Rejestr ciąż i wkładek antykoncepcyjnych w Polsce - czy są zgodne z konstytucją?
Rzecznik praw obywatelskich Marcin Wiącek wystosował do ministra zdrowia Adama Niedzielskiego pismo z prośbą o wyjaśnienie na podstawie jakich opinii i analiz resort zdecydował o rozpoczęciu działań legislacyjnych w celu gromadzenia danych o usługobiorcach niemających związku ze zdarzeniem medycznym, które raportowane jest w Systemie Informacji Medycznej. Chodzi o rozporządzenie Ministra Zdrowia, zmieniające jego rozporządzenie z 26 czerwca 2020 r. ws. szczegółowego zakresu danych zdarzenia medycznego przetwarzanego w systemie informacji oraz sposobu i terminów przekazywania tych danych do Systemu Informacji Medycznej. Rozporządzenie zostało podpisane 3 czerwca 2022 r.
Wątpliwości Rzecznika wzbudza przede wszystkim wprowadzenie rejestru ciąż oraz rejestru zastosowanych przez Polski wkładek antykoncepcyjnych domacicznych.
"Wątpliwości natury konstytucyjnej budzi rozszerzenie katalogu przetwarzanych danych o informację o wyrobie medycznym zaimplantowanym u usługobiorcy. Jest nią np. wewnątrzmaciczna wkładka antykoncepcyjna na życzenie, co reguluje rozporządzenie Ministra Zdrowia z 6 listopada 2013 r. w sprawie świadczeń gwarantowanych z zakresu ambulatoryjnej opieki specjalistycznej.
O ile można uznać, że przetwarzanie danych dotyczących ciąży u usługobiorcy - z zastrzeżeniem, że może się to mieścić w katalogu wyłączeń z art. 31 ust. 3 Konstytucji z uwagi na zdrowie kobiety w ciąży - to poważne wątpliwości budzi konieczność przetwarzania przez władze danych dotyczących antykoncepcji stosowanej przez usługobiorcę. W ocenie RPO nie jest to niezbędne w demokratycznym państwie prawnym." - czytamy w skierowanym do Ministra Zdrowia liście.
Rejestr ciąży i rejestr wkładek antykoncepcyjnych a konstytucyjne prawo do prywatności
Rzecznik Praw Obywatelskich podkreślił, że "w systemie informacji w ochronie zdrowia przetwarzane są dane niezbędne do prowadzenia polityki zdrowotnej państwa, podnoszenia jakości i dostępności świadczeń opieki zdrowotnej oraz finansowania zadań z zakresu ochrony zdrowia."
W związku z powyższym, w jego ocenie dane, o które katalog został poszerzony, zwłaszcza informacja o ciąży i o zastosowanej antykoncepcji wykraczają poza zakres ich niezbędności, określony w ustawie o o systemie informacji w ochronie zdrowia.
Dodatkowo przywołuje prawo do prywatności przysługujące obywatelom na podstawie art. 47 Konstytucji, które jest zagwarantowane m.in. przez ochronę danych osobowych - art. 51 Konstytucji.
"Zasada autonomii informacyjnej (art. 51 ust. 2 Konstytucji) stanowi szczególny wyraz prawa do prywatności - prawo do samodzielnego decydowania o ujawnianiu innym informacji dotyczących swojej osoby oraz prawo do kontroli nad tymi informacjami, gdy są w posiadaniu innych podmiotów." - podkreśla Marcin Więcek.
Rejestr ciąży i rejestr wkładek antykoncepcyjnych a wprowadzenie ich rozporządzeniem
Rzecznik Praw Obywatelskich przywołał także wyrok Trybunału Konstytucyjnego w sprawie rejestrów medycznych utworzonych w drodze rozporządzenia, a nie ustawą.
