W dniu 8 sierpnia tego roku we wszystkich państwach członkowskich UE zaczyna obowiązywać europejski akt o wolności mediów (EMFA). Celem nowych przepisów jest ochrona wolności dziennikarzy. Co to w praktyce oznacza?
- Ochrona wolności dziennikarzy w UE
- Akt o wolności mediów (EMFA)
- Niezależność mediów i zakaz ingerencji w decyzje redakcyjne
- Europejska Rada ds. Usług Medialnych
- Dostosowanie przepisów krajowych do nowego prawa EMFA
- Największa zagrożenia dla wolności mediów
- Przepisy EU chroniące wolność mediów
- Wolność mediów w Polsce
Ochrona wolności dziennikarzy w UE
Parlament Europejski wzywa do większej ochrony wolności dziennikarzy. Wiceprzewodnicząca: media mają pełnić funkcję kontrolną, a niektórym rządom to się nie podoba. 8 sierpnia 2025 r. w państwach członkowskich UE zacznie obowiązywać europejski akt o wolności mediów. Przepisy rozporządzenia mają chronić pluralizm i niezależność mediów. Jak wynika z nowego raportu KE dotyczącego praworządności, wciąż jest to obszar, w którym jest dużo zagrożeń. Również Parlament Europejski wzywa kraje członkowskie do intensywnych wysiłków na rzecz wolności mediów i ochrony dziennikarzy.
Akt o wolności mediów (EMFA)
– Akt o wolności mediów (EMFA) to prawo na szczeblu europejskim, które ma zapewnić odpowiednie środowisko dla mediów, by mogły być niezależne, wolne, transparentne w zakresie ich struktury własności w taki sposób, aby obywatele mogli sprawdzić, kto stoi za danym wydawcą i jaka jest jego sytuacja. Ma to również istotne znaczenie dla zapewnienia różnorodności w krajobrazie medialnym, tak abyśmy nie mieli tylko informacji zależnych od władz, ale wolne i niezależne media działające w sposób pluralistyczny – mówi agencji Newseria Sabine Verheyen, wiceprzewodnicząca Parlamentu Europejskiego, kierująca grupą roboczą ds. wdrożenia przepisów EMFA.
Niezależność mediów i zakaz ingerencji w decyzje redakcyjne
Na mocy aktu przyjętego w ubiegłym roku państwa członkowskie zobowiązują się do zachowania niezależności mediów i zakazania wszelkich form ingerencji w decyzje redakcyjne. Wdrożenie nowych zasad ma na celu również zapewnienie ochrony dziennikarzom przed koniecznością ujawniania źródeł i stosowaniem przeciwko nim oprogramowania szpiegującego. Wszystkie serwisy dostarczające wiadomości i informacje o sprawach bieżących, niezależnie od wielkości, będą musiały publikować informacje o swoich właścicielach w krajowej bazie danych. Media będą również musiały informować o przychodach z reklam państwowych oraz o wsparciu finansowym państwa, w tym z krajów spoza Unii.
Europejska Rada ds. Usług Medialnych
Za nadzór i koordynację wdrożenia nowych przepisów będzie odpowiadać Europejska Rada ds. Usług Medialnych. Będzie ona również pełnić rolę organu doradczego Komisji Europejskiej, zapewniając jej fachową wiedzę i pomoc w zakresie regulacji mediów. Przepisy zaczną obowiązywać w państwach członkowskich 8 sierpnia br.
Polecamy: Sygnaliści. Ochrona danych osobowych (PDF)
Dostosowanie przepisów krajowych do nowego prawa EMFA
Jak podkreśla KE w swoim ostatnim sprawozdaniu na temat praworządności w UE, wolność i pluralizm mediów to kluczowe elementy społeczeństwa opartego na praworządności, potrzebne do zapewniania demokratycznej rozliczalności. Państwa członkowskie pracują nad reformami, które mają dostosować przepisy krajowe do nowego prawa EMFA. KE podkreśla jednak, że potrzebne są dalsze działania, aby zapewnić bezpieczeństwo dziennikarzy i poprawić gwarancje niezależności niektórych mediów publicznych i organów regulacyjnych ds. mediów, zwiększyć przejrzystość własności oraz zapewnić większą sprawiedliwość i przejrzystość przydzielania reklam państwowych.
