W dniu 30 kwietnia 2025 r. opublikowano projekt rozporządzenia ministra rodziny, pracy i polityki społecznej zmieniającego rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności. Celem tej nowelizacji jest doprecyzowanie zasad wydawania orzeczeń o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności, a także wydłużenie okresów ważności tych orzeczeń. Co się dokładnie zmieni i od kiedy?
- Dlaczego trzeba zmienić rozporządzenie dot. orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności
- Jakie zmiany zawiera projekt nowelizacji
- Zmiany w definicjach trwałego i okresowego naruszenia sprawności organizmu
- Minimalny okres na jaki orzekany jest stopień niepełnosprawności w przypadku osoby niepełnosprawnej powyżej 16 roku życia, jeżeli potwierdzono u niej rzadką chorobę genetyczną lub zespół Downa
- Przyznanie orzeczenia o niepełnosprawności dla dzieci niepełnosprawnych do 16. roku życia do ukończenia przez nie 16. roku życia - w przypadku rzadkiej choroby genetycznej lub zespołu Downa
- Kiedy zmiany rozporządzenia wejdą w życie
Dlaczego trzeba zmienić rozporządzenie dot. orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności
Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, konieczność zmiany rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15 lipca 2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności (tekst jednolity: Dz. U. z 2021 r. poz. 857), zwanego dalej „rozporządzeniem w sprawie orzekania o niepełnosprawności”, wynika ze zgłoszonej propozycji deregulacyjnej o symbolu ID MRPiPS-3-33 – Zniesienie obowiązku regularnych badań kontrolnych dla osób z trwałą niepełnosprawnością.
Tę propozycję złożyła inicjatywa SprawdzaMy – Inicjatywa Przedsiębiorcy dla Polski, która powstała z pomysłu Rafała Brzoski. Pod koniec lutego 2025 r. rządowy zespół deregulacyjny we współpracy z Ministerstwem Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej przyjął inicjatywę do wdrożenia. Jak czytamy na stronie tej inicjatywy:
Usunięcie wymogu cyklicznego odnawiania orzeczeń o niepełnosprawności dla osób, których stan zdrowia nie rokuje ich poprawy. Obecnie osoby np z Zespołem Downa, dotknięte autyzmem oraz innymi trwałymi nieuleczalnymi schorzeniami, uniemożliwiającymi pracę i normalne funkcjonowanie muszą regularnie udowadniać, że ich stan się nie zmienił. Wprowadzenie bezterminowych orzeczeń zmniejszy stres ale też biurokrację, poprawiając komfort życia osób z niepełnosprawnościami.
Jak jest teraz?
Przepisy Ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych stwierdzają, że orzeczenie może być wydane na czas określony lub na stałe, w zależności od przewidywanego okresu trwania niepełnosprawności oraz możliwości poprawy stanu zdrowia. Przepisy nie regulują na jaki czas może być wydane orzeczenie (poza ogólnym stwierdzeniem, orzeczenia o niepełnosprawności lub o stopniu niepełnosprawności mogą być wydawane na czas określony lub na stałe, w zależności od przewidywanego okresu trwania niepełnosprawności oraz możliwości poprawy stanu zdrowia).
Dlaczego trzeba to zmienić?
Mimo że przepisy pozwalają na wydawanie orzeczeń bezterminowych, w praktyce wiele osób zmuszonych jest do cyklicznego odnawiania swojego statusu, co prowadzi do zbędnych obciążeń administracyjnych i utrudnień w życiu codziennym. Wielokrotnie sądy pracy i ubezpieczeń społecznych uchylały decyzje o czasowych orzeczeniach, uznając, że w przypadkach oczywistych nie ma podstaw do okresowej weryfikacji niepełnosprawności.