"Trybunał Konstytucyjny (sygn. akt K 33/13) odniósł się do problemu dotyczącego możliwości tworzenia rejestrów medycznych w drodze rozporządzeń w świetle konstytucyjnych przepisów art. 47 i art. 51 ust. 1, 2 i 5 w związku z art. 31 ust. 3. Zaskarżając przepisy ustawy o sioz, RPO podkreślał, że są one niezgodne z Konstytucją, bo naruszają wymaganą ustawową formę dla ograniczeń prawa do prywatności i autonomii informacyjnej. TK wskazał, że „dla oceny spełnienia wymagania, aby ograniczenie autonomii informacyjnej następowało w drodze ustawy, istotne jest ustalenie, w jaki sposób zakres danych, które mogą być przetwarzane w danym rejestrze, został już wyznaczony w samej ustawie o systemie informacji”. - czytamy.
Przywołuje także opinię na ten temat Europejskiego Trybunału Praw Człowieka:
"Także Europejski Trybunał Praw Człowieka wypowiadał się nt. danych medycznych oraz możliwości ich gromadzenia przez agencję państwową. W sprawie L.H. przeciwko Łotwie ETPC uznał naruszenie art. 8 Konwencji, skoro prawo nie określało wystarczająco jasno zakresu swobody właściwych organów oraz sposobu wykorzystania danych. Rozszerzenie zakresu danych m.in. o informację o zaimplantowanych wyrobach medycznych i o ciąży należy uznać za wykraczające poza zakres mogący być szczegółowo doprecyzowany w akcie rangi podsstawowej. Niedopuszczalne jest bowiem dowolne określenie w rozporządzeniu zakresu danych, które mogą być przetwarzane - co potwierdzał niejednokrotnie TK. Ponadto TK określił, że ustawodawca może przekazać do unormowania rozporządzeniem wyłącznie niektóre sprawy szczegółowe i techniczne związane z przetwarzaniem danych osobowych."
Dane dotąd gromadzone przez System Informacji Medycznej
Na podstawie obecnie obowiązującego rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 26 czerwca 2020 r. w sprawie szczegółowego zakresu danych zdarzenia medycznego przetwarzanego w systemie informacji oraz sposobu i terminów przekazywania tych danych do Systemu Informacji Medycznej (Dz. U. poz. 1253) usługodawca przekazuje do SIM:
1) numer PESEL usługobiorcy (pkt 2 lit. a),
2) numer PESEL przedstawiciela ustawowego usługobiorcy w przypadku noworodka (pkt 2 lit. b)
- a w przypadku osób, którym nie nadano numeru PESEL - odpowiednio seria i numer paszportu albo innego dokumentu stwierdzającego tożsamość albo niepowtarzalny identyfikator nadany przez państwo członkowskie Unii Europejskiej dla celów transgranicznej identyfikacji, o którym mowa w rozporządzeniu wykonawczym Komisji (UE) 2015/1501 (pkt 2 lit c i d);
3) imię (imiona) i nazwisko usługobiorcy (pkt 2 lit. e);
4) datę urodzenia i płeć usługobiorcy, o ile nie nadano jemu numeru PESEL lub świadczenie udzielane jest na postawie przepisów o koordynacji (pkt 2 lit. f);
5) numer telefonu kontaktowego oraz adres poczty elektronicznej usługobiorcy (odpowiednio w przypadku gdy usługobiorcą jest osoba małoletnia, całkowicie ubezwłasnowolniona lub niezdolna do świadomego wyrażenia zgody - numer telefonu kontaktowego albo adres poczty elektronicznej przedstawiciela ustawowego usługobiorcy albo jego opiekuna faktycznego) (pkt 2 lit. g).
Jak zauważa RPO, przekazywane dotąd dane dotyczące usługodawcy mają charakter identyfikacyjny oraz kontaktowy. Natomiast dane, o które projektodawca poszerzył katalog danych przekazywanych przez usługodawców do SIM, w szczególności informacja o ciąży usługobiorcy, czy informacje o wyrobach medycznych zaimplementowanych u usługobiorcy, w jego ocenie wykraczają poza zakres ich niezbędności określony w art. 1 ust. 1 ustawy o ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o systemie informacji w ochronie zdrowia (Dz. U. z 2021 r. poz. 666 ze zm.)
Treść pisma skierowanego przez Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra zdrowia: