Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał 2 marca 2023 r. ważny wyrok dotyczący ochrony danych osobowych w postępowaniu cywilnym. Co orzekł TSUE i jakie znaczenie ma ten wyrok w praktyce?
RODO a postępowanie cywilne - wyrok TSUE z 2 marca 2023 r.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej jako „TSUE”) w wyroku z 2 marca 2023 r. (wydanym w sprawie C-268/21 w postępowaniu Norra Stockholm Bygg AB przeciwko Per Nycander AB, przy udziale: Entral AB) potwierdził, że przepisy Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/679 z 27 kwietnia 2016 r. w sprawie ochrony osób fizycznych w związku z przetwarzaniem danych osobowych i w sprawie swobodnego przepływu takich danych oraz uchylenia dyrektywy 95/46/WE (ogólne rozporządzenie o ochronie danych) (dalej jako „RODO”) znajdują zastosowanie w postępowaniu cywilnym.
Sprawa rozpatrywana przez TSUE dotyczyła dokonania wykładni art. 5 oraz 6 RODO, w kontekście trwającego postępowania sądowego (cywilnego) na gruncie prawa szwedzkiego. W tym postępowaniu, strona powodowa domagała się od pozwanego zapłaty za wykonane na jego rzecz roboty budowlane. Pozwany, w celu ochrony swoich praw zwrócił się do sądu orzekającego o to, aby zobowiązał podmiot trzeci do złożenia do akt postępowania rejestr pracowników powoda, z którego wynika ilość przepracowanych przez nich godzin.
Powód sprzeciwił się powyższemu wnioskowi, wskazując, że jest on sprzeczny z art. 5 RODO, gdyż rejestr pracowników zawiera dane osobowe, które zebrano w celu umożliwienia organom podatkowym przeprowadzenia kontroli, a ich ujawnienie przed sądem rozpoznającym sprawę nie będzie z tym celem zgodne.
W tym miejscu należy zauważyć, że szwedzkie przepisy procedury cywilnej w zakresie obowiązku przedstawienia, na żądanie sądu, dokumentu mają podobny charakter jak przepisy ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako „KPC”) regulujące ten zakres.
Legalność przetwarzania danych osobowych
TSUE zauważył, że RODO znajduje zastosowanie do każdego przetwarzania danych osobowych. Zgodnie z art. 4 pkt 2 RODO przez przetwarzanie rozumieć należy operację lub zestaw operacji wykonywanych na danych osobowych lub zestawach danych w sposób zautomatyzowany lub niezautomatyzowany takie jak zbieranie, utrwalanie, wykorzystywanie, ujawnianie, rozpowszechnianie lub inne rodzaju udostępnianie. Powyższe oznacza, że przetwarzaniem danych osobowych będzie także udostępnienie dokumentu z danymi osobowymi na żądanie sądu w postępowaniu cywilnym. TSUE zwrócił także uwagę na to, że każdy przypadek przetwarzania danych osobowych, musi spełniać warunki zgodności z prawem.
Przetwarzanie danych osobowych jest zgodnie z prawem, gdy:
- osoba, której dane dot. wyraziła zgodę na ich przetwarzanie w określonych celach,
- jest niezbędne do wykonania umowy, której stroną jest osoba, której dane dotyczą,
- jest niezbędne do wypełnienia obowiązku prawnego ciążącego na administratorze,
- jest niezbędne dla ochrony żywotnych interesów osoby, której dane dotyczą, lub innej osoby fizycznej,
- jest niezbędne do wykonania zadania realizowanego w interesie publicznym lub w ramach sprawowania władzy publicznej powierzonej administratorowi,
- jest niezbędne dla celów wynikających z prawnie uzasadnionych interesów realizowanych przez administratora lub przez stronę trzecią, z wyjątkiem sytuacji, w których nadrzędny charakter wobec tych interesów mają interesy lub podstawowe prawa i wolności osoby, której dane dotyczą.
Zgodnie z art. 6 ust. 3 RODO, jeżeli przetwarzanie opiera się na podstawie wskazanej w pkt 5 powyżej, to jego podstawa musi być określona w prawie Unii lub w prawie krajowym. Jeżeli natomiast cel tego przetwarzania jest odmienny, aniżeli ten dla którego dane zostały zgromadzone (a z taką sytuacją zazwyczaj będziemy mieć do czynienia w momencie żądania przez sąd przedstawienia dokumentów w postępowaniu) to dodatkowo musi to stanowić niezbędny i proporcjonalny środek służący zagwarantowaniu określonego celu – w omawianym wypadku celem tym może być ochrona niezależności sądów i postępowania sądowego oraz egzekucja roszczeń cywilnoprawnych.
Powyższe rozważania przedstawione przez TSUE w przywołanym wyroku prowadzą do następujących wniosków. Na gruncie prawa polskiego, art. 248 KPC byłby podstawą prawną do przetwarzania danych osobowych osób trzecich – w stanie faktycznym opisanym w niniejszym artykule.
