Niewiele osób wie, że MOPSy i OPSy mają narzędzia do wypłaty zasiłku dla osoby, która wczoraj była dobrze sytuowana (w znaczeniu np. dobrej pracy), ale nagle utraciła dochody i znalazła się na tzw. zakręcie. Są specjalne przepisy i zasiłki dla „osób tracących nagle dochód” (w znaczeniu źródło dochodu). Taką sytuacją jest zwolnienie z pracy.
Rozstrzyga o tym art. 8 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej. Nakazuje on rozpoznawać dochód w procedurze przyznawania zasiłków jako „sumę miesięcznych przychodów - w przypadku utraty dochodu - z miesiąca, w którym wniosek został złożony”. Ta reguła pozwala na błyskawiczne złożenie wniosku o zasiłek na podstawie tego, że straciło się pracę i skomplikowały się inne kwestie (np. dostęp do mieszkania w przypadku konfliktu między mężczyzną a kobietą w kontekście separacji czy konfliktów rozwodowych). Co dalej po sprawdzeniu, że naprawdę u osoby, która wczoraj miała dobrą pensję nastąpiła „utrata dochodu”?
MOPS sprawdzi konsekwencje utraty dochodu przez osobę mającą jeszcze wczoraj 4000 zł pensji netto
MOPS najpewniej sprawdzi, czy osoba która straciła pracę ma szansę na zasiłek dla bezrobotnych. Potem sprawdzi, czy ma takie aktywa jak mieszkanie, oszczędności. No i co z obciążeniami jak kredyt, wydatki na osoby niepełnosprawne w rodzinie na otrzymaniu, zobowiązania alimentacyjne. W większości przypadków zasiłku nie będzie (bo są inne aktywa niż dochód z pracy). W sytuacji ekstremalnej osoba tracąca pracę ma szansę na taki zasiłek.
Prawo przewiduje hipotetyczną możliwość wypłaty zasiłku dla osoby, która miała (jeszcze wczoraj) np. 3000 zł – 4000 zł pensji netto. Zwłaszcza gdy utrata pracy połączy się z ciągiem nieszczęść takim jak utrata pracy, bezdomność, choroba. Wszystko zależy od stopnia nieszczęścia, jakie spadło na człowieka.
Są dwie podstawowe ścieżki:
Zasiłek celowy na podstawie art. 39 ustawy o pomocy społecznej
Art. 39 ustawy o pomocy społecznej – podstawa do wypłaty zasiłku celowego. Przepis stanowi, że w celu zaspokojenia niezbędnej potrzeby bytowej może być przyznany zasiłek celowy. Są tu problemy interpretacyjne bo tylko dla zasiłku stałego i okresowego ustawodawca sformułował kryterium dochodowe. Ale sądy nie mają tu wątpliwości. Przykładem jest wyrok WSA w Krakowie z 28 listopada 2024 r. (III SA/Kr 245/24). LINK do wyroku. Sąd jednoznacznie przesądził, że art. 39 wiąże się z kryterium dochodowym.)
Od 1 stycznia 2025 roku wzrosły limity dochodu w pomocy społecznej.
1) Dla osoby samotnie gospodarującej MOPS stosuje limit 1010 zł. (więcej o 234 zł, podwyżka o 30%).
2) Dla osoby w rodzinie kryterium wyniesie 823 zł (więcej o 223 zł, podwyżka o 37%).
Art. 39 ustawy o pomocy społecznej - przykład wypłaty zasiłku dla osoby mającej jeszcze wczoraj pensję 4000 zł netto
Pan Andrzej (osoba samotna i od 1 stycznia 2025 r. bezdomna) z pensją 4000 zł za grudzień 2024 r. stracił pracę tuż przed Wigilią 2024 r. W momencie składania wniosku w MOPS o zasiłek celowy z art. 39 ustawy o pomocy społecznej nie ma żadnych dochodów. Spełnia kryteria dochodowe wskazane przez ten przepis. Maksymalna wysokość specjalnego zasiłku celowego od 1 stycznia 2025 r. wynosi 1010 zł (kryterium osoby samotnej).
Zasiłek celowy na podstawie art. 41 ustawy o pomocy społecznej
Zasiłek celowy specjalny, w szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe może być przyznany specjalny zasiłek celowy w wysokości nieprzekraczającej odpowiednio kryterium dochodowego osoby samotnie gospodarującej lub rodziny, który nie podlega zwrotowi. Ten zasiłek jest wyjątkowy bo przyznawany jest bez względu na kryterium dochodowe wnioskodawcy.
Art. 41 ustawy o pomocy społecznej - przykład wypłaty zasiłku dla osoby mającej jeszcze wczoraj pensję 4000 zł netto
Pani Ewa (osoba samotna i od 1 stycznia 2025 r. bezdomna) z pensją 4000 zł za grudzień 2024 r. straciła pracę tuż przed Wigilią 2024 r. Ma jednak dochody w kwocie 1200 zł. W momencie składania wniosku w MOPS o zasiłek celowy z art. 41 ustawy o pomocy społecznej ma więc dochody powyżej kryterium dochodowego. Pomimo przeszkody (zazwyczaj) w kwocie dochodu 1200 zł, ma szansę na otrzymanie zasiłku.