Pan Jan stracił kończynę dolną na skutek wypadku drogowego. W ramach prowadzonego postępowania zostało wydane orzeczenie na czas określony podczas gdy nie ma żadnych medycznych podstaw, aby zakładać, że stan zdrowia pana Jana się poprawi. Skutkiem takiej decyzji jest konieczność cyklicznego odnawiania statusu.
Jakie mają być korzyści ze zmian przepisów?
- Zwiększenie równości i jednolitości decyzji wydawanych przez komisje orzekające w Polsce na skutek wprowadzenia jasnych wytycznych, co powinno ograniczyć uznaniowość decyzji.
- Zagwarantowanie wydawania bezterminowych orzeczeń dla osób z trwałą niepełnosprawnością, pozwoli tym osobom na stabilny dostęp do świadczeń, rehabilitacji i wsparcia społecznego.
- Podniesienie poziomu przewidywalności i stabilności dla osób z nieodwracalnymi schorzeniami, które nie będą musiały martwić się o regularne potwierdzanie swojego statusu, co przełoży się na ich komfort psychiczny oraz możliwość długoterminowego planowania życia zawodowego i społecznego.
- Zmniejszenie obciążeń administracyjnych w ramach eliminacji konieczności cyklicznego odnawiania orzeczeń dla osób z trwałymi schorzeniami, co powinno ograniczyć liczbę wniosków oraz usprawnić pracę komisji orzekających.
- Zwiększenie efektywności systemu poprzez ograniczenie liczby spraw wymagających ponownej oceny przez komisje orzecznicze.
A zatem celowe jest zapewnienie automatycznego wydawania orzeczeń o niepełnosprawności na stałe w sytuacjach trwałych niepełnosprawności, jak również wprowadzenie mechanizmu ograniczającego uznaniowość komisji. Reformy powinny obejmować jednoznaczne kryteria dotyczące okresu obowiązywania orzeczeń oraz skuteczniejszą kontrolę decyzji zespołów orzekających, aby zapobiegać zbędnemu obciążaniu osób z niepełnosprawnościami.
Akty prawne wymagające zmiany:
- Ustawa z 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych.
- Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z 15.07.2003 r. w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.
Jakie zmiany zawiera projekt nowelizacji
Jak wskazuje MRPiPS, celem omawianej nowelizacji jest ograniczenie obciążenia ponoszonego przez osoby niepełnosprawne oraz ich opiekunów, związanego z koniecznością powtarzalnego częstego zbierania dokumentacji medycznej (przy braku zmiany stanu zdrowia), oraz związanego z czasem poświęcanym na wizyty lekarskie służące potwierdzeniu braku poprawy stanu zdrowia, czy też
z czasem przeznaczanym na stawiennictwo w zespole orzeczniczym. Nastąpić ma w szczególności wydłużenie ważności niektórych orzeczeń o niepełnosprawności oraz o stopniu niepełnosprawności. Zakładanym skutkiem wprowadzenia zmian powinno być także zmniejszenie obciążenia pracą zespołów orzeczniczych oraz lekarzy zaangażowanych w kompletowanie dokumentacji medycznej potwierdzającej stan zdrowia pacjenta.
Zmiany w definicjach trwałego i okresowego naruszenia sprawności organizmu
Omawiana nowelizacja ma wprowadzić w § 3 rozporządzenia zmianę w ust. 4, który ma otrzymać następujące brzmienie:
„4. Naruszenie sprawności organizmu uważa się za:
1) trwałe (stałe) – jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia nie rokuje poprawy klinicznej oraz funkcjonalnej;
2) okresowe – jeżeli według wiedzy medycznej może nastąpić poprawa stanu zdrowia i funkcjonowania.”,
Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zmiana ta polega na doprecyzowaniu, o komponent „funkcjonowania”, przepisu mówiącego o ustalaniu aktualnie okresu ważności orzeczenia wyłącznie na podstawie rokowania co do poprawy stanu zdrowia osoby orzekanej. W praktyce okres ważności orzeczenia jest ustalany również na podstawie oceny co do poprawy funkcjonowania osoby z niepełnosprawnością.
