Jedynym przepisem normującym instytucję żałoby narodowej w Polsce jest art. 11 ustawy z dnia 1980 r. o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych. Zgodnie z jego wykładnią żałobę narodową może wprowadzić Prezydent RP na terytorium RP, w drodze rozporządzenia. Powinno ono w szczególności określać przyczyny ogłoszenia żałoby oraz czas jej trwania. Podejmując tę decyzję Prezydent bierze w szczególności pod uwagę uwarunkowania kulturowe, historyczne, jak również istniejące w tym zakresie zwyczaje.
Nie istnieje w polskim ustawodawstwie przepis, który konkretyzowałby, kiedy wprowadzenie żałoby narodowej jest zasadne lub też jaki jest maksymalny czas jej trwania. Można więc uznać, iż jest to arbitralna, wynikająca z osobistych odczuć decyzja Prezydenta. Ramy decyzyjne wyznaczone są jedynie przez nieostre pojęcia, takie jak uwarunkowania kulturowe, czy zwyczaj.
Kiedy Prezydent wprowadzi żałobę?
Historia III RP pokazuje, że możemy wskazać na trzy główne przyczyny uzasadniające ogłoszenie przez władze państwowe żałoby narodowej:
1) śmierć wybitnej osobistości - tak było w przypadku śmierci papieża Jana Pawła II,
2) tragiczne wydarzenia w kraju lub poza nim dotyczące obywateli polskich - przykładem będzie tu katastrofa lotnicza pod Smoleńskiem, czy katastrofa kolejowa w Szczekocinach,
3) różnego rodzaju katastrofy, zamachy, mające miejsce w innych krajach. W tym przypadku żałoba narodowa ma na celu ukazanie solidarności międzypaństwowej, złożenie hołdu ofiarom tragedii. Taki rodzaj żałoby miał miejsce po zamachu terrorystycznym na Word Trade Center w 2001 r., czy zamachu w Madrycie z 2004 r.
Zobacz również serwis: Katastrofa w Smoleńsku
Jak to wygląda w praktyce?
Wprowadzenie żałoby narodowej, pociąga za sobą obowiązek opuszczenia flag państwowych do połowy masztu. Oprócz tego przyjął się w Polsce zwyczaj przepasania flagi kirem, co jednak nie jest normowane ustawą.
W trakcie trwania żałoby większość masowych imprez i widowisk, takich jak rozgrywki sportowe, czy koncerty, zostanie odwołane. Przygotujmy się także na znaczne ograniczenie emisji programów telewizyjnych o tematyce rozrywkowej.
Istnieje również swego rodzaju niepisany zwyczaj, nakazujący powściągliwość w zachowaniu, jest to bowiem z założenia czas poświęcony na refleksję i uczczenie pamięci ofiar tragedii, czy wielkich osobistości.
Zobacz także: Żałoba narodowa w miejscach publicznych- savoir- vivre
Dotychczasowy bilans
Od roku 1997 do chwili obecnej, żałoba narodowa wprowadzana była aż 15 razy. Na tle innych państw jest to liczba stosunkowo wysoka. Dla porównania w Belgii, czy Danii, żałoba narodowa wprowadzona była tylko raz, w Czechach trzykrotnie, w Niemczech pięć razy, a w Norwegii dwa razy.
Do czego zmierzamy?
Praktyka tak częstego wprowadzania stanu żałobnego w naszym kraju, prowokuje z pewnością pytanie, czy instytucja ta nie jest nadużywana i tym samym, czy nie spowoduje wypaczenia idei jaka jej przyświeca. Wokół tej tematyki pojawia się coraz więcej kontrowersji i negatywnych opinii. Pojawiają się także pytania, czy nie doprowadzi to do trywializacji tego szczególnego z założenia czasu oraz czy masowe i ostentacyjne przeżywanie żałoby jest rzeczywiście potrzebne.