Wskazany przepis reguluje niezwykle istotną społecznie kwestię - orzekanie zakazu prowadzenia pojazdów. Zwraca uwagę fakt, iż w przepisie tym mowa jest o pojazdach, a zatem przepis ten dotyczy nie tylko samochodów osobowych i ciężarowych, ale także i innych pojazdów (zarówno mechanicznych jak maszyny rolnicze, motocykle itp., jak i niemechanicznych np. jak statki żaglowe, szybowce itp.)
Zależnie od sytuacji, w której wskazany środek karny jest stosowany, spełnia on funkcję prewencyjną czyli ochronną tj. stosuje się go gdy „(..)z okoliczności popełnionego przestępstwa wynika, że prowadzenie pojazdu przez tę osobę zagraża bezpieczeństwu w komunikacji”, albo spełnia funkcję wychowawczą i represyjną jako dolegliwość związana z karą, mająca wzmocnić efekt jej oddziaływania na sprawcę danego przestępstwa.
Zobacz serwis: Formy popełnienia przestępstwa
W pierwszej kolejności należy wyróżnić sytuacje tj. w których środek ten orzekany jest fakultatywnie, a kiedy obligatoryjnie:
1) środek ten jest stosowany obligatoryjnie w przypadku popełnienia przestępstwa określonego w artykułach 173 Kodeksu karnego (katastrofa komunikacyjna), 174 Kodeksu karnego (sprowadzenia zagrożenia katastrofą komunikacyjną) oraz art. 177Kodeksu karnego (wypadek komunikacyjny) jeżeli miała miejsce:
- nietrzeźwości kierowcy
- ucieczki miejsca wypadku
a także obligatoryjne jest zastosowanie tego środka i to na zawsze w przypadku gdy sprawca ponownie popełnił przestępstwo określone w art. 42 p. 3 Kodeksu karnego tj. ponownie popełni czyn z art. 173, 174, 177 Kodeksu karnego, którego skutkiem będzie śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu, lub gdy ponownie popełni przestępstwo określone w art. 177 p. 2 oraz 355 p. 2 (spowoduje wypadek z skutkiem śmiertelnym lub poważnymi obrażeniami ciała) w stanie nietrzeźwości, pod wpływem środka odurzającego lub zbiegnie z miejsca wypadku.
1) środek ten jest stosowany fakultatywnie w przypadku gdy w przypadku wskazanych przestępstw jest trzeźwy i nie zbiega z miejsca wypadku. Wówczas przy wydawaniu wyroku sąd weźmie pod uwagę okoliczności popełnienia czynu, rodzaj naruszonych reguł, oceni także czy sprawca może stwarzać dalsze potencjalne zagrożenie.
Uporządkowanie i wyjaśnienie treści analizowanego przepisu wymaga także dokonania rozróżnienia charakteru orzekanego zakazu prowadzenia pojazdów względem czasu na jaki jest orzekany. Może to mieć miejsce:
1) na czas określony (od roku do 10 lat)
2) na zawsze: fakultatywnie za przestępstwo określone w art. 42 p. 3 , obligatoryjnie zaś gdy przestępstwo to jest popełnione ponownie (w przypadku recydywy)
Należy zwrócić uwagę na to, że samo prowadzenie pojazdu mechanicznego (lub innego pojazdu) w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środków odurzających jest odrębnym przestępstwem, którego skutkiem też jest obligatoryjnie zakaz prowadzenia pojazdów (art.178 a Kodeksu karnego).
Stan nietrzeźwości zachodzi, gdy zawartość alkoholu w organizmie wynosi lub prowadzi do stężenia we krwi powyżej 0,5‰ alkoholu lub obecności w wydychanym powietrzu powyżej 0,25 mg w 1 dm3.
W wyroku określającym zakaz prowadzenia pojazdów obowiązkowe jest określenie jakich pojazdów zakaz ten dotyczy, oraz ewentualnego sprecyzowania jakiej kategorii uprawnień.
Oznacza to, że możliwe jest orzeczenie wobec sprawcy zakazu prowadzenia pojazdów osobowych (kategorii B) a pozostawienie mu uprawnienia do kierowania np. samochodami ciężarowymi (kategoria C i D).
W odniesieniu do problemu prowadzenia pojazdu w stanie nietrzeźwości należy wskazać, że przyjmuje się w orzecznictwie SN że powinien zostać orzeczony zakaz prowadzenia pojazdów w stosunku do tej kategorii (lub rodzaju) pojazdów którą w stanie nietrzeźwości prowadził skazany. Oznacza to, że jeżeli przykładowo Tomasz. D prowadził samochód ciężarowy w stanie nietrzeźwości, to w pierwszej kolejności powinien stracić uprawnienie do prowadzenia pojazdów tej kategorii.
Jednocześnie należy wskazać, że orzeczenie w stosunku do jednego rodzaju pojazdów (albo jednej kategorii pojazdów) nie wyklucza sytuacji w której zakaz zostaje rozszerzony na inne kategorie lub nawet rodzaje pojazdów. Wskazana uwaga dotyczy również osób skazywanych z art. 178a p. 2 KK (za prowadzenie innego pojazdu w stanie nietrzeźwości/odurzenia) co oznacza, że przykładowo za prowadzenie roweru w stanie nietrzeźwości sąd może odebrać prawo jazdy kategorii B takiemu pijanemu rowerzyście.
Należy wskazać na to, że orzeczenie o zakazie prowadzenia pojazdów może zapaść również w stosunku do osoby nie posiadającej uprawnień do kierowania danym pojazdem (pojazdami), wówczas orzeczony zakaz wyklucza możliwość ubiegania się o stosowne uprawnienia przez czas trwania orzeczonego środka karnego.
Jeżeli wobec Jana. S orzeczono zakaz prowadzenia samochodów osobowych na okres 2 lat pomimo iż nie posiada on prawa jazdy to oznacza to, że przez ten okres nie ma on uprawnień aby zdawać egzamin państwowy i ubiegać się o prawo jazdy.
Zobacz serwis: Bezpłatne porady prawne
Podstawa prawna: Art. 42 Kodeksu karnego