O niepełnosprawności nie decyduje bowiem biologiczny (medyczny) stan naruszenia sprawności organizmu, a wpływ choroby, urazu czy wady wrodzonej na zdolność do wypełniania określonych ról społecznych, co wynika z przepisów ustawy o rehabilitacji i znajduje potwierdzenie w postanowieniach Konwencji ONZ o prawach osób niepełnosprawnych. Zgodnie bowiem z art. 2 pkt 10 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 44, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą o rehabilitacji”, niepełnosprawność oznacza trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Niepełnosprawność według definicji konwencyjnej ma charakter ewoluujący oraz interaktywny i powstaje w interakcji z czynnikami środowiskowymi. Oznacza to, że nie sama choroba definiuje stan niepełnosprawności, ale to jakie bariery człowiek napotyka w życiu społecznym i w jakim zakresie zdolny jest je pokonać. System orzeczniczy zgodny z konwencyjnym paradygmatem niepełnosprawności powinien zatem ten aspekt zmienności funkcjonalnej uwzględnić między innymi poprzez dokonywanie w określnych przedziałach czasowych oceny funkcjonalnej celem ustalenia, czy osoba nie potrzebuje innego, niż dotychczas wsparcia. Przepis sankcjonuje dotychczasową praktykę orzeczniczą i jest zgodny z Konwencją o prawach osób niepełnosprawnych.
Minimalny okres na jaki orzekany jest stopień niepełnosprawności w przypadku osoby niepełnosprawnej powyżej 16 roku życia, jeżeli potwierdzono u niej rzadką chorobę genetyczną lub zespół Downa
Omawiana nowelizacja ma wprowadzić w § 3 rozporządzenia nowy ust. 5a w brzmieniu:
„5a. W przypadku orzekanej osoby zainteresowanej, spełniającej kryteria kwalifikujące do określonego stopnia niepełnosprawności – stopień jej niepełnosprawności orzeka się na okres nie krótszy niż 7 lat w przypadku potwierdzenia:
1) rzadkiej choroby genetycznej, określonej w załączniku nr 5 do rozporządzenia, charakteryzującej się jednorodnym i niezmiennym przebiegiem, jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia tej osoby nie rokuje poprawy klinicznej oraz funkcjonalnej, lub
2) zespołu Downa.”
Jak wyjaśnia Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, siedmioletni okres uwzględnia rokowania w zakresie niepełnosprawności – trwałą lub okresową niezdolność do wypełniania ról społecznych z powodu stałego lub długotrwałego naruszenia sprawności organizmu, w szczególności powodującą niezdolność do pracy. Okres 7 lat przewidywany jest również w przepisach ustawy o rehabilitacji, dotyczących wydawania decyzji ustalających poziom potrzeby wsparcia. W związku z tym przepisy uwspólniają powyższe regulacje.
Na listę rzadkich chorób genetycznych (która zostanie umieszczona w nowym załączniku nr 5 do zmienianego rozporządzenia) zostały wybrane te choroby, które charakteryzują się jednorodnym i niezmiennym przebiegiem, nie rokującym poprawy klinicznej, zgodnie z aktualną wiedzą medyczną i nie rokujące progresji w funkcjonowaniu, komunikowaniu się oraz nabywaniu umiejętności społecznych.
Dotychczas katalog genetycznych chorób rzadkich o jednorodnym i niezmiennym przebiegu i braku możliwej poprawy został opracowany i opublikowany przez Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych jako załącznik do wytycznych dla zespołów do spraw orzekania o niepełnosprawności. W projekcie rozporządzenia lista powyższych chorób została wprowadzona do rozporządzenia w sprawie orzekania o niepełnosprawności, w formie nowego załącznika (nr 5) do rozporządzenia.
