Dla osób niepełnosprawnych prawnym wydarzeniem ostatniego miesiąca było wydanie wytycznych dla WZON i PZON co do stałych orzeczeń dla osób cierpiących na jedną z przeszło 200 chorób genetycznych. Wytyczne opublikował Pełnomocnik Rządu ds. Osób Niepełnosprawnych, Łukasz Krasoń. Wytyczne generalnie są adresowane dla dzieci do 16 roku życia i ich rodziców. Po otrzymaniu orzeczenia ważnego do ukończenia 16 roku życia będzie ono miało charakter stały (do 16. roku życia). Następnie osoba niepełnosprawna wystąpi o orzeczenie "dla dorosłych" i ono także będzie miało charakter stały. Niestety (na dziś) posiadanie stałego orzeczenia o niepełnosprawności nie ma znaczenia dla świadczenia wspierającego. Świadczenie to jest przeznaczone dla osób dorosłych. Dla świadczenia wspierającego istotne jest nie orzeczenie o niepełnosprawności, a poziom potrzeby wsparcia ustalony przez WZON, a tego nowe wytyczne nie dotyczą. W dalszym ciągu nie ma planów, aby świadczenie wspierające było przyznawane dożywotnio. Są tylko takie postulaty.
Idea jest taka, aby dzieci obciążone chorobami genetycznymi miały raz wydawane orzeczenie stałe na okres do 16 roku życia. I potem - także stałe orzeczenie o niepełnosprawności - dożywotnio.
Po co ocena orzecznicza jak się nic nie zmienia? Tak zapytał Pełnomocnik i wydał wytyczne
W przypadku możliwości zmiany funkcjonowania osoby orzekanej, orzeczenie o niepełnosprawności wydaje się na czas w nim określony, w przeciwnym razie na okres do ukończenia przez dziecko 16 roku życia. Po upływie okresu, na jaki wydane zostało orzeczenie osoba winna być poddana kolejnej ocenie orzeczniczej ustalającej, czy w jej stanie funkcjonalnym nastąpiła progresja, regres, czy też nie.
W ustalaniu przewidywanego okresu trwania niepełnosprawności podstawowe znaczenie ma całościowa ocena rokownicza, która jest dokonywana przez skład orzekający w oparciu o analizę ustalonego i udokumentowanego stanu faktycznego. W funkcjonującym modelu niepełnosprawności poza naruszoną sprawnością organizmu, czyli kryterium medycznym, ocenie orzeczniczej podlega również skutek tego naruszenia i interakcja tak naruszonej sprawności organizmu ze środowiskiem w wymiarze społecznym i zawodowym. Przesłankę do podjęcia rozstrzygnięcia w zakresie okresu trwania niepełnosprawności stanowi więc ocena rokownicza biorąca pod uwagę prawdopodobieństwo wystąpienia zmiany w funkcjonowaniu osoby z naruszoną sprawnością organizmu ustalonego na dzień wydania orzeczenia.
Jeżeli ocena orzecznicza nie rokuje na wystąpienie zmian korzystnych lub niekorzystnych zmian w organizmie osoby niepełnosprawnej, to orzeczenie powinno mieć charakter stały.
Świadczenie wspierające dalej obowiązuje na 7 lat, choć nie wiadomo, czy to zgodne z Konstytucją RP
Ta logika prowadzi do wniosku, że podobnie powinno być z określaniem przez WZON poziomu potrzeby wsparcia przy świadczeniu wspierającym.
Od samego początku obowiązywania nowych przepisów o świadczeniu wspierającym do Sejmu, Senatu i rządu są kierowane petycje albo interpelacje z postulatem, aby wprowadzić osobą kategorię świadczenia wspierającego dla osób niepełnosprawnych, które maja stałe orzeczenie o niepełnosprawności.
1) Zasada "co 7 lat w WZON" jest niezgodna z Konstytucją, gdyż osoba niepełnosprawna ma orzeczenie o niepełnosprawności wydane na czas nieokreślony (dożywotnio). I prawa nabyte wynikające z tego dokumentu. A WZON ma prawo odebrania tych praw nabytych co 7 lat. Narusza to zasadę praw nabytych, zawartych w orzeczeniach o stopniu niepełnosprawności i orzeczeń o grupie inwalidzkiej wydawanych przez orzeczników ZUS na okres stały.
2) Zasada "Komisja co 7 lat w WZON" jest sprzeczna z ustawą o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych, która zalicza osoby posiadające orzeczenie ZUS o I grupie inwalidzkiej do stopnia znacznego niepełnosprawności, tym samym zalicza je do grupy najbardziej chorych – całkowicie niezdolnych do samodzielnej egzystencji i całkowicie niezdolnych do pracy.
3) Decyzje o potrzebie wsparcia wydawane na potrzeby świadczenia wspierającego powinny być wydawane na ten sam okres, co wydane orzeczenia o grupie inwalidzkiej i stopniu niepełnoprawności osoby ubiegającej się o świadczenie wspierające.
5) Osoby podsiadające orzeczenia ZUS i o stopniu o niepełnosprawności są pokrzywdzone przez zapisy ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o świadczeniu wspierającym.
Co można zmienić w świadczeniu wspierającym?
System wsparcia osób niepełnosprawnych działałby bardzo prosto.
1) Decyzje o poziomie wsparcia przy orzeczeniu o stopniu niepełnosprawności i
2) orzeczenia o grupie inwalidzkiej wydawane przez orzeczników ZUS na okres stały
- są wydane na ten sam okres co orzeczenia wydane przez ZUS o grupie inwalidzkiej.
W praktyce stałe świadczenie wspierające otrzymywałyby osoby niepełnosprawne otrzymujące dziś w WZON np. 90-100 punktów. Są możliwe dwa warianty modyfikacji systemu świadczenia wspierającego:
Wariant 1) Osoby nie rokujące na poprawę stanu zdrowia w ogóle nie stawałyby przed WZON i odpowiednimi komisjami - ocena stanu ich samodzielności byłaby oceniania przy okazji określania stopnia niepełnosprawności.
Wariant 2) Ocena stanu zdrowia przez WZON do poziomu potrzeby wsparcia odbywałaby się tylko raz.
Możliwa zmiana systemu świadczenia wspierającego (Wariant 1):
Osoba niepełnosprawna całkowicie niesamodzielna ma 100 punktów w WZON (poziom potrzeby wsparcia). Osoba niepełnosprawna nie ma fizycznego kontaktu z WZON. Decyzja WZON jest podejmowana na podstawie dokumentów przedstawionych przez opiekuna osoby niepełnosprawnej. I jest to przyznanie punktów co do samodzielności, nie na 7 lat (tak dziś), a jest to decyzja dożywotnia.
Możliwa zmiana systemu świadczenia wspierającego (Wariant 2):
Niepełnosprawność wynika z deficytu intelektualnego. Jest to poziom 95 punktów. WZON ma tylko jeden raz kontakt z osobą niepełnosprawną. Na tej podstawie jest wydawana decyzja dożywotnia określająca poziom potrzeby wsparcia.
Jakie są szanse na wdrożenie postulatów, aby świadczenie wspierające dla najbardziej poszkodowanych było na stałe?
Duże w odniesieniu do osób całkowicie niesamodzielnych (paraliż), definitywna utrata wzroku, słuchu i dotyczących trwałych deficytów intelektualnych. Co do innych przypadków strona rządowa upierając się przy 7-letnim terminie ważności świadczenia wspierającego wskazuje na postęp medycyny. Na postęp medycyny wskazuje Piotr Cieszewski, zastępca dyrektora w Biurze Pełnomocnika ds. Osób Niepełnosprawnych:
„Jeżeli na przykład zespół oceniający przyznaje komuś 88 punktów (…), to taka osoba potrzebuje znacznego wsparcia. Przyjmując, że przez wiele lat to będzie cały czas 88 punktów, zaprzeczylibyśmy medycynie, rehabilitacji, technologiom, zmieniającemu się światu. Oczywiście może być gorzej po siedmiu latach, ale też wierzymy i chcemy dawać szansę, że będzie przecież lepiej.” – mówił podczas posiedzenia sejmowej Komisji do Spraw Petycji Piotr Cieszewski, zastępca dyrektora w Biurze Pełnomocnika ds. Osób Niepełnosprawnych. „To nie są trzy stopnie niepełnosprawności tylko poziom potrzeby wyrażony w punktach. Dlatego nie chcemy – myślę, że byłoby to wręcz skreślające, dyskwalifikujące osoby z niepełnosprawnością – przyznawać tą samą liczbę punktów na stałe” – Wypowiedź P. Cieszewskiego 17 października 2024 r.