W dniu 23 kwietnia 2025 r., Trybunał Konstytucyjny ogłosił wyrok (o sygn. akt P 3/17), w którym uznał art. 42 par. 4 kodeksu karnego – w zakresie, w jakim zobowiązuje on sąd do orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych – za niezgodny z art. 10 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca nie może bowiem zastępować sądu w jego działalności orzeczniczej i wymierzaniu kary, biorąc pod uwagę wyłącznie fakt popełnienia danego czynu zabronionego, a już nie – cechy konkretnego sprawcy, okoliczności czynu oraz stopień zawinienia.
- Dotychczas – w określonych okolicznościach – sądy obligatoryjnie orzekały dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów
- Trybunał Konstytucyjny: koniec z obligatoryjnym orzekaniem przez sądy dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów. Ustawodawca za bardzo wkroczył w kompetencje władzy sądowniczej
- Rzadsze orzekanie przez sądy kary dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego?
Dotychczas – w określonych okolicznościach – sądy obligatoryjnie orzekały dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów
Dotychczas – zgodnie z art. 42 par. 4 kodeksu karnego – kara w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, była orzekana przez sąd obligatoryjnie, w razie ponownego skazania osoby prowadzącej pojazd mechaniczny:
- za popełnienie przestępstwa określonego w art. 178a § 4 kodeksu karnego (które to również polega na ponownym popełnieniu przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, w okresie obowiązywania orzeczonego wcześniej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych albo przestępstwa sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, bezpośredniego niebezpieczeństwa tej katastrofy, nieumyślnego spowodowania wypadku lub nieumyślnego spowodowania wypadku przez żołnierza, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu – będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) lub
- jeżeli sprawca:
- w czasie popełnienia przestępstwa sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu,
- w czasie popełnienia przestępstwa nieumyślnego spowodowania wypadku, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu albo
- w czasie popełnienia przestępstwa nieumyślnego spowodowania wypadku przez żołnierza, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu
– był w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego lub zbiegł z miejsca zdarzenia, lub po takim zdarzeniu (a przed poddaniem go przez uprawniony organ badaniu w celu ustalenia zawartości alkoholu lub środka odurzającego w organizmie) spożywał alkohol lub zażywał środek odurzający.
Jeżeli natomiast ww. przestępstwa zostały popełnione po raz pierwszy (o czym stanowi art. 42 par. 3 kodeksu karnego) – i ponadto sąd uznał, że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami – sąd nie musiał obligatoryjnie wymierzać sprawcy kary dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Taki lub decyzyjny, jak powyżej – nie został jednak pozostawiony sądowi w art. 42 par. 4 kodeksu karnego – w przypadku ponownego skazania sprawcy za ww. przestępstwa.
Powyższy brak luzu decyzyjnego sądu w zakresie wymierzenia środka karnego za popełnione przestępstwo (w ramach ww. art. 42 par. 4 kodeksu karnego) – stał się przedmiotem pytania prawnego do Trybunały Konstytucyjnego, które sformułował Sąd Rejonowy w Chojnicach, II Wydział Karny.
Trybunał Konstytucyjny: koniec z obligatoryjnym orzekaniem przez sądy dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów. Ustawodawca za bardzo wkroczył w kompetencje władzy sądowniczej
W dniu 23 kwietnia 2025 r., Trybunał Konstytucyjny ogłosił podjęte jednogłośnie orzeczenie (sygn. akt P 3/17), w którym uznał, że art. 42 par. 4 kodeksu karnego, w zakresie, w jakim zobowiązuje sąd do orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych, w razie ponownego skazania osoby prowadzącej taki pojazd za popełnienie przestępstwa z art. 178a par. 4 (które polega na ponownym popełnieniu przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, w okresie obowiązywania orzeczonego wcześniej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych albo przestępstwa sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, bezpośredniego niebezpieczeństwa tej katastrofy, nieumyślnego spowodowania wypadku lub nieumyślnego spowodowania wypadku przez żołnierza, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu – będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego) – jest niezgodny z Konstytucją, a konkretnie z jej:
- art. 10 (który stanowi o trójpodziale władzy w Polsce i sprawowaniu władzy sądowniczej przez sądy i trybunały) oraz art. 45 ust. 1 (zgodnie z którym – każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd).
