Nie ma wzorów pouczeń dla obywateli w nowej procedurze cywilnej. Wystąpienie Rzecznika do MS
7 listopada 2019 r. weszła w życie obszerna nowelizacja procedury cywilnej. Obywatele nie dostali jednak nowych wzorów pouczeń, choć większość ich spraw toczy się według nowych przepisów
RPO ma wątpliwości co do odległego terminu przygotowania przez resort sprawiedliwości wzoru tych pouczeń
Do tego czasu będą one uzależnione od praktyki danego sądu. To zaś wiąże się z istotnymi rozbieżnościami i może negatywnie wpływać na prawa obywateli
A Polska przegrywała już procesy przed Trybunałem w Strasburgu, bo sądy nie udzielały obywatelom odpowiednich pouczeń
Rzecznik Praw Obywatelskich wystąpił do Ministra Sprawiedliwości o jak najszybsze zakończenie prac nad rozporządzeniem w sprawie określenia wzorów tych pouczeń co do czynności procesowych, udzielanych stronom i uczestnikom postępowania sądowego.
Polecamy: Twój urlop. To Ci się należy! - Kolekcja Poznaj swoje prawa!
Nowelizacja a wzory pouczeń
Nowelizacja Kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw z 4 lipca 2019 r. ma fundamentalne znaczenie dla praw i wolności obywatelskich. Dookreśla bowiem na poziomie ustawy sposób realizacji konstytucyjnego prawa do sądu. Jednym z jej założeń jest ustandaryzowanie pouczeń. Co do zasady jest to zgodne ze standardami Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i wcześniejszymi postulatami Rzecznika wobec resortu.
W poprzednim stanie prawnym RPO zwracał ministrowi uwagę, że Polska przegrywa sprawy przed ETPC, bo sądy nie udzielały odpowiednich pouczeń obywatelom, którzy wytoczyli procesy cywilne - a nie mieli adwokata.
Obywatele ci zostali wezwani przez sąd do uzupełnienia braków apelacji – przez złożenie ich odpisów. Nie zachowali jednak ich kopii, a nie byli w stanie odtworzyć tego z pamięci. W efekcie apelacje odrzucono. A wszystko dlatego, że pouczając ich wcześniej o terminie i sposobie wniesienia apelacji, sąd nie poinformował, że należy je złożyć w dwóch odpisach.
Udzielanie prawidłowo sformułowanych pouczeń - przy zapewnieniu komunikatywności przekazu - jest zatem wyjątkowo istotne z punktu widzenia gwarancji procesowych i konstytucyjnego prawa do sądu.
Dlatego Rzecznik z uznaniem przyjął deklarację z pisma z sierpnia 2019 r. wiceministra sprawiedliwości Marcina Warchoła o przygotowaniu wzorów takich pouczeń w sposób zrozumiały, szczególnie dla osób niebędących prawnikami i przy współpracy z naukowcami zajmującymi się dostosowaniem języków fachowych do języka powszechnie stosowanego i rozumianego.
RPO: mogą ucierpieć obywatele
Rzecznik jest jednak zaniepokojony informacjami o zaledwie wstępnym etapie prac nad rozporządzeniem, w którym minister określi wzory tych pouczeń. Nowelizacja przewiduje dla tego aktu dwunastomiesięczną vacatio legis. Oznacza to, że rozporządzenie może zostać wydane dopiero w sierpniu 2020 r.
- Zważywszy na wyjątkową obszerność nowelizacji i jej gruntowny charakter, optymalnym rozwiązaniem byłaby sytuacja, gdyby wzory pouczeń były gotowe już w dniu wejścia w życie pierwszych zmienianych przepisów – uważa RPO.
Jest to tym bardziej istotne, że nowe przepisy stosuje się do większości spraw wszczętych jeszcze przed 7 listopada 2019 r. Strony i uczestnicy postępowań cywilnych znaleźli się zatem w nowej rzeczywistości proceduralnej. Nie otrzymali jednak pouczeń przewidzianych w założeniach nowelizacji, gwarantujących odpowiednią ochronę ich praw procesowych.
Oznacza to, że treść, zakres oraz forma pouczeń - do czasu wydania rozporządzenia - uzależniona będzie od praktyki w danym sądzie. A to niestety wiąże się z powstawaniem istotnych rozbieżności i może negatywnie wpływać na sytuację procesową stron.
Niestety, zakres i charakter nowelizacji oraz rozwiązania przejściowe powodują omyłki w udzielanych stronom pouczeniach – co Rzecznik dostrzega już w prowadzonych przez siebie sprawach.
Największe trudności w stosowaniu nowego prawa zawsze uwidaczniają się w pierwszych miesiącach jego obowiązywania. Odpowiednie pouczenia (bądź wytyczne dla ich sporządzenia) są więc najbardziej potrzebne właśnie wtedy. A to przede wszystkim resort sprawiedliwości – jako inicjator całej nowelizacji - powinien był opracować na czas wzory pouczeń do wykorzystania przez sądy i samych obywateli. Realizacja tego obowiązku nie może polegać na oczekiwaniu, aż wzory pouczeń ukształtują się w praktyce poszczególnych sądów, a dopiero po tym zostaną ujednolicone w rozporządzeniu.
Problem niewłaściwej realizacji obowiązków informacyjnych sądu był widoczny już na gruncie poprzednich przepisów. Potwierdziły to wyroki Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który stwierdził naruszenie art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności (wyrok z 28 marca 2019 r. w sprawie Adamkowski przeciwko Polsce, skarga nr 57814/12, wyrok z 11 października 2018 r. w sprawie Parol przeciwko Polsce, skarga nr 65379/13).
Nowelizacja procedury cywilnej może zatem przyczynić się do pogłębienia tego problemu - jeśli opracowanie wzorów pouczeń nastąpi dopiero po wielu miesiącach obowiązywania nowych przepisów.
Co istotne także sama nowelizacja kładzie nacisk na udzielanie pouczeń. W jednym z przepisów przesądza nawet, że określone wady w doręczeniu pouczenia oznaczają pozbawienie strony możności obrony praw - co może skutkować nieważnością postępowania. Oznacza to, że skutki nieprawidłowych pouczeń w obecnym stanie prawnym mogą być bardzo daleko idące.
Dlatego Rzecznik za konieczne uznaje jak najszybsze zakończenie prac nad rozporządzeniem w sprawie określenia wzorów pouczeń. Jednocześnie niezbędne byłoby skrócenie 12-miesięcznego okresu vacatio legis.
Zastępca Rzecznika Stanisław Trociuk zwrócił się w tej sprawie do ministra sprawiedliwości Zbigniewa Ziobry.
IV.510.50.2019
Polecamy serwis: W sądzie