Dla zasiłku celowego oraz zasiłku celowego specjalnego decydujące o wyborze zasiłku jest dochód osoby wnioskującej o przyznanie zasiłku przez MOPS. I muszą być szczególnie uzasadnione przypadki. Kiedy wiemy, że mamy do czynienia ze szczególną sytuacją? Odpowiedź znajdziemy (często, choć nie zawsze) w orzecznictwie sądów. W tabeli przykłady
Zasiłek specjalny celowy po utracie dochodu - wyroki sądów administracyjnych o zasiłku z MOPS
Wyrok WSA w Krakowie z 25 stycznia 2012 r., III SA/Kr 401/11 = zasiłek specjalny celowy (MOPS) wynika z okazjonalności, nadzwyczajności jakiegoś zdarzenia, które jest na tyle dotkliwe w skutkach, że dana osoba nie jest w stanie sobie z nim poradzić nawet przy wykazaniu się właściwą zapobiegliwością
Wyrok NSA z 12 maja 2011 r., I OSK 164/11 = zasiłek z MOPS uzasadnia sytuacja życiowa osoby lub rodziny, która ponad wszelką wątpliwość, bez konieczności wnikliwych zabiegów interpretacyjnych istniejącego stanu rzeczy, pozwala stwierdzić, że tak drastyczne, tak dotkliwe w skutkach i ingerujące w plany życiowe zdarzenia nie należą do zdarzeń codziennych ani do zdarzeń nadzwyczajnych
Powyżej przedstawiłem starsze wyroki sądów administracyjnych. Jakie tezy znajdziemy w tych najnowszych?
Wyrok WSA w Krakowie z 20 marca 2024 r. sygn. akt III SA/Kr 1501/23 a specjalny zasiłek celowy
Wyrok dotyczy osoby z zasiłkiem celowym specjalnym w kwocie 350,00 zł na leki (wypłaconego 5 razy 70 zł). Kobieta chciała pomocy w formie zasiłku celowego na zakup środków czystości, leków, na obuwie letnie i pościel.
Jak obliczono dochód w tej sprawie osoby spierającej się z MOPS?
Dochód skarżącej z miesiąca marca 2023 r. obejmuje rentę socjalną w wysokości 1445,48 zł, zasiłek pielęgnacyjny w wysokości 215,84 zł i dodatek mieszkaniowy w wysokości 58,46 zł. Łączny dochód skarżącej wynosi zatem 1719,78 zł i przekracza kryterium dochodowe wynoszące 776,00 zł dla osoby prowadzącej samodzielne gospodarstwo domowe o kwotę 943,78 zł. Organ zaznaczył, że kryterium dochodowe określone w ustawie o pomocy społecznej (776,00 zł dla gospodarstwa jednoosobowego) stanowi podstawę oceny sytuacji finansowej strony. Ustawodawca przewidział zaspokojenie w powyższej kwocie wszelkich niezbędnych potrzeb bytowych związanych z utrzymaniem mieszkania, zakupem leków, środków czystości oraz zaspokojeniem innych podstawowych potrzeb bytowych.
Decyzja MOPS - "przyznanie ww. zasiłku celowego na podstawie art. 39 u.p.s. nie jest możliwe, natomiast skarżąca może ubiegać się o przyznanie specjalnego zasiłku celowego na podstawie art. 41 u.p.s. Skarżąca potwierdziła wydatki na leki w wysokości 336,79 zł, opłaty za czynsz w wysokości 250,53 zł, za prąd w wysokości 25,43 zł, za gaz, który jest płacony raz na dwa miesiące w wysokości 98,99 zł. Miesięczne wydatki Skarżącej wynoszą 711,74 zł, co oznacza, że do dyspozycji pozostaje kwota 1008,04 zł."
Wyrok sądu - "Stąd specjalny zasiłek celowy powinien być traktowany jako wyjątkowa, szczególna pomoc doraźna na konkretny cel bytowy, w sytuacji, gdy uzyskiwany dochód przekracza ustawowe kryterium dochodowe, a nie jest możliwe uzyskanie potrzebnych środków w ramach własnych działań strony i zwyczajnych świadczeń z pomocy społecznej. Przyznanie tego rodzaju zasiłku powinno uwzględniać okoliczności konkretnej sprawy (w tym indywidualną sytuację strony i ogólną sytuację pozostałych potrzebujących) oraz cele i zadania pomocy społecznej (art. 2 pkt 1 i art. 3 pkt 1 u.p.s.). Odstępstwo od konieczności spełnienia kryterium dochodowego powoduje, że przyznanie pomocy takim osobom, w sytuacji ograniczonych środków finansowych i dużej liczby uprawnionych oraz osób oczekujących na wsparcie, wymaga wyjątkowych okoliczności."