Sąd jednak zanim zobowiązałby podmiot trzeci do przedłożenia do akt postępowania określonych dokumentów, a także przed przystąpieniem do przeprowadzenia dowodu z tych dokumentów, musiałby w pierwszej kolejności ustalić, czy art. 248 KPC odpowiada celowi w postaci ochrony niezależności sądów i postępowania sądowego lub egzekucji roszczeń cywilnoprawnych, a także czy środki wynikające z niego są niezbędne i proporcjonalne do tych celów.
Interes osób, których dane podlegają przetwarzaniu
TSUE w przywołanym judykacie wyraził także stanowisko, że prócz kwestii wskazanych powyżej, sąd krajowy przed zobowiązaniem osoby trzeciej do złożenia dokumentów, powinien wziąć pod uwagę interesy osób, których dane osobowe zawarte w tych dokumentach dotyczą.
Zauważyć jednak należy, że na gruncie przedstawionej problematyki dochodzi do kolizji praw podstawowych, które niekoniecznie przedstawiają te samą wagę. Po jednej stronie mamy bowiem prawo do ochrony danych osobowych, po drugiej prawo do skutecznej ochrony sądowej.
Jak wynika z motywów RODO (motyw 4), prawo do ochrony danych osobowych nie jest prawem bezwzględnym. Prawo to należy postrzegać w kontekście funkcji jaką pełni w społeczeństwie i wyważać względem innych praw podstawowych w myśl zasady proporcjonalności. Z motywów RODO wynika, że jego celem nie jest (i być nie może) naruszanie praw podstawowych, wolności i zasad uznanych w Karcie praw podstawowych. Jednym z takim praw jest prawo do skutecznej ochrony sądowej.
Skuteczna ochrona sądowa opiera się między innymi na tym, aby nie pozbawiać stron postępowania dostępu do takich środków dowodowych, które są niezbędne dla wystarczającego wykazania zasadności swoich twierdzeń w postępowaniu sądowym – niezależnie od tego, czy środki dowodowe obejmować będą dane osobowe innych osób.
Powyższe prowadzi do następujących wniosków – przepisy w zakresie ochrony danych osobowych znajdują zastosowanie w postępowaniu cywilnym, w tym w szczególności w trakcie postępowania dowodowego. Nie mogą one jednak uniemożliwiać stronom postępowania możliwości wykazywania zasadności ich stanowisk.
Sąd zatem musi przed podjęciem decyzji o zobowiązaniu podmiotu trzeciego do przedłożenia dokumentów, które zawierają dane osobowy rozważyć:
- czy ujawnienie danych osobowych jest adekwatne i stosowne dla zapewnienia realizacji celu kreślonego we właściwych przepisach prawa krajowego,
- czy cel ten może zostać zrealizowany za pomocą innych, mniej inwazyjnych środków dowodowych.
Jeżeli sąd uzna za uzasadnione przeprowadzenie dowodu z dokumentu zawierającego dane osobowe innych osób, ale będzie miał wiedzę o tym, że tylko część danych tam zawartych jest istotna rozstrzygnięcia, zobowiązany jest do podjęcia kroków zmierzających do ochrony pozostałych danych osobowych, na przykład poprzez dokonanie pseudonimizacji nazwisk.
Ochrona danych osobowych w sądowym postępowaniu cywilnym. Podsumowanie
Przepisy RODO towarzyszą nam w zasadzie w każdym elemencie życia społecznego, w tym także w trackie postępowań sądowych. Zarówno sądy jak i strony postępowań powinny mieć na względzie, że prawo do ochrony danych osobowych jest jednym z praw podstawowych. Dopiero w momencie spełnienia opisanych w artykule przesłanek możliwym jest wykorzystanie danych osobowych w postępowaniu cywilnym.
Należy pamiętać, że przy ocenie kwestii czy należy nakazać przedstawienie danego dokumentu zawierającego dane osobowe, sąd w trakcie postępowania powinien uwzględnić interesy osób, których dane dotyczą i wyważyć je w zależności od okoliczności każdej sprawy, a przede wszystkim uwzględnić wymogi wynikające z zasady proporcjonalności oraz minimalizacji danych.
Wyrok TSUE, mimo tego, że powstał na kanwie sprawy wywodzącej się z prawa szwedzkiego znajdzie bez wątpienia zastosowanie także w realiach polskich. Może stanowić środek, dzięki któremu jedna ze stron postępowania będzie mogła w sposób skuteczny zwalczać twierdzenia drugiej – wskazując, że przeprowadzenie danego dowodu jest niemożliwe z uwagi na ograniczenia oraz ochronę danych osobowych wynikających z RODO, a strona przeciwna powinna dysponować innymi, mniej inwazyjnymi środkami dowodowymi, zmierzającymi do wykazania danych twierdzeń.
Jeżeli macie wątpliwości co do możliwości zastosowania przepisów RODO w postępowaniu cywilnym, w którym jesteście stroną, zachęcamy do skorzystania z profesjonalnego wsparcia prawnego.
Mateusz Nowakowski, radca prawny, Chmura i Partnerzy Radcowie Prawni sp. p.