelki w punkcie zwrotu.
Czy można wyrzucać opakowania objęte systemem kaucyjnym do odpadów segregowanych?
Co ciekawe, od października 2025 roku wcale nie grozi kara za wrzucenie opakowań z kaucją do zwykłych pojemników na segregowane śmieci. Butelki PET czy puszki nadal będą trafiać do recyklingu dzięki gminnym punktom zbiórki. Jednak… choć możesz tak robić, nie oznacza to, że powinieneś tego unikać. System kaucyjny został stworzony, by zmniejszyć ilość odpadów – z czasem na pewno przyzwyczaimy się do zwrotu opakowań, a każdy mały gest ma znaczenie.
Czy coś mi grozi, jeżeli nie oddam butelki do systemu kaucyjnego?
Pomimo rozbudowanej kampanii informacyjnej i licznych materiałów edukacyjnych udostępnionych na stronie Ministerstwa Klimatu i Środowiska dotyczących systemu kaucyjnego, nie ma tam wzmianki o grożących karach czy innych sankcjach za pozbywanie się opakowań objętych tym systemem w dotychczasowy sposób – to znaczy przez wrzucanie ich do odpowiednich pojemników na odpady segregowane (np. żółtych dla plastiku i metalu, zielonych dla szkła).
Na obecnym etapie system kaucyjny działa przede wszystkim jako zachęta finansowa – zwracając opakowanie, odzyskujemy zapłaconą kaucję. Warto pamiętać, że rezygnacja z tego mechanizmu oznacza po prostu wyższe koszty zakupów napojów w opakowaniach objętych systemem. Jeśli wrzucimy butelkę czy puszkę do żółtego (plastik/metal) lub zielonego (szkło) pojemnika, kaucja przepada.
Przykład rodziny Kowalskich pokazuje, jak system kaucyjny może wspierać domowy budżet. Jan i Teresa miesięcznie kupują:
- 24 butelki wody mineralnej 2L (4 zgrzewki),
- 5 butelek napojów gazowanych 1,75L,
- 8 butelek szklanych soków tłoczonych,
- 2 butelki wina 0,75L,
- 8 puszek napojów 0,5L.
Oddając wszystkie opakowania w ramach systemu kaucyjnego, odzyskują 28,50 zł miesięcznie! Gdyby je natomiast wyrzucili do zwykłych pojemników na segregowane śmieci, ta kwota by przepadła. To niemal 30 zł oszczędności co miesiąc – równowartość opłaty za odbiór odpadów, jaką w niektórych gminach ponosi jeden mieszkaniec.
Dlaczego lepiej nie pomijać systemu kaucyjnego, mimo braku kar?
Warto zauważyć, że system kaucyjny zakłada aż 90% odzysk surowców – to ambitny cel. Ponieważ działa on niezależnie od gminnych systemów segregacji, jego skuteczność zależy od aktywnego udziału konsumentów. Jeśli wielu z nas zrezygnuje z korzystania z tego rozwiązania, koszty gospodarowania odpadami mogą wzrosnąć, a państwo może w przyszłości sięgnąć po środki przymusu, np. kary za nierespektowanie systemu – być może analogiczne do tych, które stosuje się przy błędnej segregacji śmieci.
Uwaga! Lepiej nie lekceważyć systemu kaucyjnego – rząd ma prawo podnieść kaucję nawet do 2 zł za jedno opakowanie! Aktualne stawki (0,50 zł i 1,00 zł) to dopiero minimum. Przepis ustawy (art. 40m ust. 1) pozwala na szybką podwyżkę rozporządzeniem, bez głosowania w Sejmie. Jeśli Polacy masowo nie będą zwracać butelek i puszek, ta zmiana jest bardzo prawdopodobna!
Art. 40m.
1. Maksymalna wysokość kaucji wynosi 2 zł.
2. Minister właściwy do spraw klimatu w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych oraz ministrem właściwym do spraw gospodarki określi, w drodze rozporządzenia, wysokości kaucji dla poszczególnych rodzajów opakowań objętych systemem kaucyjnym, kierując się potrzebą ustalenia jej wysokości na poziomie stanowiącym zachętę do zwrotu opakowań i odpadów opakowaniowych, a także akceptowalnym społecznie poziomem stawki kaucji.
Jak korzystać z systemu kaucyjnego?
Jak już wspomniano wcześniej, system kaucyjny dotyczy wyłącznie opakowań oznaczonych specjalnym symbolem kaucji. Aby odzyskać zapłaconą kaucję oraz przyczynić się do wysokiego odsetka recyklingu, takie opakowania należy zwracać w automacie zwrotnym lub w wyznaczonym punkcie zwrotu. Przy zwracaniu należy spełnić następujące warunki:
- Opakowania nie mogą być zgniecione i muszą być czyste – nie wolno pozostawiać w nich resztek napojów.
- Naklejone etykiety można zostawić na opakowaniu.
- W przypadku butelek z zakrętką należy zwracać je razem z zakrętką.
- Na opakowaniu musi być czytelny kod kreskowy – jest on niezbędny, zwłaszcza przy zwrocie w automacie, ponieważ bez niego urządzenie nie rozpoznaje rodzaju opakowania.
Sklepy o powierzchni handlowej powyżej 200 m² są obowiązane przyjmować zwroty opakowań kaucyjnych oraz muszą być wyraźnie oznaczone jako punkty przyjmujące. Sklepy o mniejszej powierzchni mogą dołączyć do systemu dobrowolnie. Jeżeli dany sklep nie jest jego uczestnikiem, nie ma obowiązku przyjmowania opakowań od klientów. Kaucja zwracana jest natychmiast – w formie gotówki albo na konto powiązane z kartą płatniczą, którą klient pokaże przy zwrocie opakowania.
Uwaga! Kaucja może być zwracana w formie bonów zakupowych, ale nie musisz na to zgadzać się! Zawsze masz prawo zażądać zwrotu gotówkowego — w pieniądzu lub na kartę płatniczą (w zależności od tego, co umożliwia technicznie punkt zwrotu). Ostatecznie to Ty decydujesz o formie zwrotu.
Kto zarabia na nieodzyskanej kaucji?
Środki pochodzące z nieodebranych kaucji zasilają fundusze operatorów systemu kaucyjnego, którymi w Polsce są zazwyczaj spółki akcyjne tworzone przez duże podmioty handlowe i producentów napojów. Istotne jest, że operatorzy ci funkcjonują w oparciu o ustawę o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi, która nakłada na nich obowiązek działania w modelu non-profit. W praktyce oznacza to, że wszelkie przychody – w tym wpływy z kaucji, które nie zostały odebrane przez konsumentów – mogą być wykorzystywane wyłącznie na cele związane z utrzymaniem i rozwojem systemu kaucyjnego oraz działania edukacyjne skierowane do społeczeństwa.
Ustawa z dnia 13 czerwca 2013 r. o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi (t. j. Dz. U. z 2025 r., poz. 870).