Na liście wymienione są nazwy rzadkich chorób genetycznych wraz z rozpoznaniem opisanym numerem ORPHA przypisywanym rzadkim chorobom genetycznym. Kod ORPHA jest stosowny w wielu rozporządzeniach Ministra Zdrowia. Wspólne działania krajów członkowskich Unii Europejskiej (UE) umożliwiły zbudowanie spójnego ekosystemu dla chorób rzadkich, poczynając od zapewnienia dostępu do informacji oraz opracowania spójnego systemu nomenklatury i kodyfikacji chorób rzadkich. Jednym z kluczowych działań było utworzenie referencyjnego portalu informacyjnego Orphanet. Orphanet stworzył i utrzymuje oznakowanie chorób rzadkich. Do każdej choroby rzadkiej lub(i) wady wrodzonej umieszczonych w bazie danych Orphanet przypisany jest unikatowy kod ORPHA, który identyfikuje daną jednostkę. Szczegółowe informacje są określone na stronach Ministerstwa Zdrowia: https://chorobyrzadkie.gov.pl/pl/choroby-rzadkie/orphanet .
Przyznanie orzeczenia o niepełnosprawności dla dzieci niepełnosprawnych do 16. roku życia do ukończenia przez nie 16. roku życia - w przypadku rzadkiej choroby genetycznej lub zespołu Downa
Omawiana nowelizacja ma wprowadzić w § 3 rozporządzenia zmianę w ust. 6, który ma otrzymać następujące brzmienie:
„6. Niepełnosprawność dziecka orzeka się na czas:
1) określony, nie krótszy niż 3 lata, jednak nie dłuższy niż do ukończenia przez dziecko 16. roku życia, albo
2) do ukończenia 16. roku życia, w przypadku potwierdzenia u orzekanego dziecka:
a) rzadkiej choroby genetycznej, określonej w załączniku nr 5 do rozporządzenia, charakteryzującej się jednorodnym i niezmiennym przebiegiem, jeżeli według wiedzy medycznej stan zdrowia tej osoby nie rokuje poprawy klinicznej oraz funkcjonalnej, lub
b) zespołu Downa.”
Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej argumentuje, że w przypadku kwalifikacji do niepełnosprawności osób z zespołem Downa ocenie poddawany jest stan kliniczny osoby związany z całokształtem występujących u niej nieprawidłowości w wielu układach narządów oraz będące jego skutkiem ograniczenia funkcjonalne. Mimo różnic pod względem liczby i nasilenia objawów chorobowych, zaburzenie funkcjonowania organizmu osób z zespołem Downa skutkuje koniecznością zapewnienia im wsparcia w zakresie przewyższającym wsparcie potrzebne osobie w danym wieku. Ponadto z powodu znacznego zaburzenia funkcjonowania organizmu osoby te wymagają systematycznych i częstych zabiegów leczniczych oraz rehabilitacyjnych w domu i poza domem, jak również opieki lub pomocy w związku z realizacją podstawowych potrzeb życiowych, takich jak: higiena osobista, ubieranie się, spożywanie posiłków i napojów, poruszanie się oraz porozumiewanie się.
Kiedy zmiany rozporządzenia wejdą w życie
Omawiany projekt zakłada, że nowelizacja rozporządzenia wejdzie w życie po upływie 14 dni od dnia publikacji w Dzienniku Ustaw. Należy założyć, że stanie się to na pewno w 2025 roku, być może jeszcze przed końcem I półrocza.
W § 2 projektu rozporządzenia określono się przepisy przejściowe, zgodnie z którymi do spraw wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie omawianej nowelizacji rozporządzenia oraz do spraw w których przed dniem wejścia w życie nowelizacji rozporządzenia wszczęto postępowanie odwoławcze lub postępowanie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych – stosuje się przepisy w brzmieniu nadanym tą nowelizacją rozporządzeniem.
Źródło: Projekt rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej zmieniające rozporządzenie w sprawie orzekania o niepełnosprawności i stopniu niepełnosprawności.