Rząd podejmuje działania w zakresie przeciwdziałania wyłudzaniu mieszkań od osób starszych i schorowanych – czy to efekt wystąpienia SGiPW czy innego „wielkiego zamieszania”?

• Rząd podejmuje działania w zakresie rozwiązania problemu wyłudzania mieszkań od osób starszych i schorowanych
• Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski wystąpiło do MRPiPS w sprawie luki prawnej pozwalającej na pozbawienie seniora całego majątku i umieszczenie go w domu pomocy społecznej (DPS-ie) na koszt gminy
• Czym jest umowa o dożywocie, którą seniorzy zawierają celem zapewnienia sobie dożywotniego utrzymania (w zamian za pozbycie się całego swojego majątku)?
• Czy podjęcie przez rząd działań, mających na celu wzmocnienie ochrony seniorów przed wyłudzeniami – jest efektem powyższej interwencji SGPiW?

Rząd podejmuje działania w zakresie rozwiązania problemu wyłudzania mieszkań od osób starszych i schorowanych

W dniu 6 maja br., minister do spraw polityki senioralnej Polski Marzena Okła-Drewnowicz – poinformowała na profilu w swoich mediach społecznościowych, że na polecenie premiera Donalda Tuska, zostaną przygotowane rozwiązania systemowe w zakresie jednego z kluczowych zadań polityki senioralnej państwa, jakim jest – przeciwdziałanie wyłudzeniom m.in. mieszkań od osób starszych.

Podjęcie działań w powyższym zakresie przez rząd, potwierdził również premier:

– „Wiemy, że starsze osoby często padają ofiarą innego typu wyłudzeń, oszustw, manipulacji, nie tylko ze strony osób fizycznych, ale czasami też firm. Prosiłbym potraktować to jako bardzo pilne zadanie, żebyście wspólnie z Ministerstwem Sprawiedliwości (...) przygotowali rekomendacje, w jaki sposób polskie prawo może chronić skutecznie seniorów przed wyłudzeniami i przed zwykłymi naciągaczami.” – powiedział Donald Tusk, zwracając się do minister do spraw polityki senioralnej Polski Marzeny Okła-Drewnowicz oraz Ministerstwa Sprawiedliwości o przygotowanie projektu rozwiązań, mających na celu wzmocnienie ochrony seniorów przed wyłudzeniami.

Stowarzyszenie Gmin i Powiatów Wielkopolski wystąpiło do MRPiPS w sprawie luki prawnej pozwalającej na pozbawienie seniora całego majątku i umieszczenie go w domu pomocy społecznej (DPS-ie) na koszt gminy

W dniu 18 marca br., Zarząd Stowarzyszenia Gmin i Powiatów Wielkopolski zwrócił się do Ministry Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej Agnieszki Dziemianowicz-Bąk o podjęcie interwencji w celu wyeliminowania dostrzeżonej przez samorządy luki w przepisach, która pozwala rodzinom seniorów na pozbawianie ich całego majątku (wartego nawet kilka milionów złotych) i umieszczanie ich w DPS-ach, za które finalnie koszt ponosi gmina, pomimo, że istnieje notarialna umowa zobowiązaniowa, na podstawie której rodziny tych seniorów powinny zapewniać im, do końca życia, opiekę i ponosić koszty ich utrzymania.

SGiPW, w poniższy sposób, opisało sytuacje, do których – w ich obserwacji – coraz częściej dochodzi:

