Względy polityki karnej spowodowały konieczność specjalnego i odrębnego uregulowania sytuacji w której potencjalny sprawca dobrowolnie i świadomie zmienia (cofa) decyzję popełnienia czynu zabronionego będąc w trakcie jego popełniania (w fazie jego usiłowania) lub stara się zapobiec skutkom swojego dotychczasowego działania. Zachowanie takie nazywa się czynnym żalem.
Zależnie od skutków działania potencjalnego sprawcy wyróżnia się dwa rodzaje czynnego żalu:
- skuteczny czynny żal (art. 15 p. 1 Kodeksu karnego) tj. sytuację gdy „nic się nie stało” tj. w ogóle nie nastąpił czyn (np. złodziej wziął do ręki i odłożył cudzą rzecz) lub gdy sprawca zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego (np. X strzelił do człowieka celem zabicia go, a potem go opatrzył i zawiózł do szpitala)
- tzw. bezskuteczny czynny żal (art. 15 p. 2 Kodeksu karnego) czyli sytuację gdy sprawca dobrowolnie stara się zapobiec skutkowi danego czynu, ale nie udaje mu się to.
Zobacz serwis: Postępowanie karne
Zależnie od charakteru czynnego żalu ustawodawca przewidział różny skutek tj. jednoznacznie wskazał iż nie podlega karze osoba, która przejawi czynny skuteczny żal, zaś w stosunku do osoby która przejawi nieskuteczny czynny żal sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.
Należy wskazać, że podstawowym kryterium uznania zachowania danej osoby za czynny żal jest dobrowolność jej zachowania tj. musi to być świadoma wewnętrzna decyzja sprawcy w sytuacji, w której mógłby on swobodnie kontynuować swoje działanie. Stwierdzenie wszelkiego wpływu czynników zewnętrznych (np. dezapropaty przypadkowego świadka, ucieczki przed monitoringiem) lub przeszkód niezależnych od sprawcy powodujących jego odstąpienie wyklucza możliwość uznania wystąpienia czynnego żalu.
Zobacz: Darmowe porady prawne
Podstawa prawna: Art. 15 Kodeksu karnego