Największa zagrożenia dla wolności mediów
– Największe zagrożenia dla wolności mediów to koncentracja, brak przejrzystości w zakresie struktury własności i coraz silniejsze autokratyczne tendencje w niektórych państwach członkowskich naruszające niezależność mediów. Niektóre rządy oczekują, że media zawsze będą bezkrytycznie przyjmować to, co rządy mówią, robią i czego oczekują. Ale nie takie jest zadanie mediów. Media powinny być czwartą władzą w wolnym i niezależnym systemie demokratycznym, mają pełnić funkcję kontrolną, sprawdzającą, a niektórym rządom to się nie podoba. To właśnie z tego powodu sektor mediów w ostatnich latach zmaga się z rosnącymi zagrożeniami. Dodatkowo zmienia się ekonomiczna sytuacja mediów pod wpływem ogromnych platform, mediów społecznościowych i innych konkurencyjnych sposobów przekazywania informacji – mówi wiceprzewodnicząca Parlamentu Europejskiego.
W czerwcowej rezolucji PE, który zajmował się poprzednim raportem Komisji Europejskiej o praworządności, zaapelował o jak najszybsze wdrożenie europejskiej ustawy o wolności mediów, podkreślając, że jest ona kluczowym kamieniem milowym w ochronie niezależności, pluralizmu i integralności krajobrazu medialnego w całej UE. Europosłowie potępili ataki na wolność prasy i dziennikarzy, wykorzystywanie przeciwko nim oprogramowania szpiegującego, a także ingerencję państw i polityków w działalność redakcji.
Przepisy EU chroniące wolność mediów
– Aby zająć się tymi problemami, potrzebujemy szeregu różnych przepisów. Mamy Akt o wolności mediów, a kilka lat temu wprowadziliśmy dyrektywę o audiowizualnych usługach medialnych, która nakładała więcej obowiązków również na media społecznościowe. Przygotowaliśmy Akt o usługach cyfrowych i dyrektywę anty-SLAPP przeciwdziałającą bezpośrednim atakom na dziennikarzy i bezzasadnym pozwom sądowym, których celem jest uciszanie dziennikarzy i wywieranie na nich presji – mówi Sabine Verheyen.
Europarlamentarzyści w rezolucji wzywają do wprowadzenia do prawa karnego szczególnych okoliczności obciążających w przypadku przestępstw popełnionych wobec dziennikarzy, jeżeli czyny te są motywowane ich działalnością zawodową lub mają z nią związek. Zalecają także utworzenie specjalnego funduszu UE na rzecz wolności mediów wspierającego niezależne dziennikarstwo i lokalne media.
Wolność mediów w Polsce
W rozdziale dotyczącym Polski KE podkreśliła, że planowana reforma prawa medialnego ma rozwiać obawy dotyczące bezstronności i niezależności organu regulacyjnego ds. mediów, a także wzmocnić szerzej rozumiane niezależność i pluralizm mediów realizujących misję publiczną. Zdaniem Komisji poczyniono pewne postępy we wzmacnianiu procedury przyznawania licencji na nadawanie oraz w zapewnianiu niezależnego zarządzania i niezależności redakcyjnej mediów publicznych, choć nadal utrzymują się pewne wyzwania związane z ochroną pluralizmu mediów, zwłaszcza w przypadkach zagranicznych inwestycji w ich własność. Rząd pracuje nad nowym modelem państwowego finansowania, który zastąpiłby system opłat abonamentowych, a także nad zwiększaniem bezpieczeństwa dziennikarzy oraz nad ochroną źródeł dziennikarskich i poufności komunikacji.
– Myślę, że Polska ma trudną sytuację. Chociaż jest wola, aby wdrożyć Akt o wolności mediów i stworzyć szerszy i bardziej zróżnicowany krajobraz medialny, to wciąż nie jest łatwo wprowadzać zmiany, bo prezydent i premier są z innej opcji politycznej. Przy obecnych strukturach regulacje mogą być blokowane przez prezydenta – mówi wiceprzewodnicząca Parlamentu Europejskiego.