W najbliższych miesiącach wielu przedsiębiorców stanie przed wyzwaniem poprawy dostępności swoich produktów i usług. Już w czerwcu 2025 roku wchodzi w życie „Ustawa o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze”, będąca odpowiedzią na europejski Accessibility Act.
- Kogo dotyczą zmiany prawne w zakresie dostępności produktów i usług?
- Dlaczego warto dbać o dostępność?
- Jakie są grupy szczególnych potrzeb?
- Jak zapewnić dostępność?
Kogo dotyczą zmiany prawne w zakresie dostępności produktów i usług?
Ustawa ta dotyczy w szczególności wszystkich oferujących:
- komputery, smartfony, tablety i czytniki książek elektronicznych;
- wykorzystujących urządzenia samoobsługowe (w szczególności do sprzedaży biletów, udzielania informacji, bankomatów i wpłatomatów);
- przyjmujących płatności na terminalach płatniczych. Przy czym w rozumieniu Ustawy może to być znacznie szersze rozumienie „terminala” niż to wynikające z potocznego myślenia i innych regulacji – w nowej Ustawie mowa o każdym „urządzeniu, którego głównym przeznaczeniem jest umożliwianie dokonywania płatności z użyciem instrumentów płatniczych w fizycznym punkcie sprzedaży". Może się okazać, że dla regulatorów są to także, np. samoobsługowe kasy w sklepach i część kas fiskalnych (np. te z płatnościami BLIK);
- wszystkich sprzedających swoje usługi i produkty przez internet.
Tu również mamy pewną niejasność co do tego., co reguluje Ustawa. Gdzie zaczyna (po wejściu do klepu internetowego, czy już wcześniej na materiałach promujących ofertę), a gdzie kończy się e-handel (na dostawie, reklamacji, zwrocie)?
Temat dostępności nie jest nowy. Mamy przecież wiele poruszających go samoregulacji – chociażby takich jak „Dostępny bankomat” Związku Banków Polskich; norm – np. WCAG; czy też regulacji – chociażby Karta Praw Osób Niepełnosprawnych (z 1997 roku), Ustawa Prawo pocztowe, Rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu realizacji obowiązku zapewnienia osobom niepełnosprawnym dostępu do usług powszechnych i wielu innych. Temat dostępności dostał też wiatru w żagle, po ostatnich regulacjach dotyczących ESG i raportowania niefinansowego (tu część lokalnych przepisów dopiero przed nami).
Dlaczego warto dbać o dostępność?
Regulacje nie powinny być jedynym argumentem dla przedsiębiorców do dbania o dostępność produktów i usług. Biorąc pod uwagę potrzeby klientów z niepełnosprawnościami, zwiększamy dostępność produktów i usług również dla osób, które nie mają orzeczenia o niepełnosprawności, a nawet nie powinny takiego orzeczenia dostać.
W każdej chwili około 20% z nas (jedna osoba na pięć) ma szczególne potrzeby. Możemy nawet powiedzieć, że każda i każdy z nas takie potrzeby miał, ma lub będzie miał. Wystarczy ręka w gipsie, bolące korzonki lub naciągnięty mięsień by pojawiły się potrzeby dotyczące dostępności wynikającej z ograniczeń narządów ruchu. Badania dna oka u okulisty? Problem z akomodacją ostrości na krótkie dystanse (chociażby wynikające z wieku)? I mamy szczególne potrzeby w zakresie narządów zmysłów. Źle przespana noc (praca, małe dziecko, impreza), dużo zadań na głowie, wysoka gorączka, podróż do innego kraju – i już pojawiają się szczególne potrzeby w zakresie zdolności poznawczych.
Jakie są grupy szczególnych potrzeb?
W pewnym uproszczeniu, szczególne potrzeby możemy podzielić na trzy grupy.
1. Potrzeby wynikające z ograniczeń w obszarze narządów ruchu, czyli ograniczenia motoryczne wynikające z:
- uszkodzenia kończyn (również chwilowych – zwichnięty staw lub złamana ręka);
- niesprawności układu nerwowego (centralnego lub obwodowego) – również te słynne „korzonki”;
- uszkodzenia mięśni – np. naciągnięte.
Do tej grupy zaliczamy oczywiście osoby z niepełnosprawnością – zarówno osoby pozbawione kończyn, poruszające się na wózkach, jak i osoby z osłabionymi funkcjami motorycznymi (osłabiona sprawność i precyzja ruchów, spowolnienie ruchów, zmniejszenie siły mięśniowej). A także osoby bardzo wysokie lub bardzo niskie, osoby z ograniczeniami wynikającymi z wieku (wiele powyższych), czy także osoby tymczasowo niesprawne po urazie (unieruchomiona koniczyna), a także z dużym bagażem, dzieckiem na ręku oraz w ciąży.
2. Potrzeby wynikające z ograniczeń w obszarze narządów zmysłów, czyli ograniczenia dotyczące:
- narządów słuchu – w tym te, które pojawiają się z wiekiem i dotyczą osób nie znających języka migowego;
- narządów wzroku – w tym zaburzenia postrzegania barw, zmiany wynikające z wieku i te chwilowe (np. po badaniu u okulisty);
- obniżonego czucia, które może wynikać zarówno z uszkodzeń układu nerwowego, jak i będących skutkiem wykonywanego zawodu, czy też uprawianego sportu (mniej wrażliwe opuszki palców).
Tu też mamy zarówno potrzeby osób z niepełnosprawnościami, jak i tych, które właśnie odkrywają, że ich słuch lub wzrok się pogorszył albo mających chwilowe ograniczenia w tym zakresie.
3. Szczególne potrzeby wynikające z ograniczeń intelektualnych i poznawczych:
- dotyczące osób o mniejszej sprawności intelektualnej (inteligencja ma rozkład normalny, połowa osób ma ją poniżej średniej – również wiele osób będących klientami poszczególnych firm) lub poznawczej. Niższa sprawność może być również chwilowa – wynikać ze zmęczenia, wpływu alkoholu lub innych substancji psychoaktywnych (w tym leków), czy też choroby;
- osoby neuroatypowe – np. z trudnościami w zakresie rozpoznawania twarzy, liczenia, czytania albo rozumienia niejednoznacznych komunikatów;
- osoby z chorobami neurologicznymi (np. epilepsją fotogenną);
- osoby, dla których język komunikacji firmy nie jest pierwszym językiem (migranci, turyści, etc.).
Jak zapewnić dostępność?
Jak widać część ograniczeń może być stała, część tymczasowa, a część wynikać z zewnętrznego kontekstu. Nie ma jednego idealnego rozwiązania. Zmienia się technologia, zmieniają się potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami. Dlatego jedną opcją jest stałe pamiętanie o wszystkich grupach klientów i użytkowników oraz ciągle dbanie o to by każda z osób zainteresowanych usługą lub produktem mogła korzystać z nich bez przeszkód. Szczególnie, że zwiększając dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami, zwiększamy ją też dla wszystkich pozostałych.
Witold Siekierzyński - psycholog ekonomiczny, ambasador dostępności i partner w B-Water Consulting Group
Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 kwietnia 2024 r. o zapewnianiu spełniania wymagań dostępności niektórych produktów i usług przez podmioty gospodarcze - Dz.U. 2024 poz. 731 (wchodzi w życie 28 czerwca 2025 r.; art. 6 pkt 1, 2 i 5-9 oraz art. 39 pkt 6 weszły w życie 30 maja 2024 r.)