Wolność sumienia i religii to swobodny wybór własnego światopoglądu. Bez jakiejkolwiek ingerencji ze stron władzy państwowej, ani osób trzecich. Wolność wyznania to prawo do reprezentowanie swojego światopoglądu oraz postępowania w zgodzie z własnym sumieniem.
Z wolności sumienia i wyznania korzystają obywatele polscy, cudzoziemcy i bezpaństwowcy. Mają oni prawo do wolności na równych zasadach.
Elementami wolności sumienia i religii są:
- swoboda wyboru przekonań,
- wolność praktyk wykonywanych publicznie i prywatnie,
- prawo do wychowania dzieci zgodnie ze swoim światopoglądem,
- prawo do milczenia w sprawie religii,
- wolność tworzenia zrzeszeń religijnych,
- wolność tworzenia wspólnych zrzeszeń przez różne związki religijne.
Jak państwo powinno odnieść się do swobody religii i wyznania swoich obywateli. Przede wszystkim państwo powinno zachować neutralność światopoglądową. Ma to swój przejaw w rozdziale Kościoła od państwa. Państwo nie powinno ingerować w działalność związków wyznaniowych. Zakazane jest powierzanie przez państwo związkom wyznaniowym funkcji sprawowanych przez państwo. Związki wyznaniowe nie mogą ingerować w działalność organów państwa.
Zobacz również: Omówienie Konstytucji RP
Państwo powinno zagwarantować związkom pewną pozycję prawną w państwie. Ma obowiązek zapewnić im określony stopień niezależności. Związki muszą mieć swobodę samostanowienia w sprawach własnej religii. Przejawiać się to między innymi w swobodzie wypowiadania publicznie swoich poglądów.
Państwo nie ma prawa oceniać głoszone przez poszczególnych obywateli poglądów.
Polska jest państwem świeckim i neutralnym w sprawach religijnych. Kościoły i związki wyznaniowe są niezależne od państwa. Jednak nie należy ten rozdział przeprowadzać rygorystycznie. Wskazana i dopuszczalna jest współpraca między związkami wyznaniowymi a państwem.
Wolność sumienia i religii w prawie polskim
Wolność sumienia i religii wywodzi się z Konstytucji. Jest także zagwarantowana w umowach międzynarodowych. Mowa to zwłaszcza o Międzynarodowym Pakcie Praw Obywatelskich i Politycznych oraz o Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.
W polskim prawie obok Konstytucji kwestię tą regulują: ustawa o gwarancji wolności sumienia i wyznania. Obowiązują także ustawy określające status poszczególnych związków wyznaniowych uchwalonych na podstawie umów zawartych przez Radę Ministrów z przedstawicielami.
Kwestie wzajemnych stosunków pomiędzy Kościołem katolickim a państwem polskim reguluje umowa międzynarodowa pomiędzy Polską a Stolicą Apostolską. Umowa ta nazywana jest konkordatem. Stanowi część prawa krajowego.
Konstytucja wskazuje na niektóre aspekty wolności religii:
- prawo do tworzenia związków wyznaniowych,
- prawo do głoszenia swojej religii,
- prawo do zrzeszania się w organizacje realizujące cele religijne,
- prawo rodziców do religijnego wychowania swoich dzieci.
Czy wolność może podlegać ograniczeniom
Każdemu zagwarantowano wolność religii i sumienia. Czy oznacza to, że można korzystać z niej bez żadnych ograniczeń. Odpowiedz brzmi nie. Wolność sumienia i wyznania podlega ustawowym ograniczeniom. Ograniczenia mają na celu ochronę:
- bezpieczeństwa publicznego,
- porządku,
- zdrowia,
- moralności publicznej,
- podstawowych praw i wolności innych osób.
Ponadto korzystanie z wolności religii i sumienia nie może polegać na uchylaniu się od obowiązków publicznych nałożonych przez prawo. Zdarza się jednak, że obowiązki takie ulegają modyfikacjom. Najpopularniejszym przykładem tego jest zmiana odbywania służby wojskowej na służbę zastępczą. Obywatel, któremu przekonania religijne lub wyznawane zasady moralne nie pozwalają na odbywanie służby wojskowej, może być obowiązany do służby zastępczej.
Kościół i związki wyznaniowe
Kościoły i związki wyznaniowe są w Polsce równouprawnione. Stosunki pomiędzy państwem a Kościołem i związkami wyznaniowymi opierają się na wzajemnym poszanowaniu autonomii. Powinny wzajemnie i niezależnie od siebie współdziałać dla dobra człowieka i dla dobra wspólnego.
Zobacz również: Trybunał Konstytucyjny
Kościołom i związkom wyznaniowym przysługuje prawo do:
- określenia doktryny religijnej,
- określania dogmatów i zasad wiary,
- publicznego sprawowania kultu,
- nauczania religii w szkołach,
- udzielania posługi religijnej (w szpitalach, zakładach karnych)
- ustawiania wewnętrznego prawa,
- korzystania ze środków masowego przekazu,
- prowadzenia działalności oświatowo - wychowawczej,
- prowadzenia działalności charytatywnej.