Trybunał Konstytucyjny uznał, że przepis art. 42 par. 4 kodeksu karnego w obecnym brzmieniu – uniemożliwia sądowi swobodne ukształtowanie sankcji karnej za przestępstwo i dostosowanie wymiaru sankcji do cech konkretnego sprawcy, okoliczności czynu oraz do stopnia zawinienia. Do władzy sądowniczej – i tylko do niej (a nie do ustawodawcy) – należy natomiast rozstrzyganie nie tylko o sprawstwie i winie, lecz także o wymiarze kary. Żaden inny organ państwowy nie posiada w tym zakresie kompetencji do zastępowania sądów w ich działalności orzeczniczej.
Na mocy art. 42 par. 4 kodeksu karnego – w razie wystąpienia określonych w nim przesłanek – są zobowiązany jest natomiast do orzeczenia środka karnego w postaci dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych. Tym samym – dochodzi do związania sądu, który ma ograniczone możliwości zastosowania wobec sprawcy czynu zabronionego zasad wymiaru kary określonych w art. 53 § 1 i art. 55 kodeksu karnego.
Jak uznał Trybunał – „Takie określenie sankcji, sprowadzające rolę sędziego jedynie do orzeczenia środka karnego w razie ziszczenia się określonych w ustawie przesłanek, powoduje ograniczenie prawa sądzenia. Ustawodawca, podejmując już na etapie stanowienia prawa decyzję o wysokości sankcji karnej, przekroczył przysługujące władzy ustawodawczej uprawnienia i tym samym naruszył równowagę pomiędzy nią a władzą sądowniczą.” Co więcej – „Ustawodawca, ograniczając możliwość wymierzenia rodzaju środka karnego, zdecydował się na nakierowanie jego wysokości w szczególności na cele w zakresie prewencji ogólnej w ujęciu negatywnym. Położenie nacisku na taką „odstraszającą” funkcję prawa karnego jest charakterystyczne dla państw niedemokratycznych (…) Racjonalizowanie kary w oparciu o prewencję generalną w rozumieniu negatywnym (czyli funkcję odstraszającą) prowadzi do przedmiotowego traktowania człowieka. Ustawodawca umożliwił tymczasem, w celu odstraszenia potencjalnych sprawców, orzeczenie środka karnego, który może przekroczyć swoją surowością stopień winy, o którym mowa w art. 53 § 1 k.k.”.
Z powyższych względów – Trybunał uznał, że art. 42 par. 4 kodeksu karnego w zakresie, w jakim zobowiązuje sąd do orzeczenia dożywotniego zakazu prowadzenia wszelkich pojazdów mechanicznych w razie skazania osoby prowadzącej taki pojazd za popełnienie przestępstwa z art. 178a § 4 kodeksu karnego – jest niezgodny z Konstytucją.
Rzadsze orzekanie przez sądy kary dożywotniego zakazu prowadzenia pojazdów, skutkiem wyroku Trybunału Konstytucyjnego?
Oddanie sądom luzu decyzyjnego w zakresie wymierzania środka karnego jakim jest dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów – w razie skazania osoby prowadzącej taki pojazd za popełnienie przestępstwa z art. 178a par. 4 kodeksu karnego – z dużym prawdopodobieństwem, może skutkować tym, że zakazy takie będą przez sądy orzekane rzadziej, ponieważ – wymierzając karę – sąd będzie brał pod uwagę nie tylko fakt popełnienia przez sprawcę ww. przestępstwa, ale również cechy konkretnego sprawcy, okoliczności czynu oraz stopnień zawinienia. Te z kolei – mogą przesądzić o wymierzeniu łagodniejszego środka karnego (niż dożywotni zakaz prowadzenia pojazdów). Jest to więc zmiana, która – z całą pewnością – jest korzystana dla osób, które dopuszczają się popełnienia przestępstwa, o którym mowa w art. 178a par. 4 kodeksu karnego, które to polega na:
- ponownym popełnieniu przestępstwa prowadzenia pojazdu mechanicznego w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, w okresie obowiązywania orzeczonego wcześniej zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych albo
- przestępstwa sprowadzenia katastrofy w ruchu lądowym, bezpośredniego niebezpieczeństwa tej katastrofy, nieumyślnego spowodowania wypadku lub nieumyślnego spowodowania wypadku przez żołnierza, którego następstwem jest śmierć innej osoby lub ciężki uszczerbek na jej zdrowiu – będąc w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego,
czyli – dla osób, które wsiadają „za kółko”, będąc pod wpływem alkoholu lub narkotyków.
Podstawa prawna:
- Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 kwietnia 2025 r., sygn. akt P 3/17
- Ustawa z dnia 6.06.1997 r. – Kodeks karny (t.j. Dz.U. z 2025 r., poz. 383)
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2.04.1997 r. (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483 z późn. zm.)