„Zdarzają się sytuacje, że osoby starsze, które są już samotne i schorowane zostają zaopiekowane przez członków dalszej rodziny (nie zstępni ani wstępni), która to opieka obejmuje przeprowadzkę tej osoby do miejsca ich stałego pobytu na terenie innej gminy niż senior jest zameldowany. Po upływie kilku miesięcy opieki nad taką osobą rodzina doprowadza do umieszczania go w domu pomocy społecznej. Wówczas umieszczenie takiej osoby w DPS-ie następuje na mocy decyzji służb socjalnych gminy, na terenie której wówczas osoba ta przebywała, a kosztami obciąża się gminę ostatniego pobytu, ale ze względu na zameldowanie, a nie na faktyczne przebywanie tej osoby. Już ten fakt budzi sprzeciw wśród samorządów gminnych i daje poczucie dużej niesprawiedliwości. Jednak jeszcze bardziej bulwersującą jest sytuacja, w której członkowie dalszej rodziny podopiecznego (nie zstępni ani wstępni), przed umieszczeniem go w domu pomocy społecznej zawierają z nim umowę notarialną o dożywocie, w której zobowiązują się do zapewnienia mu opieki i utrzymania do końca jego życia, w zamian za przekazanie na ich własność majątku w postaci nieruchomości zabudowanej domem oraz gruntów rolnych, a kosztów jego pobytu w domu pomocy społecznej nie chcą pokrywać motywując to trudną sytuacją materialną.”

Jak dalej wyjaśnia SGiPW – w takiej sytuacji (w związku z uchylaniem się przez członków rodziny seniora od ponoszenia opłat za jego pobyt w DPS-ie) – w związku z art. 61 ust. 1 pkt 3 oraz ust. 3 ustawy z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej – konieczność ponoszenia tych opłat (za pobyt seniora w DPS), przechodzi na gminę (ostatniego pobytu seniora, ze względu na zameldowanie). Gmina ta natomiast – nie jest w stanie odzyskać od krewnych seniora (którzy na podstawie umowy o dożywocie przejęli cały jego majątek), poniesionych z tego tytułu wydatków, ponieważ – „w trybie odwoławczym przed SKO [red.: tj. Samorządowym Kolegium Odwoławczym] organ ten nie bierze pod uwagę argumentu zawartej umowy notarialnej o dożywocie i wynikających z niej obowiązków rodziny.” Jak argumentuje dalej SGiPW: „Takie stanowisko organu II instancji jest bulwersujące, ale wynika z luki prawnej, która polega na tym, że nie ma regulacji, które przed organami administracji publicznej stawiałyby obowiązek weryfikacji zobowiązań wzajemnych pomiędzy osobami fizycznymi, takich jak notarialne umowy o dożywocie.”

W przytoczonym przez SGiPW przykładzie, dochodzi do sytuacji – w ocenie stowarzyszenia kuriozalnej – w której rodzina podopiecznego DPS-u przejmuje jego cały majątek (niekiedy warty nawet kilka milionów złotych) w zamian za zapewnienie mu opieki, po czym – wykorzystuje lukę prawną i doprowadza do sytuacji, w której koszty tej opieki ponosi gmina w postaci opłaty za umieszczenie seniora w DPS-ie. Mimo, iż istnieje notarialna umowa zobowiązaniowa, nie jest ona dostrzegana przez instytucje publiczne w toku postępowania egzekucyjnego w administracji. Nie ma także organu, który egzekwowałby jej zapisy. Tym samym – w ramach regresu – gmina nie może odzyskać od rodziny seniora, poniesionych przez nią kosztów jego pobytu w DPS-ie.

Z tego też względu – SGPiW – zwróciło się do MRPiPS o podjęcie działań zaradczych, mających na celu wyeliminowanie możliwości pozbawiania majątku starszych, schorowanych i samotnych osób, przez krewnych, którzy od samego początku mają w tym zakresie złe intencje i – „za pomocą kruczków prawnych pozbywają się ich i to na koszt gmin”. Celem zmiany powyższego stanu, Stowarzyszenie postuluje:

1. Poszerzenie katalogu osób obowiązanych do wnoszenia opłaty za pobyt w domu pomocy społecznej, poprzez odpowiedni zapis w art. 61 ustawie o pomocy społecznej w ust.1 pkt 2 o osoby obdarowane darowizną w formie nieruchomości (wskazując jednocześnie, że można tę kwestię uzależnić od wartości darowizny);
2. Wprowadzenie regulacji prawnych jasno wskazujących, że w przypadku – jak powyżej – koszty pobytu w DPS-ie nie ponosi gmina, lecz ten, który zobowiązał się do zapewnienia opieki zgodnie z umową o dożywocie;
3. Wprowadzenie zasady odpłatności za usługi społeczne przez gminę faktycznego pobytu podczas zdarzenia, a nie gminę ostatniego zameldowania; oraz finalnie
4. Umożliwienie dochodzenia odpłatności za pobyt w DPS z masy spadkowej, bez względu na rodzaj pokrewieństwa.

Z pełną treścią pisma SGPiW do MRPiPS, można zapoznać się poniżej:

Czym jest umowa o dożywocie, którą seniorzy zawierają celem zapewnienia sobie dożywotniego utrzymania (w zamian za pozbycie się całego swojego majątku)?

Umowa o dożywocie, którą senior może zawrzeć ze swoim krewnym lub z dowolną inną osobą, została uregulowana w art. 908-916 kodeksu cywilnego i polega na tym, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości (przez seniora, na drugą stronę umowy, czyli – krewnego lub dowolną inną osobę) – nabywca (czyli ten krewny lub dowolna inna osoba) zobowiązuje się zapewnić zbywcy (seniorowi) dożywotnie utrzymanie. Oznacza to, że w braku odmiennych ustaleń w ww. umowie – krewny seniora lub dowolna inna osoba, z którą zawarł on umowę o dożywocie, powinien:

• przyjąć go do swojego domu,
• dostarczać mu wyżywienie, ubrania, mieszkanie, światło i opał,
• zapewniać mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz
• sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Należy przy tym podkreślić, że – umowa o dożywocie, w związku z tym, że skutkuje przeniesieniem własności nieruchomości (z jednoczesnym obciążeniem nieruchomości prawem dożywocia, do którego stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych), będzie ważna tylko pod warunkiem, że zostanie zawarta w formie aktu notarialnego.

Przypadek opisany przez SGPiW w omówionej powyżej interwencji skierowanej do MRPiPS pokazuje, że umowa taka, powinna być przez seniorów zawierana z dużą dozą ostrożności i wyłącznie z naprawdę zaufanymi osobami, ponieważ – w opisanych okolicznościach – daje ona nabywcy majątku seniora (w drodze tejże umowy) prawo do umieszczenia seniora w DPS-ie i co więcej – „wymigania się” (kosztem gminy) od ponoszenia opłat za jego pobyt tamże.

Czy podjęcie przez rząd działań, mających na celu wzmocnienie ochrony seniorów przed wyłudzeniami – jest efektem powyższej interwencji SGPiW?

Pismo SGPiW zostało złożone do MRPiPS w dniu 18 marca br., a więc już jakiś czas temu. Premier Donald Tusk natomiast – w dniu 6 maja br., zwracając się do minister do spraw polityki senioralnej Polski Marzeny Okła-Drewnowicz oraz Ministerstwa Sprawiedliwości o przygotowanie projektu rozwiązań, mających na celu wzmocnienie ochrony seniorów przed wyłudzeniami, podkreślił natomiast, że podjęcie przez rząd działań w powyższym zakresie – jest w jego ocenie – najlepszą odpowiedzią „na to wielkie zamieszanie, jakie dzisiaj [red.: tj. 6 maja br.] przetacza się przez Polskę". Więcej szczegółów na temat motywów działania rządu – być może – wyjaśni się zatem, jak poznamy już konkretne rozwiązania systemowe w zakresie przeciwdziałania wyłudzeniom mieszkań od osób starszych, które zostaną przygotowane przez minister do spraw polityki senioralnej wspólnie z Ministerstwem Sprawiedliwości.

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 12.03.2004 r. o pomocy społecznej (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1283 z późn. zm.)
• Ustawa z dnia 23.04.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2024 r., poz. 1061 z późn. zm.)